Πρόσφατο
ενδιαφέρον για
ένα άρθρο του 1983 από
το περιοδικό «ΑΝΘΡΩΠΟΣ»
σχετικά με τους
«Κανακάρηδες»
εκ μέρους του
Παν/μίου
Ιωαννίνων
Διάφοροι
φορείς ή
φυσικά πρόσωπα
έχουν κατά
καιρούς
ζητήσει την
αποστολή άρθρων
που έχουν
δημοσιευθεί
από το
περιοδικό μας
«ΑΝΘΡΩΠΟΣ». Μια
ανάλογη περίπτωση
αποτελεί
αίτημα μέλους
ΔΕΠ του
Παν/μίου Ιωαννίνων
μέσω ηλ.
ταχυδρομείου προς
aee@otenet.gr (: Wed, Apr 10, 2013 at 9:55 AM …)
από @cc.uoi.gr.
Τα στοιχεία του άρθρου που ζητάμε είναι:
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ: Άνθρωπος
ΤΙΤΛΟΣ ΑΡΘΡΟΥ: Η παραδοσιακή φορεσιά των «Κανακάρηδων
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Τσατσούλη-Τουραλή Ζαχαρούλα
ΤΟΜΟΣ: 10
ΣΕΛΙΔΕΣ: 572-579
ΕΤΟΣ: 1983
Σας ευχαριστώ πολύ εκ των προτέρων και ό,τι χρειαστείτε είμαι στη διάθεσή σας.
Tue, Apr 16, 2013 at 10:24 AM
Σας αποστέλλουμε το άρθρο που ζητήσατε.
Ήτοι σαρωμένες (σκαναρισμένες) οι 9 σελίδες του άρθρου
Tue, Apr 16, 2013 at 12:11 PM
Απάντηση: Σας υπερευχαριστούμε!!! Με εκτίμηση,
Κατωτέρω παρατίθεται για κάθε χρήση η ίδια η δημοσίευση:
Η
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ
ΦΟΡΕΣΙΑ ΤΩΝ
«ΚΑΝΑΚΑΡΗΔΩΝ»
Έκφραση
της κοινωνικής
τους τάξης
Της
ΖΑΧΑΡΟΥΛΑΣ
ΤΟΥΡΑΛΗ-ΤΣΑΤΣΟΥΛΗ
Η μελέτη της παραδοσιακής φορεσιάς αποτελεί ένα αποτελεσματικό μέσο κατανόησης των αισθητικών αξιών μιας κοινωνίας αλλά συγχρόνως η ίδια η φορεσιά αποτελεί την έκφραση του κοινωνικοοικονομικού συστήματος που τη δημιούργησε. Γι ’ αυτό το λόγο η εξέταση της παραδοσιακής φορεσιάς δεν θα πρέπει να γίνεται από την άποψη μόνο της αισθητικής και πρακτικής λειτουργίας της αλλά συγχρόνως και βάσει της κοινωνικής και συμβολικής λειτουργίας της.
Το παραδοσιακό κουστούμι βρισκόμενο σε στενή συνάρτηση με το όλο κοινωνικό-οικονομικό σύστημα του τόπου και ιδιαίτερα όταν πρόκειται για κοινωνίες ισχυρά ιεραρχημένες έχει ένα σημαντικό κοινωνικό ρόλο να εκπληρώσει.
Βλέποντάς
το σαν μία δομή
αποτελούμενη
από κανόνες
και φόρμες
περικλείει
κριτήρια
διαφοροποίησης
αλλά και προσέγγισης
ατόμων ή
ομάδων.
Αποτελεί ένα
μέσον έκφρασης
κοινωνικών
σχέσεων, ασκούμενης
εξουσίας/δύναμης,
βαθμό γοήτρου.
