ΠΡΟΣ: Το Γραφείο του κ. Υπουργού Πολιτισμού

(κ. Θάνου Μικρούτσικου) Μπουμπουλίνας 20, Αθήνα 10682

Υπόμνημα, αρ. πρωτ. 5752 / 29-9-1994

Υπ’ όψη κ. Μαρίας Μαμουζέλου

ΘΕΜΑ: Η ΑΝΑΓΚΗ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟ ΥΠΠΟ.

Σχετ: Την από 29-8-1994 αναφορά που κατατέθηκε με το υπ’ αρ. πρωτ. 5192 στο Γραφείο του κ. Υπουργού.

Εκτενέστερα και συμπληρωματικά με το ανωτέρω (σύντομο) σχετικό, είναι αναγκαίο να αναφερθούν και να εξεταστούν τα βασικότερα αίτια που οδήγησαν στο ως άνω παράτυπο των ενεργειών του Προϊστάμενου της ΔΙΠΚΑ και της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας. Τα αίτια αυτά έχουν, κατά τη γνώμη μου, άμεση σχέση με τρία αλληλοεξαρτώμενα ζητήματα της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, που λόγω ειδικότητας και πείρας έχω θίξει κατά το παρελθόν με διάφορες έγγραφες προτάσεις για την αντιμετώπισή τους, και τα οποία είναι:

Α. Σκοποί και στόχοι, τρόποι εφαρμογής και καθορισμός προτεραιοτήτων της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας.

Β. Επιστημονικό και νομικό πλαίσιο για την αποδοτικότερη λειτουργία της Εφορείας, με αντίκτυπο στις επισημάνσεις για την τροποποίηση του Οργανισμού του ΥΠΠΟ.

Γ. Χώρος Σπηλαίου και Μουσείου· Πετραλώνων Χαλκιδικής.

Ευθύς εξ αρχής πρέπει να σημειωθεί ότι οι προτάσεις επί των ανωτέρω θεμάτων συνοδεύονται και από ανάλογες επισημάνσεις προς υπηρεσιακή διερεύνηση, στα πλαίσια πάντα ενός ιεραρχημένου διαλόγου. Αυτές οι προτάσεις, αν και έως ένα βαθμό έφεραν κάποιο θετικό αποτέλεσμα, η εξοριστικού χαρακτήρα απόσπασή μου δείχνει ότι το συνολικό πρόβλημα λειτουργίας της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, δεν τυγχάνει της οφειλόμενης προσοχής, αλλά παρακάμπτεται με γραφειοκρατικές μεθοδεύσεις, οι οποίες σαν βασικότερο αποτέλεσμα και στόχο έχουν να παραβλέπεται η ουσία και να αναβάλλεται η διευθέτησή του.

Κατωτέρω, γίνεται μία προσπάθεια να αναλυθούν και να παρουσιασθούν για την όσο το δυνατόν διεξοδικότερη κατανόησή τους τα πρώτα δυο θέματα, ενώ το τρίτο προς το παρόν μπορεί να αναφερθεί μόνο ακροθιγώς. Έτσι παρατίθενται οι από το 1986 μέχρι το 1992 παρατηρήσεις (που τεκμηριώνονται από τα αντίστοιχα συνημμένα έγγραφα), μια και με την έλευση του κ. I. Τζεδάκι και τις εν συνεχεία ενέργειές του, έχει ανακοπεί η όποια σχετική διαδικασία της υπηρεσιακής αντιμετώπισής τους.

Στο τέλος της κάθε ενότητος, ακολουθούν εν συντομία τα αντίστοιχα συμπεράσματα και οι εκάστοτε προτεινόμενες λύσεις.

ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΑ

Για την πρόσληψή μου στην Ειδική Περιφερειακή Υπηρεσία του ΥΠΠΟ, Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, τον Ιούνιο του 1986, λαμβάνεται υπ’ όψη το πτυχίο της Βιολογίας σε Παλαιοανθρωπολογική κατεύθυνση (πρβλ. 650/ 31-7-1986), οι δημοσιεύσεις (πρβλ. 521/ 19-5-1987, κατάσταση δημοσιεύσεων Ν. Α. Πουλιανού) και η πείρα σε ανάλογες ανασκαφές και σε σπηλαιολογικές αποστολές (πρβλ. 1569/ 31- 12-1987, αίτηση πρόσληψης συνοδευόμενη από βεβαίωση αντίστοιχης απασχόλησης).

