ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
ΤΗΣ Α.Ε.Ε. ΠΡΟΣ ΥΠ.ΠΟ. ΓΙΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ (Απρίλιος 2007 - είχαν τεθεί υπόψη και της κ. Χονδρολέου)
Κατωτέρω αναπτύσσονται προτάσεις για το έργο της Διεύθυνσης Παλαιοανθρωπολογίας, τόσο από άποψη Αρχαιολογικού Νόμου, όσο και αυτή του Οργανισμού. Προφανές είναι ότι οι νομικές διατάξεις αμφοτέρων αλληλοεπηρεάζονται και αλληλεξαρτώνται και για αυτό πρέπει να συνεξετάζονται παράλληλα.
1.
Σχετικά με τον Αρχαιολογικό Νόμο
Α. Το ΥΠ.ΠΟ. δια των αρμοδίων υπηρεσιών μεριμνά για την προστασία, διάσωση, καταγραφή, αποθήκευση, μελέτη, δημοσίευση και διεκδίκηση από το εσωτερικό ή το εξωτερικό όλων των υπολειμμάτων των παλαιοβιολογικών απολιθωμένων ή μη οργανισμών. Ως παλαιοβιολογικοί οργανισμοί νοούνται τα πάσης φύσεως παλαιοανθρωπολογικά, πρωτευοντολογικά, παλαιοντολογικά, παλαιοβοτανολογικά και αρχαιοζωολογικά κατάλοιπα όλων των εποχών, από τους νεότερους χρόνους και πριν. Στα παλαιοανθρωπολογικά συγκαταλέγονται τα υπολείμματα των ανθρώπων (που ανήκουν δηλαδή στο γένος Ανθρωπος - Homo), καθώς και των προηγούμενων ή παραπλήσιων εξελικτικών τους σταδίων, αναγόμενα στις προηγούμενες των νεώτερων χρόνων εποχές, δηλαδή τουλάχιστον έως και το πλειο-πλειστόκαινο. Στα παλαιοανθρωπολογικά ευρήματα περιλαμβάνονται επίσης τα τέχνεργα της παλαιολιθικής εποχής. Στα πρωτευοντολογικά συγκαταλέγονται τα υπολείμματα όλων των πρωτευόντων (πλην δηλαδήτων ανθρώπινων, αλλά μόνο των υπόλοιπων πιθήκων) και των τεχνέργων τους, κάθε εποχής από τους νεότερους χρόνους και πριν. Στα παλαιοντολογικά συγκαταλέγονται τα υπολείμματα των ζώων πλην των πρωτευόντων, από την εποχή της εμφάνισης της ζωής έως το ολόκαινο. Στα παλαιοβοτανολογικά συγκαταλέγονται τα υπολείμματα των φυτών όλων των εποχών από τους νεότερους χρόνους και πριν. Στα αρχαιοζωολογικά συγκαταλέγονται τα υπολείμματα των ζώων από τους νεότερους χρόνους έως και το ολόκαινο. Στις παλαιοβιολογικές του αρμοδιότητες το ΥΠ.ΠΟ. δύναται να συνεπικουρείται από Πανεπιστήμια, επιστημονικά κρατικά ή μη κέντρα ερευνών και επιστημονικά σωματεία.
Β. Το ΥΠ.ΠΟ. δια των αρμοδίων υπηρεσιών μεριμνά για τα αρχαιολογικά ευρήματα κλπ... Ως αρχαιολογικά ευρήματα νοούνται τα έργα που έχουν κατασκευαστεί από χέρια σύγχρονων ανθρώπων (Homo sapiens), δηλαδή έως και το ολόκαινο. Τα έργα των προηγούμενων ή παραπλήσιων εξελικτικών σταδίων των ανθρώπων (αρχής γενομένης από τους πλειο-πλειστοκαινικούς παλαιολιθικούς πληθυσμούς), όπως και των πρωτευόντων θεωρούνται παλαιοανθρωπολογικά.
Σημ: Ο ως άνω διαχωρισμός είναι αναγκαίος καθώς ο αρχαιολόγος δεν διαθέτει γνώσεις (εκτός εάν έχει εξειδικευθεί σε επίπεδο διδακτορικής διατριβής), σχετικά με τα εξελικτικά στάδια των ανθρώπων, τις εργαλειοκατασκευαστικές τους δυνατότητες, τη νευροφυσιολογία κλπ. Έτσι για παράδειγμα ένα τέχνεργο που είχε χρησιμοποιηθεί από μια προγονική μορφή χιμπατζή, μελετάται από παλαιοανθρωπολόγους, ειδικευμένους στην πρωτευοντολογία και σε καμία περίπτωση από ανειδίκευτο αρχαιολόγο. Το ίδιο ισχύει και για τα εξελικτικά στάδια των νεαντερτάλ, αρχανθρώπων κλπ.