Η διαδικασία
δημιουργίας
των κοινωνικών
σημασιών του
επηρεάζεται
κυρίως από
ιδεολογικούς
και
πολιτιστικούς
θεσμούς της
ανώτερης
κοινωνικής
ομάδας. Έτσι τα
στοιχεία που
το απαρτίζουν
φορτιζόμενα με
σημασίες
αποτελούν στο
σύνολό τους
ένα μέσο
επικοινωνίας
και
αντανάκλασης
καταστάσεων
και συνθηκών
κοινωνικών
συνόλων
Κοινωνική οργάνωση
Για την καλύτερη κατανόηση του κοινωνικού ρόλου που η φορεσιά αποκτά στις παραδοσιακές κοινωνίες θα πρέπει να αναφερθούμε στην κοινωνική οργάνωση των 2 νησιών που άλλωστε είναι κοινή για όλη τη Δωδεκάνησο. Πρόκειται για ένα εθιμικό σύστημα που χωρίζει τα μέλη της κοινωνίας σε 2 ομάδες διεπόμενες από σχέσεις κυριαρχίας/υποταγής. Αποτελεί τη βάση διευθέτησης της κοινωνίας και της εξουσίας και καταλήγει στο αδιαίρετο της προγονικής περιουσίας.
Καθοριστικό παράγοντα απόδοσης στο κάθε μέλος της κοινωνικής του θέσης αποτελεί η δυνατότητα κατοχής των παραγωγικών μέσων.
Στην περίπτωση της Τήλου που η μορφή της οικονομίας της είναι καθαρά αγροτική, η θέση του ατόμου καθορίζεται από την κατοχή γης. Στην Κάσσο, γνωστή για τις ναυτιλιακές δραστηριότητές της, ο ρόλος της γης για τον καθορισμό της κοινωνικής θέσης του ατόμου μέσα στην κοινωνική ολότητα διακρίνεται δυσκολότερα. Δεν παύει εντούτοις να αποτελεί το πρώτο στάδιο για την περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη και επέκταση δραστηριοτήτων στη θάλασσα.
Και στις δύο περιπτώσεις ο καθορισμός των ατόμων που απαρτίζουν την άρχουσα κοινωνική ομάδα και χαίρουν προνομίων και γοήτρου που τους προσφέρει αυτή η θέση τους, διέπεται από εθιμικούς κανόνες με βάση την σειρά γέννησής τους. Έτσι λοιπόν είναι ο πρωτότοκος και η πρωτότοκη της οικογένειας που έχουν το δικαίωμα κατοχής περιουσίας.
Η θέσπιση αυτού του εθιμικού κανόνα δημιουργεί έτσι την ύπαρξη των δύο κοινωνικών ομάδων των πρωτοτόκων και των υστερότοκων, αποδίδοντας στους πρώτους μια θέση ανώτερη, συνοδευομένη από προνόμια και δικαιώματα κατακράτησης συμβόλων γοήτρου ενώ οι δεύτεροι υποβιβαζόμενοι σε κατώτερη, υπόκεινται στη θέληση των άλλων προς τους οποίους βρίσκονται σε σχέση εξάρτησης.
Στην Κάσσο οι πρωτότοκοι ήταν 12 από κάθε φύλο και γνωστοί με το όνομα Κανακάρηδες και Κανακάρες. Το σύνολο της περιουσίας που ο καθένας από αυτούς κατείχε, τα κανακαρλίκια, αποτελείτο από έγγεια ιδιοκτησία στην ευφορότερη περιοχή του νησιού, ανεμόμυλο, μελίσσια, στάνη, εκκλησία και αργότερα μετοχές στα πλοία. Στον όρο κανακαρλίκι περιέχονται εκτός των υλικών αγαθών και συμβολικά.
Στην Τήλο οι πρωτότοκοι γνωστοί με το όνομα Πρωτογιός και Πρωτοκόρη προερχόντουσαν από μόνο τις οικογένειες του Μ. X. Είχαν και αυτοί στην κατοχή τους ανάλογα υλικά και συμβολικά αγαθά.
Οι κάτοικοι του Μ.Χ. λόγω του ότι δεν ήταν ιθαγενείς, στερούνται το δικαίωμα να δώσουν στην ομάδα των πρωτοτόκων δικά τους μέλη.