Την πρώτη αυτοψία (εντολή μετακίνησης 585/ 24-7-1986) πραγματοποίησα στο Σπήλαιο Δρακότρυπα Χαλκιδικής της Κάτω Παλαιολιθικής εποχής, το οποίο είχα εντοπίσει σε προηγούμενες εξερευνήσεις (βλ. 730/26-11-1985). Ακολούθησαν άλλες ανάλογες, όπως εμφαίνεται στην ειδική καταλογοποίηση του φακέλου μου της 1-9-1994.

Έχω συμμετάσχει, κυρίως με δικά μου έξοδα, σε πάνω από δέκα Παγκόσμια Συνέδρια Ανθρωπολογίας, Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας, συχνά ως ο μόνος επιστήμονας από την Ελλάδα (πρβλ. π.χ. τα 317/ 10-3-88, 444/ 6-4-88 έγγραφα). Το βασικότερο θέμα αφορούσε τα ευρήματα του Σπηλαίου Πετραλώνων και οι δημοσιεύσεις μου είχαν σαν αποτέλεσμα να συμπεριληφθεί το βιογραφικό μου (βλ. συνημμ.) στο λεξικό Who’s Who in the World 1993 - 1994(αλλά και μετέπειτα).

1. A.    Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ - ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΚΑΤΑ ΚΑΙΡΟΥΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Από το πρώτο έτος της απασχόλησής μου στην Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, διακρίβωσα την ουσιαστική έλλειψη παλαιοανθρωπολογικής κατεύθυνσης της Υπηρεσίας και το επεσήμανα με το 1284/ 26-10-1987 έγγραφο σχετικά με την ανάγκη αγοράς ανθρωπόμετρων, για τη δυνατότητα μιας στοιχειώδους έστω μελέτης του ανθρώπινου οστεολογικού υλικού. Η απόκτηση ορισμένων εξ αυτών, κατόπιν πολλών εγγράφων, επιτυγχάνεται μόνο στις αρχές του 1992.

Η επικρατούσα εντός Υπηρεσίας ασάφεια όσον αφορά τους σκοπούς, τους στόχους και τις γενικότερες προτεραιότητές της, διαφαίνεται αρχικά με το 29-3-1988/ 401 έγγραφο, όπου προτείνεται να πραγματοποιούνται συσκέψεις ανάμεσα στο επιστημονικό προσωπικό, κατά το δυνατόν σε τακτά διαστήματα, π.χ. δύο φορές το μήνα. Η μία σχετικά με τις προτεραιότητες, τις νέες προστάσεις ή την επεξεργασία παλαιών, ενώ η άλλη με την ενημέρωση για τις δραστηριότητές μας και για τα επί μέρους τυχόν προβλήματα που ήθελαν προκύψει. Επισημαίνεται επίσης η ανάγκη ύπαρξης βιβλίου προσυπογραμμένων πρακτικών, κυρίως για τη δυνατότητα ενημέρωσης των συναδέλφων που θα έλειπαν για οποιονδήποτε λόγο (π.χ. αυτοψίες).

Ανάμεσα σε άλλα επτά έγραφα του 1988 που επισυνάπτονται, σημαντικότερα σχετικά με τα ανωτέρω θεωρώ τα ακόλουθα δύο, τα οποία (εκτός από την ξεχωριστή ταξινόμησή τους στο ΑΡΧΕΙΟ) παρατίθενται (επίσης) αυτούσια μέσα στο παρόν υπόμνημα:

Προς: την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, Χρ. Λαδά 2, Αθήνα (αρ. πρωτ. 504/ 25-4-1988).

Υπ’ όψη επιστημονικού προσωπικού

ΘΕΜΑ: Δυσλειτουργία Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας.

Εν όψη της επόμενης σύσκεψης του επιστημονικού προσωπικού της Εφορείας σε σχέση με τις προτάσεις για τη δραστηριότητά μας (Α.Π. 401/29-3-1988), παρατηρώ τρεις βασικούς λόγους δυσλειτουργίας που αλληλοεπηρεάζονται και αλληλοεξαρτώνται:

1) Έλλειψη πρόσληψης ειδικευμένου προσωπικού που να καλύπτει τους πολλούς τομείς δραστηριότητας της Εφορείας μας. Αντ’ αυτού αυξάνεται, απ’ όσο μου είναι δυνατό να γνωρίζω η μονόπλευρη κατεύθυνση του αρχαιολογικού προσανατολισμού, με φυσικό αποτέλεσμα να υποβαθμίζεται ο ρόλος της παλαιοανθρωπολογίας και γενικότερα της παλαιοβιολογίας.