2.
Σχετικά με τον Οργανισμό
Σημ: Η μέχρι σήμερα (από το 1977) πρακτική έχει δείξει ότι η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας αναπτύσσει στο μεγαλύτερό της ποσοστό αρχαιολογική δράση, λίγη σπηλαιολογική και ελάχιστη έως καθόλου παλαιοανθρωπολογική. Καθόσον τα παλαιοανθρωπολογικά ανθρώπινα κατάλοιπα αποτελούν εξίσου σημαντική επιστημονική πληροφορία με την αρχαιολογική και εφόσον πάντα οι αρχαιολόγοι της Υπηρεσίας φροντίζουν κατεξοχήν την αρχαιολογική δραστηριότητα (διάθεση κονδυλίων, μέσα κλπ), προτείνεται ο διαχωρισμός σε δύο Υπηρεσίες. Η μια με κατεξοχήν παλαιοανθρωπολογική δράση και η άλλη(ες) σπηλαιολογική. Έτσι, η Διεύθυνση Παλαιοανθρωπολογίας θα επιμελείται της διάσωσης των παλαιοανθρωπολογικών ευρημάτων, ενώ οι Εφορείες Σπηλαιολογίας θα ασχολούνται με τις αρχαιολογικές ανασκαφές σπηλαίων και την εποπτεία αξιοποίησης και ανάδειξης των τουριστικών σπηλαίων της αρμοδιότητάς τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι αρμοδιότητες αυτές είναι αλληλοσυμπληρούμενες και τότε η μεταξύ τους συνεργασία επιβάλλεται μέσα από ένα σαφές νομικό πλαίσιο (δεν περιλαμβάνεται εδώ).
Α. Διεύθυνση Παλαιοανθρωπολογίας με δικαιοδοσία σε όλη την επικράτεια και αρμοδιότητα στην έρευνα, ανασκφή, μελέτη και προστασία όλων των παλαιαοανθρωπολογικών ευρημάτων, καθώς και των σπηλαίων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον από παλαιοανθρωπολογική, γεωλογική, ιζηματολογική, υδρογεωλογική, γεωμορφολογική, κλιματολογική, παλαιοβιολογική άποψη (σημ: εκτός δηλαδή αυτών με αρχαιολογική και ιστορική σημασία), καθώς και φύλαξη, δημοσίευση και έκθεση του προερχόμενου υλικού από αντίστοιχες ανασκαφές, σε συνεργασία με τις Ειδικές και Περιφερειακές Υπηρεσίες του ΥΠ.ΠΟ και λοιπούς φορείς. Στην περίπτωση που ένα σπήλαιο παρουσιάζει ταυτόχρονα τόσο παλαιοανθρωπολογικό, όσο και αρχαιολογικό ή ιστορικό ενδιαφέρον, επιβάλλεται η συνεργασία μεταξύ της Δ/νσης Παλαιοανθρωπολογίας και της αρμόδιας Εφορείας Σπηλαιολογίας, με προτεραιότητα στην παλαιοανθρωπολογική, λόγω σπανιότητας, σημασία. Προϊστάμενος παλαιοανθρωπολόγος.
Τμήμα Παλαιοανθρωπολογίας, στις αρμοδιότητες του οποίου υπάγεται η προστασία, διάσωση, μελέτη, καταγραφή, ανάδειξη, αποθήκευση, δημοσίευση και διεκδίκηση από το εσωτερικό ή το εξωτερικό όλων των υπολειμμάτων των ανθρώπινων οστεολογικών ευρημάτων, καθώς και των προηγούμενων εξελικτικών ή συγγενών μορφών του ανθρώπου (Πρωτευόντων), από τους νεότερους χρόνους έως την εποχή της εμφάνισης του γένους Ανθρωπος (Homo). Στο ίδιο τμήμα υπάγονται αρμοδιότητες εργαστηρίου μελετών λιθοτεχνίας (λίθινων, οστέινων κλπ τέχνεργων) της παλαιολιθικής εποχής, που αφορούν ανθρώπους και πρωτεύοντα. Προϊστάμενος παλαιοανθρωπολόγος (αρχικά ο διευθυντής της Δ/νσης).
Προβλεπόμενες οργανικές θέσεις: 4. Στο παλαιολιθικό εργαστήριο λιθοτεχνίας είναι δυνατόν να υπηρετούν και 2 αρχαιολόγοι με διδακτορικό στην παλαιολιθική εποχή.