Η ομάδα των πρωτοτόκων λόγω της σχέσης κυριότητας και κατοχής είναι φορείς εξουσιών σε όλους τους τομείς, οικονομικό, πολιτικό, ιδεολογικό.
Η μεταβίβαση των αγαθών και των προνομίων από γενιά σε γενιά πρωτοτόκων εξασφαλίζεται από την εφαρμογή εθιμικών κανόνων διαδοχής που διατηρούν την περιουσία και την εξακολούθηση του συστήματος.
Πρόκειται για τη μεταβίβαση δύο ξεχωριστών περιουσιών που ανήκουν σε δύο γενιές κατιόντων, μία πατρική και μία μητρική. Σύμφωνα με την τοπική αρχή «το γονικό στο γονικό», είναι ο πρωτότοκος γιος που κληρονομεί τα πατρικά αγαθά, το «λιγάτο»[1] όπως λέγονται στην. Τήλο και η πρωτότοκη κόρη που κληρονομεί τη μητρική περιουσία, το «προικείο».1 Στη μεταβίβαση αυτή των υλικών και συμβολικών αγαθών σημαντικότατο ρόλο, εκτός της προτεραιότητας γέννησης, παίζει το όνομα.
Υπάρχει ένας στενός δεσμός μεταξύ του ονόματος και της κληρονομικής διαδοχής της περιουσίας. Ο πρωτότοκος γιος παίρνει το όνομα του παππού από την πατρική γραμμή η δε πρωτότοκη το όνομα της γιαγιάς από τη μητρική γραμμή. Μόνο βάσει αυτού του κανόνα ο πρωτότοκος από κάθε γενιά γίνεται αναμφισβήτητος κληρονόμος των αγαθών που συνοδεύουν αυτή τη γενιά. Στην περίπτωση που ο πρωτότοκος δεν πάρει το όνομα που πρέπει, όποιος από τα υπόλοιπα παιδιά έχει το όνομα του προγόνου που συνδέεται με την περιουσία θα πάρει τη θέση του πρωτότοκου.
Σ' αυτήν την κληρονομική διαδοχή ο πατέρας και η μητέρα δεν είναι παρά οι ενδιάμεσοι. Μέσω αυτών θα μεταβιβασθεί η περιουσία από τον παππού στον εγγονό και από τη γιαγιά στην εγγονή.
Οι
εξαιρέσεις σ'
αυτόν τον
κανόνα είναι
σπάνιες. Κάθε
φορά που
συμβαίνει να
διακοπεί η
συνέχεια της
ονοματικής
διαδοχής η
τάξη
αποκαθίσταται όσο
πιο γρήγορα
γίνεται στις
απόμενες
γενιές. Π.χ. όταν
στην
οικογένεια
υπάρχουν μόνο
αγόρια ή κορίτσια
ο πρωτότοκος
έπαιρνε την
περιουσία και
των δύο
γραμμών, την
πατρική και τη
μητρική αλλά
είχε την
υποχρέωση να
τη μεταβιβάσει
σ' εκείνον από
τους κατιόντες
που θα ήταν ο
αντιπρόσωπος
της
προηγούμενης γενιάς.
Στην περίπτωση
θανάτου ενός
θείου ή θείας
χωρίς παιδιά
από την πλευρά
του πατέρα ή
της μητέρας αντίστοιχα
η περιουσία
τους
μεταβιβάζεται
στον ανιψιό ή
ανιψιά που
έχει το όνομα
του θανόντος.
Κατά κανόνα είναι
το τρίτο παιδί.
Αν αυτό το
όνομα δεν
υπάρχει ανάμεσα
στους
κατιόντες η
περιουσία
κληρονομείται
από το δεύτερο παιδί
που έχει κατά
γενικό κανόνα
το όνομα των
αυτών προγόνων
που συγχρόνως
είναι και οι γονείς
του πεθαμένου
θείου ή θείας.
Οι γονείς
είναι υποχρεωμένοι
σύμφωνα με
αυτό το
σύστημα να
μεταβιβάσουν
την προγονική
περιουσία
στους πρωτότοκους
από κάθε
γραμμή. Προς
τους
υστερότοκους
δεν έχουν
καμμιά υποχρέωση.