Έτσι το τελευταίο υλικό αρχαιολογικής (;) ανασκαφής που εισήλθε στην Εφορεία κυρίως από ζώα και δύο τμήματα κνήμης ανθρώπου (συνοδευμένα από νεολιθικά εργαλεία;) χρειάστηκε να μελετηθεί από εξωτερικό συνεργάτη (;) ενώ η εξαγωγή του έγινε χωρίς την παρουσία συντηρητή οστών ή παλαιοανθρωπολόγου (;).

Χωρίς να θέλω να υποτιμήσω το υλικό αυτό, διερωτώμαι κατά πόσο αφορά άμεσα τις δραστηριότητές μας, όταν το παλαιοανθρωπολογικό σκελετικό υλικό που έχει εξαχθεί από διάφορες ανασκαφές απ’ όλη την Ελλάδα εδώ και πολλά χρόνια μας είναι μάλλον άγνωστο και κατά μεγάλο ποσοστό φθείρεται στα διάφορα Μουσεία και Εφορείες.

Ανάλογα αυξημένη αρχαιολογική παρουσία εντοπίζεται και στη σύνθεση των επιστημόνων που προτείνει ο κ. Κ. Ζάχος για την Εφορεία μας στο τεύχος της Αρχαιολογίας το Μάιο του 1985, όπου δίνεται υπερβολική βαρύτητα στην αρχαιολογική κάλυψη και στον προτεινόμενο κατάλογο λείπουν απαραίτητες ειδικότητες.

Λειτουργικότερης απόδοσης θεωρώ την υποδιαίρεση της Εφορείας σε τρία τμήματα ίσων ευκαιριών και δυνατοτήτων: Αρχαιολογίας, Παλαιοανθρωπολογίας, Σπηλαιολογίας με ανάλογες υποδιαιρέσεις κοινές και μη. Π.χ. υποδιεύθυνση αρχαιομετρίας κοινή και για τις τρεις διευθύνσεις, οδοντολογίας του ανθρώπου της Παλαιοανθρωπολογίας, σπηλαιοδιάσωσης της Σπηλαιολογίας, νομισματολογίας της Αρχαιολογίας κ.ο.κ.

Εξάλλου, εκεί που το αρχαιολογικό ενδιαφέρον εντοπίζεται σε σπήλαια μπορούμε να ζητάμε τη συνδρομή και συνεργασία των τοπικών Εφορειών, καθώς και άλλων πνευματικών ιδρυμάτων όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο ή συμφέρον.

Επίσης νομίζω ότι οι νέοι επιστήμονες της Εφορείας μας πρέπει να ειδικευτούν σύμφωνα με τη διαφορετική αποστολή μας, σε σχέση με τις τοπικές Εφορείες, ενώ η προσέλκυση των λίγων πράγματι ειδικών θα μπορούσε να μπει στο πρόγραμμά μας.

2) Έλλειψη βασικών οργάνων και βιβλιογραφίας στην Εφορεία.

Είμαστε στη θέση να μη μπορούμε να μελετήσουμε παλαιοανθρωπολογικό υλικό όταν μας λείπουν ανθρωπόμετρα, οστεόμετρα, μικροσκόπια κ.λ.π., παρόλο που το κόστος τους δεν ξεπερνά ό,τι αναλογεί στα μηνιαία έξοδά μας.

Όσον αφορά τη βιβλιογραφία πάνω στην παλαιοανθρωπολογία, παλαιοντολογία, παλαιολιθική κ.λ.π., προσωπικά μου συμβαίνει όποτε χρειαστεί να επεξεργαστώ βιβλιογραφικά κάποιο θέμα, σαν μοναδική πλέον δυνατότητα, να αναγκάζομαι να ανατρέχω σε εξωτερικές βιβλιοθήκες και ενίοτε υπό πίεση, έτσι που τα περισσότερα απογεύματα και σαββατοκύριακα τα διαθέτω γι’ αυτό το σκοπό.

3) Έλλειψη χώρων και εργαστηρίων.

Αυτό το πρόβλημα το υποφέρουμε όλοι. Απ’ ότι πληροφορούμαι δημιουργήθηκε μια προϋπόθεση επίλυσης. Προτείνω στην επόμενη σύσκεψη να προβλεφθούν οι χώροι για παλαιοανθρωπολογικά και παλαιοβιολογικά εργαστήρια, τουλάχιστον της μόνιμης εγκατάστασης και δυνατότητα χρησιμοποίησης των οργάνων.