Στο εργαστήριο καταγραφής ανθρώπινων κατάλοιπων προερχόμενων από αρχαιολογικές έως και μεταβυζαντινές ανασκαφές είναι δυνατόν να υπηρετούν και 2 αρχαιολόγοι με ειδίκευση σε συστήματα πληροφορικής.
Σημ: Ευκταίο θα ήταν κάθε αρχαιολογική Εφορεία να διέθετε τμήμα παλαιοανθρωπολογίας. Πρακτικά όμως κάτι τέτοιο σήμερα είναι ακόμα αδύνατο. Μελλοντικά και αφού λειτουργήσει μια Διεύθυνση πανελλαδικά, μπορεί να τμηθεί σε περιφερειακές μονάδες όπως π.χ. σχεδιάζεται για τις Εφορείες Εναλίων Αρχαιοτήτων κλπ.
Τμήμα Γεωλογίας και Παλαιοβιολογίας (Παλαιοντολογίας, Παλαιοβοτανικής) στις αρμοδιότητες του οποίου υπάγεται η προστασία, διάσωση, μελέτη, καταγραφή, ανάδειξη, αποθήκευση, δημοσίευση και διεκδίκηση από το εσωτερικό ή το εξωτερικό των παλαιοβιολογικών υπολειμμάτων, με προεξέχουσα σημασία σε αυτά που συνδυάζονται με παλαιοανθρωπολογικές θέσεις και ευρήματα. Επίσης συντάσσει ή εποπτεύει γεωλογικές μελέτες σπηλαίων παλαιοανθρωπολογικού βασικά ενδιαφέροντος (πλην δηλαδή αυτών με αρχαιολογικό ή ιστορικό και μόνο ενδιαφέρον).
Προϊστάμενος γεωλόγος - παλαιοντολόγος ή γεωλόγος - παλαιοβοτανολόγος.
Προβλεπόμενες οργανικές θέσεις: 4, σύμφωνα με τις ανωτέρω ειδικότητες.
Σημ: Το τμήμα Παλαιοβιολογίας θα μπορούσε μακροπρόθεσμα να αναχθεί σε χωριστή Διεύθυνση. Προς το παρόν όμως κάτι τέτοιο είναι πρακτικά αδύνατον και ταυτόχρονα μη σκόπιμο, καθόσον υπάρχουν διάφοροι κρατικοί φορείς (Παν/μια, ΙΓΜΕ, κλπ) που ασχολούνται ήδη από 10ετίες με το ερευνητικό μέρος του αντικειμένου. Έτσι το τμήμα αυτό θα έχει διττή αποστολή, της μελέτης κλπ παλαιοβιολογικών ευρημάτων, κατεξοχήν συνυφασμένων με παλαιοανθρωπολογικές θέσεις ή ευρήματα, και ταυτόχρονα εκείνη της διοικητικής μέριμνας όλων των υπολοίπων ανεξαιρέτως.
Τμήμα Αποτυπώσεων, Τοπογραφήσεων και Γεωτεχνικών Εφαρμογών για την αποτύπωση σπηλαίων με παλαιοανθρωπολογικό κατά προτεραιότητα ενδιαφέρον και σχεδίασης αντίστοιχων ευρημάτων...
Τμήμα Συντήρησης παλαιοανθρωπολογικών και παλαιοβιολογικών ευρημάτων...
Τμήμα Διοικητικής και Οικονομικής Υποστήριξης...
Στο Κ.Α.Σ. συμμετέχει ένας παλαιοανθρωπολόγος ή παλαιοντολόγος
κλπ όταν εξετάζονται θέματα ειδικότητάς του.
Β. Εφορείες
Σπηλαιολογίας με δικαιοδοσία στις διάφορες Περιφέρειες και αρμοδιότητα
στην έρευνα, ανασκαφή, μελέτη και προστασία των σπηλαίων που παρουσιάζουν
ενδιαφέρον από αρχαιολογική και ιστορική άποψη, καθώς και φύλαξη, δημοσίευση
και έκθεση του προερχόμενου υλικού από αντίστοιχες
ανασκαφές...
Τμήμα Επιμέλειας, Έρευνας και Ανάδειξης Αρχαίων εντός των Σπηλαίων - πρβλ. άρθρο 59, παρ. 2α στον προτεινόμενο Οργανισμό, όπως και για τα άρθρα 2β έως 2ε (πλην δηλαδή του εργαστηρίου παλαιολιθικής λιθοτεχνίας, το οποίο υπάγεται στη Δ/νση Πλαιοανθρωπολογίας). Το αντίστοιχο εργαστήριο λιθοτεχνίας ασχολείται με μεταπαλαιολιθικά τέχνεργα.