Μόνο στην περίπτωση
που οι γονείς
αποκτήσουν
αγαθά έξω από
τους εθιμικούς
κανόνες
κυκλοφορίας
της
περιουσίας,
που παίρνει το
όνομα
αγορασιά,
είναι δυνατόν
να τη
μεταβιβάσουν
στους
υστερότοκους.
Στερούμενοι οι
υστερότοκοι
παντός είδους
περιουσίας, η
ύπαρξή τους
γίνεται προβληματική.
Γίνονται
τεχνίτες,
υποτελείς
στους
πρωτοτόκους ή ξενιτεύονται.
Η
τέχνη σαν
έκφραση της
κοινωνικής
ιεράρχησης
Σ' ένα κοινωνικό σύνολο δομικά ιεραρχημένο η τέχνη κατέχει μία σημαντική θέση για την έκφραση της κοινωνικής ανισότητας. Η κοινωνία ενεργοποιεί ένα αριθμό προτύπων που αποτελούν τη συμβολική έκφραση των αξιών της.
Όπως γράφει ο 0.1_. 5ίΓ3υδδ, η τέχνη είναι στενά συνδεδεμένη με την κοινωνική οργάνωση, θέματα και σχέδια χρησιμοποιούνται για να εκφράσουν τις διαφορές τάξης, τα προνόμια και το μέγεθος γοήτρου.
Τα δύο νησιά που εξετάζουμε σε συνάρτηση με την οικονομική, πολιτική και κοινωνική δομή τους διαμόρφωσαν τις δικές τους μορφές έκφρασης. Ανάμεσα στα διάφορα στοιχεία που συντελούν στη δημιουργία της παραδοσιακής φορεσιάς μερικά βρίσκονται επενδεδυμένα με σημαντικές λειτουργίες. Για τη διαβεβαίωση του σημαντικού ρόλου ορισμένων από αυτά τα στοιχεία παίρνουμε σα βάση το γιορτινό κουστούμι θεωρώντας το σαν κύριο μέσο έκφρασης της ιεραρχικής κοινωνικής δομής και αυτό γιατί μεγάλος αριθμός στοιχείων του έχουν κυρίως χρήση συμβόλου παρά αντικειμένου. Εξ άλλου κατά τη διάρκεια των γιορτών τα μέλη της κοινωνίας είχαν την ευκαιρία να δειχτούν. Επειδή το κοινωνικό στοιχείο είναι αποφασιστικός παράγοντας για τη διαμόρφωση της τεχνοτροπίας και στη συνέχεια για τη χρησιμοποίηση των μορφών της σαν έκφραση αξιών, η ομάδα των πρωτοτόκων ιδιοποιείται αυτά τα στοιχεία και τα αναγάγει σε σύμβολα διαβεβαίωσης της κοινωνικής της ανωτερότητας.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση των νησιών Κάσου και Τήλου, η Κολαίνα και το πουκάμισο Πλαΐμαλος αποτελούν τα στοιχεία που εκπληρώνουν αυτό το σκοπό.
Στη σύνθεση ολόκληρης της φορεσιάς χρησιμοποιούνται και άλλα κομμάτια που στο σύνολό τους ενισχύουν τη σημαντική λειτουργία της κολαϊνάς και του πουκάμισου Πλαΐμαλος. Η κολαϊνα, σα στοιχείο διακριτικό της κανακάρας εξακολούθησε να χρησιμοποιείται και στην εποχή που έγινε η μεταβολή της φορεσιάς της Κάσου.
Τα στοιχεία της ανδρικής φορεσιάς που εκφράζουν την κοινωνική διαφοροποίηση είναι λίγα. Γενικά η δομή της ανδρικής φορεσιάς είναι πιο απλή από τη γυναικεία και δεν προσφέρει ποικίλες εκφραστικές δυνατότητες. Εντούτοις η κοινωνική διαφοροποίηση επιτυγχάνεται π.χ. με το σαλβάρι, αποκλειστικό στοιχείο της φορεσιάς των Κανακάρηδων και Πρωτογιών, συνοδευόμενο από το μπαστούνι, σύμβολο της ασκούμενης εξουσίας.