Βασική αιτία των προαναφερομένων λόγων δυσλειτουργίας της Εφορείας θεωρώ την ασυντόνιστη δραστηριότητα και την μη αλληλοενημέρωση των υφισταμένων, παρά τις προσπάθειες της Προϊσταμένης Εφόρου, καθώς και (τη μη αντιμετώπιση των προβλημάτων) όσον αφορά την έλλειψη σαφών στόχων και επιλογών. Ευελπιστώ στην επιστημονική οντότητα και κατανόηση των κ. κ. συναδέλφων, ώστε να παρακαμφθούν εν συνεργασία τα προβλήματα που αναφέρονται εδώ. Ν. Α. Πουλιανός

Προς την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, Χρ. Λαδά 2, Αθήνα. (αρ. πρωτ. 1360 / 16-11-1988).

Θέμα: Προτάσεις λειτουργικότητας και συζήτησης.

Στα ήδη υπάρχοντα προβλήματα της Εφορείας μας (βλ. - ανωτέρω υπ’ - αρ. πρωτ. 504/25-4-88) προστίθεται, απ’ όσο μας είναι γνωστό, η χρόνια επίσης μη αντιμετώπισή τους. Ενώ όπως πολύ σωστά η Προϊστάμενη έφορος έχει προτρέψει τους υφιστάμενους να προβούν σε συγκεκριμένες προτάσεις δραστηριοποίησης της Εφορείας κατά τομείς και ειδικότητες, εκείνο που παρατηρώ είναι ότι ή δεν υπάρχει η διάθεση ή που μου είναι άγνωστη ακόμη και η γενικότερη τοποθέτηση της Εφορείας μας απέναντι στις προτεραιότητες - δυνατότητες - αποτελέσματα, όπου και στις δύο περιπτώσεις επιβάλλεται να ανευρεθεί τουλάχιστον η αιτία.

Εάν για παράδειγμα ο τομέας παλαιοανθρωπολογίας πέφτει περισσότερο επάνω μου - έστω και βιβλιογραφικά όπως αναφέρω (αρ. πρωτ. 504/25-4-88), με τις ανακοινώσεις και τις παρουσιάσεις στα διάφορα παλαιοανθρωπολογικά και σπηλαιολογικά συνέδρια, δεν νομίζω ότι αρκεί αυτή η δραστηριότητα, παρ’ όλες τις υπερωρίες, για να καλύπτεται έστω και κατ' ελάχιστο η ύπαρξη της Εφορείας με τον διαφοροποιημένο της χαρακτήρα από τις άλλες αρχαιολογικές Εφορείες.

Στον τομέα Σπηλαιολογίας πάλι η δραστηριότητα μας μπορεί να θεωρηθεί (αν και σε καλύτερη μοίρα) υποτονική ή απρογραμμάτιστη (απ’ τις γνωστές σε μένα περιπτώσεις σπηλαίων Κιλκίς, Δρακότρυπας, Καλύμνου κ.ά.).

Αν και είναι σαφής η ανάγκη αλληλοενημέρωσης των επιστημόνων της Εφορείας μέσα από συσκέψεις με γραπτό περιεχόμενο αποτελεσμάτων, δραστηριοτήτων, προτεραιοτήτων (όπως επισημαίνεται επίσης στο υπ’ αρ. πρωτ. 504/25-4-88), θα προβώ στις εξής προτάσεις που μπορούν να αποτελέσουν και τη βάση μιας ευρύτερης συζήτησης για την εφαρμογή τους:

Για τη Σπηλαιολογία, επιλογή στόχων και δυνατότητα κάλυψής τους. Να επικεντρώσουμε δηλαδή την προσπάθεια με σειρά προτεραιότητας - δυνατότητας, στις πιο σημαντικές και αναγκαίες περιπτώσεις κι όχι να διασπείρουμε την ενέργειά μας σε πολλές κατευθύνσεις. Να γίνει πλήρης ενημέρωση των φακέλων των σπηλαίων και την ει δυνατόν συμπλήρωση όλων των στοιχείων, όπως αριθμός αυτοψιών σκοπός - αποτέλεσμα στο καθένα και βιβλιογραφική ενημέρωση για αποφυγή επαναλήψεων.