Τμήμα Αρχαιοζωολογίας, που μπορεί να συνεργάζεται με το Τμήμα Παλαιοβιολογίας της Δ/νσης Παλαιοανθρωπολογίας. Προϊστάμενος αρχαιοζωολόγος.
Προβλεπόμενες οργανικές θέσεις: 4
ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ
Αμεσα (εντός 3μήνου): Οργάνωση γραφείων και απαραίτητης υλικοτεχνικής υποδομής. Μετάθεση όσων επιθυμούν και διαθέτουν σχετικές γνώσεις από τις Εφορείες Σπηλαιολογίας στη Διεύθυνση Παλαιοανθρωπολογίας. Πρόσληψη έκτατου προσωπικού εφόσον χρειαστεί.
Μεσοπρόθεσμα (εντός ενός έτους): Οργάνωση εργαστηρίου συντήρησης - αποκατάστασης ανθρώπινων οστεολογικών κατάλοιπων. Με βάση το ίδιο προσωπικό, οργάνωση κινητού εργαστηρίου διάσωσης και συντήρησης οστών των κατά τόπους Εφορειών Αρχαιοτήτων, πρωταρχικά όσων δεν έχουν ανάλογη κάλυψη. Εκπαίδευση των υπαλλήλων των κατά τόπους Εφορειών στην άμεση και ολιγόλεπτη συντήρηση των ανασκαμμένων οστών, με υλικά χαμηλού κόστους, πριν δηλαδή την απομάκρυνση των ευρημάτων από τα ιζήματα εναπόθεσης, έτσι ώστε να μην επέρχεται η συνήθης κονιοποίηση και καταστροφή τους.
Οργάνωση ομάδας εργασίας μηχανογραφημένης καταγραφής ανθρώπινων οστεολογικών ευρημάτων από όλη την επικράτεια με βάσεις δεδομένων σε Υ/Η. Σημ: Ανάλογη εργασία έχει επιτελεστεί από την Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος και τα σχετικά συμπεράσματα (εν περιλήψει) έχουν δημοσιευθεί στο τεύχος Απριλίου-Ιουνίου 2005 στο περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες. Οι ίδιες βάσεις δεδομένων (που εμπεριέχουν 61 παραμέτρους) μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν υπόβαθρο για παραπέρα καταγραφές. Επισημαίνεται ότι εάν δεν επιληφθεί του θέματος το ΥΠ.ΠΟ., άλλοι φορείς (πιθανότατα του εξωτερικού) θα προωθήσουν ανάλογες καταγραφές και μελέτες, με αποτέλεσμα να βρεθεί ο κατεξοχήν αρμόδιος κρατικός φορέας να μην γνωρίζει σημαντικά στοιχεία για τις ίδιες τις δραστηριότητές του.
Μακροπρόθεσμα: (εντός πενταετίας): Συνδρομή τουλάχιστον στο 50% των Εφορειών Αρχαιοτήτων για τη διάσωση, συντήρηση και καταγραφή των ανθρώπινων οστεολογικών κατάλοιπων. Παράδοση μελετών ανθρώπινων οστεολογικών ευρημάτων με συχνότητα τουλάχιστον 100 σκελετών κατ' έτος (ολόκληρων ή τμημάτων τους). Συνδρομή και επίλυση προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι παλαιότερες υπάρχουσες ανασκαφές της χώρας με παλαιοανθρωπολογικά οστέινα ευρήματα (Πετράλωνα Χαλκιδικής, Απήδημα Μάνης, Θεόπετρα Καρδίτσας κλπ). Μελέτες νομικής και τεχνικής φύσεως για την οργάνωση: α) τουλάχιστον ενός Ινστιτούτου Ανθρωπολογικών ερευνών (π.χ. Πετράλωνα Χαλκιδικής) και β) ενός Εθνικού Ανθρωπολογικού Μουσείου ενδεχομένως εντός των ολυμπιακών εγκαταστάσεων ή σε κτίρια που βρίσκονται στη διαδρομή αρχαιολογικών χώρων (π.χ. Σούνιο, Μαραθώνα, Μυκήνες), ώστε να διασφαλίζεται η βιωσιμότητά του από τις εισπράξεις εισιτηρίων.
Σημ: Οι παραπάνω
προτάσεις κατατέθηκεαν στο ΥΠ.ΠΟ. 10/7/05 και στη συνέχεια επεξεργάστηκαν
ελαφρώς παραπέρα, κυρίως όσον αφορά το επεξηγηματικό - εννοιολογικό μέρος
(3-4-2007).