Αντίθετα από τη γιορτινή φορεσιά, η καθημερινή έχει διαφορετική δομή. Η μορφή της καθορίζεται από πρακτικούς κυρίως λόγους και στο σύνολό της είναι απλή σκούρων χρωμάτων, χωρίς πολλά δια- κοσμητικά στοιχεία και κοσμήματα.
Εντούτοις σε κοινωνίες ιεραρχικά δομημένες και το καθημερινό κουστούμι έχει στοιχεία που διαχωρίζουν τη θέση των μελών και εκφράζουν το βαθμό κοινωνικής αναγνώρισης.
Στην
περίπτωση αυτή
γίνεται χρήση
απλούστερων μέσων
αλλά
αποτελεσματικών.
Η διάκριση
επιτυγχάνεται
π.χ. από την
ποιότητα των χρησιμοποιούμενων
υφασμάτων
ακόμα και αν η
μορφή του ρούχου
είναι ίδια
όπως συμβαίνει
στην Κάσσο ή
από πουκάμισα
με διαφορετικό
διάκοσμο ή
μικρότερο όπως
στην περίπτωση
της Τήλου.
Η σταθερότητα του σημαντικού ρόλου της παραδοσιακής φορεσιάς
Η ομάδα των πρωτοτόκων βρισκόμενη στην κορυφή της ιεραρχικής δομής της κοινωνίας επιζητά να φανερώσει αυτή τη θέση στις άλλες κοινωνικές ομάδες. Βέβαια η διαφοροποίηση στηριζόμενη μόνο στα ενδυματολογικά στοιχεία δεν θα είχε αποτελεσματικότητα εάν η παραδοσιακή κοινωνία στην ολότητά της 0€ν είχε αποδεχτεί την σημασία ορισμένων στοιχείων της φορεσιάς. Τα μέλη μιας κοινωνίας κοινωνικοποιημένα στους κόλπους της έχουν εμποτιστεί με το σύνολο των αξιών και ιδεών της. Όπως ήδη είπαμε στην παραδοσιακή κοινωνία Κάσσου και Τήλου η άρχουσα τάξη των πρωτοτόκων είναι η μόνη που μπορεί να είναι κυρία των προνομίων και των αγαθών και αυτό βάσει της κληρονομικής των μεταβίβασης από πατέρα σε γιο και από μητέρα σε κόρη. Έξω από αυτήν την εθιμική διακίνηση των αγαθών δεν είναι δυνατή η απόκτησή τους. Κατά συνέπεια ένας τυχόν πλουτισμός των υστεροτόκων δεν προϋποθέτει την αλλαγή της ιεραρχικής δομής της ολότητας. Λόγω του ότι η ταυτότητα του ατόμου με την κοινωνική ομάδα των πρωτοτόκων δεν καθορίζεται από τον πλούτο αλλά από ένα πολύπλοκο σύνολο κοινωνικών σχέσεων, διεπόμενο από δεσμούς αίματος αποκλείεται το μέλος που θα ήθελε να εισχωρήσει χωρίς να έχει το δικαίωμα. (Στην αντίθετη περίπτωση η ισχύουσα κοινωνική τάξη θα διέτρεχε καταστροφή του παραδοσιακού συστήματος).
Η παραβίαση αυτών των εθιμικών κανόνων αντιμετωπίζεται από μέρους της κοινωνίας με ποινές. Η συμμόρφωση των μελών σ' αυτά τα κοινωνικά πρότυπα σημαίνει την εισδοχή τους στο προτεινόμενο σύστημα αξιών. Αυτή η εισδοχή βεβαιώνει την ένταξη του ατόμου στους κόλπους της κοινωνίας. Το άτομο έχει ανάγκη αυτής της εισδοχής δοθέντος ότι στις παραδοσιακές κοινωνίες η προσωπικότητα του καθένα συμπληρώνεται μέσα και δια μέσου της ομάδας που το άτομο ανήκει. Ο αποκλεισμός του από την ομάδα ισοδυναμεί με τον κοινωνικό του θάνατο.