Ανάλογη προσέγγιση στα θέματα Παλαιοανθρωπολογίας, καθώς επίσης συζήτηση και συμπλήρωση των προτάσεων του υπ’ αρ. πρωτ. 504/25-4-88, όπως να καταλογοποιηθεί από υπαλλήλους της Εφορείας για κοινή χρήση η παλαιο-ανθρωπολογική ή σπηλαιολογική βιβλιογραφία κλπ.

Να αντιγραφούν τα αρχεία και να καθοριστεί υπεύθυνος, όπως και να διαμοιραστεί η ευθύνη δραστηριότητας κατά τόπους και καθ’ ύλη σε όλους τους επιστήμονες.

Συγκεκριμένος γραπτός και γνωστός σε όλους προσδιορισμός καθηκόντων, έργου και δραστηριοτήτων των υπαλλήλων με συγκεκριμένες ευθύνες κι αφού είναι δυνατό όχι επικαλυπτόμενες. Για παράδειγμα ενώ μπορώ να ασχοληθώ σαν βιολόγος και με την Αρχαιοζωολογία, είναι προτιμότερο για την απόδοση της ειδικότητας να ασχολείται κάποιος μόνιμα με αυτό, αν και απορίας άξιο πως διαθέτουμε τέτοιο υλικό και (σχεδόν) καθόλου παλαιοανθρωπολογικό.

Προτείνω η συνάντηση αυτή να γίνει 6 Δεκ. 1988. Ν. Α. Πουλιανός

Για το 1989, ενδεικτικά επισυνάπτονται άλλα 4 έγγραφα. Έτσι με το 1436/ 29-9-1989 συνημμένο, το οποίο προσυπογράφουμε ένας Ανθρωπολόγος, μία Αρχαιολόγος και ένας Γεωλόγος, που αντιπροσωπεύει δηλαδή τις τρείς βασικές ειδικευμένες κατευθύνσεις της Υπηρεσίας, σχετικά με την συμμετοχή της Εφορείας στο 10ο Παγκόσμιο Συνέδριο Σπηλαιολογίας στη Βουδαπέστη, πραγματοποιείται ουσιαστικά η πρώτη προβολή της Υπηρεσίας σε διεθνές επίπεδο και ταυτόχρονα φανερώνει τις δυνατότητες της συντονισμένης διεπιστημονικής συνεργασίας.

Το καλοκαίρι του επόμενου έτους, ύστερα από το 16-5-1990/ ΥΠΠΟ/ΔΙΟΙΚ/20292 σχέδιο για τον νέο Οργανισμό (βλ. συνημ.), το οποίο κοινοποιείται τέλος Ιουνίου στο επιστημονικό προσωπικό της Εφορείας, ακολούθησαν σχετικές συζητήσεις που αντικατοπτρίζονται στα πάρα κάτω έγγραφα.

Προς την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, Χρήστου Λαδά 2 , 22-6-1990/ 850 (όπου, για συντομία, παραλείπονται όσα ήδη έχουν προαναφερθεί, πρβλ. επίσης ξεχωριστή ταξινόμησή τους στο ΑΡΧΕΙΟ):

Ύστερα από τη συλλογική συζήτηση της 21-6-90, που διεξήχθη ανάμεσα στο επιστημονικό προσωπικό της Υπηρεσίας μας με προτροπή της Προϊστάμενης Εφόρου κ. Ε. Πρωτονοταρίου - Δεϊλάκη, σχετικά με τις συμπληρωματικές προτάσεις μας για τον νέο Οργανισμό του ΥΠΠ0, σας παρακαλώ να ληφθούν υπ’ όψη τα κάτωθι:

Ως γνωστόν η Υπηρεσία μας έχει ανάγκη από επιστήμονες που πρέπει να μπορούν να συνεργάζονται σε διαφορετικές και ταυτόχρονα συγγενείς ειδικότητες. Ο κοινός στόχος της προστασίας, κατά κύριο λόγο, καθώς και αρμοδιότητες σχετιζόμενες με την έρευνα - μελέτη του παραμελημένου παλαιοανθρωπολογικού οστεολογικού υλικού της Επικράτειας, εντός και εκτός σπηλαίων, είναι ο άξονας - γνώμονας της πρότασης της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος (βλ. συν. 1/ 2-1-1990), για τη δημιουργία Διεύθυνσης Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, όπου με τον όρο Παλαιοανθρωπολογία (παύλα) Σπηλαιολογία νοείται μια Υπηρεσία που έχει ανάγκη από τις σπηλαιολογικές τεχνικές εξερεύνησης στην επιτέλεση του έργου της.

Έτσι κοινός τόπος των ανθρωπολόγων και των αρχαιολόγων της Υπηρεσίας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας είναι τα σκελετικά ανθρώπινα υπολείμματα που μελετούν οι πρώτοι, σε σχέση με ταφικά έθιμα και άλλα πολιτισμικά στοιχεία που μελετούν οι δεύτεροι. Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση των σπηλαίων όπου ο διαχωρισμός είναι βιο-χρονικός. Όταν πρόκειται για εποχές που αφορούν τον σύγχρονο άνθρωπο (Homo sapiens) είναι προκαταρκτικά αρκετό να ασχολείται με το ζήτημα Αρχαιολόγος, ενώ με τα προηγούμενα στάδια ανάπτυξης είναι πιο ενδεδειγμένο να επιλαμβάνεται Παλαιοανθρωπολόγος. Οπωσδήποτε και οι δύο επιστήμες εντάσσονται στις αρμοδιότητες του ΥΠΠΟ, όσον αφορά την προστασία της πολιτισμικής κληρονομιάς. Διεθνώς όμως, προέχει η έρευνα για τις απώτερες εποχές του γένους των Ανθρώπων, για τον απλούστατο λόγο ότι όσο παλαιότερα ερευνούμε τόσο αραιώνουν και οι πληροφορίες που διαθέτουμε.

Εξετάζοντας το αντικείμενο σφαιρικότερα, η Σπηλαιολογία αφ' εαυτού σαν επιστήμη δεν υπάρχει και με τον όρο υποδηλώνεται συνήθως η ερασιτεχνική ενασχόληση. Αυτή μετατρέπεται σε επιστημονική όταν συνοδεύεται από εξειδικευμένο επιστημονικό αντικείμενο όπως Ανθρωπολογία, Αρχαιολογία, Γεωλογία, αλλά και Βιοσπηλαιολογία, Ιατρική, Φυσική, Χημεία, κλπ. Για να αναπτυχθούν όλες αυτές οι δραστηριότητες εντός ΥΠΠΟ δεν υπάρχει ούτε η δυνατότητα (υποδομή) ούτε η σκοπιμότητα. Αυτό γιατί στη χώρα μας με τα 15.000 και πλέον σπήλαια υπάρχει μεγάλο πρόβλημα προστασίας, πόσο μάλλον της καθολικής έρευνας και μελέτης τους.

Εφ’ όσον χρειάζεται, για λόγους που θα καλύπτονται υπηρεσιακές ανάγκες, είναι δυνατή η συνεργασία και με άλλους φορείς, όπως ΙΓΜΕ, EOT, Παν/μια, Σωματεία κλπ. Ως προς αυτό το ζήτημα το πιο χρήσιμο μελλοντικά θα ήταν η διερεύνηση των νομικών και επιστημονικών δυνατοτήτων όλων των ως άνω φορέων, στα πλαίσια ενός συντονισμένου προγράμματος αλληλοϋποστήριξης. Μέσα στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του ΥΠ.ΠΟ. και της Υπηρεσίας μας είναι οπωσδήποτε απαραίτητη η παρουσία ειδικοτήτων της Γεωλογίας, που οι Γεωλόγοι της Εφορείας μπορούν να αναπτύξουν χωριστά. Είναι όμως προφανές ότι πρέπει να έχουν υδρογεωλογική - καρστική κατεύθυνση σπουδών και δεν ωφελεί να είναι π.χ. Γεωλόγοι - Σεισμολόγοι. Το ίδιο ισχύει και για τους Ανθρωπολόγους της Υπηρεσίας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, που δεν μπορεί να είναι εξειδικευμένοι στην Γενετική (μοριακή βιολογία) του Ανθρώπου ή τους Αρχαιολόγους στο λατινικό αλφάβητο. Ευνόητο είναι ότι χωρίς τα τμήματα Τοπογράφησης και Συντήρησης δεν είναι δυνατόν να φέρει σε πέρας το έργο της η Υπηρεσία, υπό τη νομικά κατοχυρωμένη καθοδήγηση των βασικών τμημάτων με Προϊσταμένους αντίστοιχα Παλαιοανθρωπολόγου (και μόνον), Αρχαιολόγου, Γεωλόγου, Τοπογράφου και Συντηρητή.