0
διπλός ρόλος
της
παραδοσιακής
φορεσιάς δηλ. η
δυνατότητα που
έχει να
ξεχωρίζει και
συγχρόνως να προσεγγίζει
κοινωνικά
σύνολα οδηγεί
σε μία μιμητική
τάση των μελών
της. Εντούτοις
στις κοινωνίες
με ιεραρχική
δομή γίνεται
αποδεκτή η
μίμηση μόνο
ανάμεσα σ’ αυτά
τα άτομα που
ανήκουν ήδη σ’
ένα σύνολο,
συνδεόμενα
μεταξύ τους με
κοινωνικούς
δεσμούς. Η
μίμηση από
μόνη της δεν
μπορεί να δημιουργήσει
ούτε να
αποδείξει
κοινωνικές
σχέσεις.
Τα άτομα που έχουν μεταξύ τους σχέσεις οργανωμένες με βάση μια κοινή κοινωνική θέση, έχουν συνείδηση του χώρου όπου ανήκουν και γι' αυτό το λόγο έχουν την τάση της ομοιομορφίας σ’ ένα τρόπο συμπεριφοράς ώστε να ενισχύσουν την κοινωνική τους συγγένεια. Μόνο σ' αυτή την περίπτωση μπορούμε να θεωρήσουμε μία μίμηση στο κοινωνικό επίπεδο που έχει ένα ρόλο ενωτικό.
Στηριζόμενοι στα ίδια στοιχεία και δυνατότητες της παραδοσιακής φορεσιάς μπορούμε να τη θεωρήσουμε και σα μέσο διαφοροποίησης. Τα μέλη της κοινωνίας που βρίσκονται έξω από τα καθορισμένα όρια της κυρίαρχης ομάδας, δεν έχουν δικαίωμα να την μιμηθούν. Εφόσον όμως η υπάρχουσα ιεραρχική δομή μένει ανέπαφη, τα μέλη της δεν προβαίνουν σε τέτοιου είδους προσεγγίσεις. Μόνο σε περίπτωση που οι αντικειμενικές συνθήκες μεταβληθούν και επέλθει μία εξασθένηση του κοινωνικοοικονομικού συστήματος, συναντιέται η προσπάθεια αλλαγής των κοινωνικών ρόλων χωρίς όμως να είναι σίγουρο ότι θα το πετύχουν.
Όσο η δομή της κοινωνίας μένει σταθερή δεν είναι δυνατή καμιά αλλαγή της ιδεολογίας της και των εκφραστικών της μέσων.
Σ’ αυτό το πλαίσιο το ρούχο, μορφή έκφρασης αξιών και πεποιθήσεων του συνόλου, μένει αμετάβλητο. Με σκοπό να εκφράσει την κοινωνική καταχώρηση και την ταυτότητα, να αποτελέσει ένα μέσο ύπαρξης και ένα τρόπο αναγνώρισης το κουστούμι αποκτά ένα χαρακτήρα διαρκή και αμετάβλητο. Λόγω αυτού του κοινωνικού του ρόλου η μεταβολή του προϋποθέτει μια προηγούμενη τροποποίηση της όλης δομής της κοινωνίας. Κανονικά ακολουθεί ένα ρυθμό εξέλιξης πολύ αργό ανάλογο με αυτόν της παραδοσιακής κοινωνίας. Στην περίπτωση όπου υπάρξει διαδικασία αλλαγής της κοινωνίας αυτή απαντά σύμφωνα με το βαθμό στον οποίο η δομή της θίχτηκε. Εάν πρόκειται για ουσιαστική αλλαγή που επηρεάζει το κοινωνικό περιεχόμενό της, ακλουθούν και νέες μορφές έκφρασης.
Όταν όμως αυτή η αλλαγή δεν την έχει επηρεάσει ουσιαστικά η φορεσιά εξελίσσεται ή μεταβάλλεται για να προσαρμοστεί στις καινούριες ανάγκες αισθητικής έκφρασης χωρίς όμως να επηρεασθεί η βαθύτερη δομή και λειτουργία.