Η μέχρι σήμερα πρακτική που ακολουθήθηκε ανάπτυξε υπερτροφικά κατά τη γνώμη μου το αρχαιολογικό πεδίο της Υπηρεσίας μας, λίγο έως αρκετά το γεωλογικό - σπηλαιολογικό (με την αθλητική και σχεδιαστική δραστηριότητα) και ελάχιστα έως καθόλου το παλαιοανθρωπολογικό. Το γεγονός ότι αναπτύχθηκαν αρχαιολογικοί τομείς πολύ απομεμακρυσμένοι από την πρωταρχική μας αποστολή όπως π.χ. της Αρχαιοζωολογίας, δεν υποβάθμισε μόνο την ανάπτυξη της Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, αλλά εστέρησε επίσης και τις άλλες Αρχαιολογικές Εφορείες από την παροχή των βασικά αναμενόμενων από εμάς ειδικών γνώσεων.

Προσπάθειες που καταβλήθηκαν για επικάλυψη έργου άλλων Υπηρεσιών (Κλασσικών και Βυζαντινών - ναοί και εκκλησίες σε σπήλαια κ.λ.π.) δεν μπορούν να θεωρηθούν ειδικού χαρακτήρα, τέτοιες που να ξεφεύγουν από τις αρμοδιότητες των τοπικών Εφορειών. Αυτό διότι οι θρησκευτικές λατρείες σε σπήλαια γίνονταν κοντά στις εισόδους τους, έτσι που δεν χρειάζεται ειδική κατάρτιση για την μελέτη τους και πρέπει να εντάσσονται στα προγράμματα των τοπικών Εφορειών. Εξάλλου, πολλές επιτυχημένες αρχαιολογικές ανασκαφές σπηλαίων ήδη πραγματοποιούνται για πολλά έτη από Αρχαιολόγους άλλων Υπηρεσιών. Εκείνο που νομίζω ότι προέχει σήμερα είναι να αναπτυχθούν πρώτα οι βασικές μας κατευθύνσεις και αργότερα αν είναι εφικτό αναπτύσσονται και οι υπόλοιποι τομείς.

Από την άλλη η Παλαιοντολογία ή η Παλαιοβοτανική στην Υπηρεσία μας μπορεί να νοείται μόνο σε συνάρτηση με την εξαγωγή συμπερασμάτων για τα παλαιοανθρωπολογικού ενδιαφέροντος ευρήματα. Διότι ένα πρόγραμμα προστασίας όλων των παλαιοντολογικών - παλαιοβιολογικών ευρημάτων της Χώρας θα απαιτούσε αφ' εαυτού μια επιπλέον Υπηρεσία στελεχωμένη με πάνω από 50 υπαλλήλους. Σε οποιαδήποτε περίπτωση και ανεξάρτητα από το αν θα εξευρεθούν τα μέσα, σαν προοπτική η Υπηρεσία μας πρέπει, αφού αναπροσδιοριστεί σχετικά με τις προτεραιότητες των δραστηριοτήτων της, να αναβαθμιστεί με όλα τα τμήματά της, σε ανεξάρτητη Διεύθυνση.

Ανάμεσα στις 12 Διευθύνσεις του Άρθρου 1: Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, Αρχείου Μνημείων και Κτηματολογίου, Αρχαιολογικών Εκθέσεων και Δραστηριοτήτων, Ιστορικής και Λαογραφικής Κληρονομιάς, Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης, Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων, Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, Αναστήλωσης Νεωτέρων Μνημείων, Μελετών Μουσείων και Νέων Έργων, Εκτέλεσης Έργων Μουσείων και Νέων Έργων, Πολιτιστικής Κίνησης και Συνεδρίων, μπορεί να δημιουργηθεί και η Διεύθυνση Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας εάν ληφθούν υπ’ όψη οι 63 Εφορείες και οι 30 Αρχαιολογικές Υπηρεσίες εσωτερικού και εξωτερικού.

Στην παρούσα φάση υπάρχουν τρεις εναλλακτικές λύσεις:

Α) Να ακολουθηθεί η πρωταρχική εισήγηση για Διεύθυνση κυρίως παλαιοανθρωπολογικού περιεχομένου και τα περαιτέρω ανάλογα με τις δυνατότητες στελέχωσης και εξοπλισμού της, που εξασφαλίζει και τα αμεσότερα αποτελέσματα.