Η Κάσσος μας προσφέρει ένα παράδειγμα.
Η κοινωνία της γνώρισε μία μεταβολή των αντικειμενικών συνθηκών σε συνάρτηση με την οικονομική ανάπτυξη από την εποχή που ασχολήθηκε με ναυτιλιακές δραστηριότητες. Στην αρχή τουλάχιστον στο άνοιγμα των οικονομικών συνόρων συμμετείχε με το κεφάλαιό της η τάξη των πρωτοτόκων. Η συμμετοχή των κατωτέρων κοινωνικών στρωμάτων πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τη θέση που κατείχαν στην αγροτική παραγωγική διαδικασία. Αργότερα αυτά τα άτομα ξεπέρασαν την οικονομική ανισότητα που τους χώριζε από τους πρωτοτόκους και ζήτησαν μία μεταβολή της κοινωνικής τους θέσης. « Η αλλαγή της οικονομικής μορφής του νησιού είχε σαν αποτέλεσμα την αλλαγή της παραδοσιακής φορεσιάς. Αυτή υιοθέτησε φόρμες ανάλογες με τις επιδράσεις που δέχτηκε. Η διαδικασία της αλλαγής δεν ήταν τόσο απλή αλλά δεν ήταν και ουσιώδης. Ναι μεν η βασική μορφή της άλλαξε και από το παραδοσιακό καβάδι φόρεσαν, οι γυναίκες το φουστάνι και από το σαλβάρι οι άνδρες τα φράγκικα, αλλά τα στοιχεία που είχαν μια κοινωνική λειτουργία μέσα στην ολότητα δεν μεταβλήθηκαν ή τουλάχιστον μετατοπίστηκαν σε άλλα στοιχεία. Εφόσον η δομή της κοινωνίας έμεινε ανέπαφη συνέχισαν να υπάρχουν και τα ουσιώδη σύμβολά της, καθοριστικά μιας συγκεκριμένης κοινωνικής τάξης. Η μεταβολή της φορεσιάς δεν εξαφάνισε την κοινωνική διαφοροποίηση π.χ. το πλούσιο κέντημα αντικαταστάθηκε με τη χρήση πολυτελών υφασμάτων. Η υπάρχουσα αντίθεση μεταξύ των κοινωνικών συνόλων βρίσκει καινούριους τρόπους για να εκφρασθεί. Εξάλλου παρά την υιοθέτηση καινούργιου τρόπου ντυσίματος, το παραδοσιακό μέσο απόδοσης γοήτρου, η κολαΤνα εξακολούθησε να υπάρχει και να έχει τον ίδιο καθοριστικό διακριτικό ρόλο.
Η επιβίωση αυτού του στοιχείου είναι η έκφραση θέλησης για τη διατήρηση της διαφοροποίησης. Η κολαίνα διατηρεί τη συμβολική σημασία της και εξακολουθεί να μεταβιβάζεται σύμφωνα με τους εθιμικούς παραδοσιακούς κανόνες. Ακόμα και όταν η κατώτερη τάξη των υστερότοκων δημιουργούσε μία καινούρια τάξη βασισμένη πια στην οικονομική της ανεξαρτησία, δεν ήταν σε θέση να αλλάξει τη δομή της κοινωνίας. Υπήρξε βέβαια εξασθένηση του στοιχείου της εξάρτησης αλλά η παραδοσιακή άρχουσα τάξη της αρνείται κάθε αναγνώριση και κάθε τάση για τον σφετερισμό της θέσης απέτυχε. Ακόμα και σήμερα που η κατασκευή των κοσμημάτων της κολάϊνας είναι πολύ εύκολη λόγω της ύπαρξης χρυσοχόου Κασσιώτη, η δε απόκτησή της δυνατή από τον καθένα που θα είχε την οικονομική δυνατότητα, η κατοχή της είναι προβληματική.
Είναι αλήθεια ότι σήμερα οι περισσότεροι Κασσιώτες έχουν τουλάχιστον ένα από τα κοσμήματα της κολαΐνας. Τα άτομα με μεγάλη οικονομική δυνατότητα, οι εξ Αίγυπτου ή οι εξ Αμερικής όπως είναι γνωστοί στο νησί επειδή μεταναστεύοντας σ' αυτά τα μέρη έκαναν την περιουσία, επενδύουν μεγάλο μέρος από Υο εισόδημά τους στη δημιουργία κολαΐνας. Στις τοπικές γιορτές όλες σχεδόν οι γυναίκες φοράνε από ένα τουλάχιστον κόσμημά της.
Η
καινούργια
κυρίαρχη ομάδα
που
σχηματίστηκε
έξω από τα
κλειστά όρια
της
παραδοσιακής
κοινωνίας επιστρέφει
και ζητά την
επιβεβαίωση
της οικονομικής
της δύναμης,
και γι’ αυτό το
σκοπό και για
να νομιμοποιήσει
την απαίτησή
της επιδιώκει
να αποκτήσει
τα παραδοσιακά
σύμβολα
γοήτρου που
είναι τώρα
ικανή να τα
αγοράσει.
Σκοπός της
είναι η
ταύτισή της με
την παραδοσιακή
κυρίαρχη ομάδα.
Η τελευταία δεν είναι πια σε θέση να ασκήσει μια αποτελεσματική εξουσία και έλεγχο της τωρινής ν.κοινωνίας.
Τώρα η διαφοροποίηση στηρίζεται μόνο στη αντίθεση που υπάρχει μεταξύ των αυθεντικών κατόχων των συμβόλων και των καινούργιων απαιτητών. Ακόμα όμως και τώρα αυτοί οι τελευταίοι δεν είναι παρά εκείνοι που αγόρασαν την κολαίνα για να κάνουν τους πρωτότοκους, όπως λένε ειρωνικά.
Τα κοσμήματα που αποκτήθηκαν τελευταία δεν έχουν παρά μόνο οικονομική αξία και φανερώνουν ένα πρόσφατο πλουτισμό. Η συμβολική τους αξία δεν υπάρχει αφού αποκτήθηκαν έξω από τον παραδοσιακό εθιμικό σύστημα μεταβίβασης από μάνα σε κόρη.
Στην Τήλο δεν συναντάμε μία τροποποίηση ή εξέλιξη της φορεσιάς. Η αγροτική μορφή της κοινωνίας της και η παραγωγή των απαραίτητων μέσων διατροφής δεν την έφερε σε επαφή με τον εξωτερικό κόσμο. Από μια όμως εποχή που τα μέλη της έπαψαν να φοράνε σταδιακά την παραδοσιακή φορεσιά η διαφοροποίηση μεταφέρθηκε σε άλλο επίπεδο. Σ’ αυτό της κατοχής του πουκάμισου Πλαΐμαλος.
Η
διατήρηση και
φύλαξή του
γίνεται από
τις γυναίκες
που ανήκαν στη
θέση της
πρωτοκόρης. Η
κατακράτηση
των συμβόλων
κυριαρχίας του
άλλοτε εξακολουθεί
και αν και το
κοινωνικό
σύστημα δεν λειτουργεί
πλέον μέσα στα
στενά πλαίσια
του
παρελθόντος, σ'
ένα συμβολικό
επίπεδο οι
αξίες του
παραμένουν. Οι
κάτοικοι του νησιού
ξέρουν πολύ
καλά ποιος από
τις οικογένειες
έχει το
πουκάμισο και
σ' αυτές τις οικογένειες
η μόνη αρμόδια
για να το
δείξει και να
εξηγήσει τον
τρόπο
κατασκευής
είναι η
πρωτοκόρη.
[1] Αυτή η έκφραση σημαίνει ότι η περιουσία που ανήκει στη μια γενιά κατιόντων πατρική ή μητρική πρέπει να μεταβιβασθεί αντίστοιχα στα αρσενικά ή θηλυκά μέλη της γενιάς