Β) Να διαχωριστούν τα τμήματα πάντα της ανεξάρτητης Διεύθυνσης σε τρία βασικά, με τα υλικά κοινά και νομοθετικά κατοχυρωμένη την ίση κατανομή χώρων, εργαστηρίων, βοηθητικού προσωπικού, κονδυλίων και πιστώσεων από αρχής της Υπηρεσίας: 1) Παλαιοανθρωπολογικό, προστασία, ανασκαφή, μελέτη παλαιοανθρωπολογικού υλικού, 2) Αρχαιολογικό, σε συντονισμό με τις υπόλοιπες Αρχαιολογικές Υπηρεσίες, αρμοδιότητα σε αρχαιολογικού ενδιαφέροντος σπήλαια, 3) Σπηλαιολογικό, στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων της Υπηρεσίας εξερεύνηση σπηλαίων και επείγουσες γεωλογικές μελέτες σε συνεργασία με υπάρχοντες φορείς, όπως Παν/μια, EOT, Σωματεία, κλπ.

Γ) Να ανεξαρτητοποιηθεί η Διεύθυνση της Παλαιοανθρωπολογίας με μόνες αρμοδιότητες τη διάσωση και μελέτη του ανθρώπινου οστεολογικού υλικού και διενέργεια των προνεολιθικών ανασκαφών.

Με το 706/ 29-6-1990 προσχέδιο (μια και ακολούθησαν και άλλα έγγραφα) της Προϊσταμένης της Εφορείας γίνεται πράγματι μια προσπάθεια βελτίωσης του Νόμου, όπου είναι εμφανείς οι επιρροές των πάρα πάνω προτάσεων. Παρ’ όλα αυτά και παρά τις προτεινόμενες διορθώσεις, όπως αυτές εμφανίζονται για οικονομία χώρου επί του 706, πάλι δεν ξεκαθαρίζονται και και συνεπώς δεν αντιμετωπίζονται οι ανάγκες της Υπηρεσίας, ιδίως ό,τι αφορά τον εξοπλισμό, τους εργαστηριακούς χώρους και της αρμοδιότητας του Τομέα της Παλαιοανθρωπολογίας εντός της Υπηρεσίας.

Έτσι ακολουθούν (αρχές Ιουλίου 1990) για διάλογο συμπληρωματικές προτάσεις (άνευ πρωτοκόλλου δικές μου, αλλά και των Γεωλόγων της Εφορείας, βλ. συνημμ.). Αυτές είναι φανερό ότι λαμβάνονται υπ' όψη προς το θετικότερο (βλ. έγγραφο 1-12-1990), χωρίς όμως και πάλι να απαλύνουν τις ελλείψεις ως προς τον καθορισμό των αρμοδιοτήτων της Παλαιοανθρωπολογίας.

Ωστόσο, μέχρι την άνοιξη του επόμενου έτους (1991) προωθούνται ο διάλογος με πρακτικά (πρβλ. σύσκεψη 28-3-1991) και ο προγραμματισμός δράσης του Τομέα της Παλαιοανθρωπολογίας. Αυτά διακόπτονται ξαφνικά, εξ' αιτίας, ανάμεσα στα άλλα, μιας επιπλοκής του υπ' αριθμόν 1 θέματος αρμοδιότητας, αλλά ταυτόχρονα και του πλέον ακανθώδους προβλήματος, που αντιμετωπίζει η Εφορεία, αυτό του Σπηλαίου Πετραλώνων (βλ. χωριστή ενότητα).

Εντωμεταξύ όμως μού είχε ήδη επιτραπεί η συνεννόηση με Εφόρους τοπικών Εφορειών (π.χ. Άργους, Λέσβου) και για να μην αθετήσω το λόγο μου, αναγκάστηκα (διότι ήταν αδύνατον διαφορετικά) να μεταβώ εκεί με δικά μου έξοδα και από την άδειά μου. Ιδίως στη Μυτιλήνη, χωρίς έστω έναν βοηθό από την Υπηρεσία μου, αλλά με 15 εκπαιδευόμενους ανέργους, τους οποίους διέθεσε η Τοπική Εφορεία, ταυτόχρονα με την εκπαίδευση, επιτεύχθηκε εντός δύο εβδομάδων καθαρισμός, συντήρηση, καταγραφή και ταξινόμηση, φωτογράφηση και ασφαλής αποθήκευση 50 περίπου ανθρώπινων σκελετών, 5 εκ των οποίων πρόλαβα να μελετήσω. Αυτή η περίπτωση δείχνει αρκετά καθαρά τον ασφυκτικό έλεγχο που, όχι προς όφελος της Υπηρεσίας, ασκείται από τον Αρχαιολόγο Προϊστάμενο επί των κινήσεων του Παλαιοανθρωπολόγου, τη στιγμή μάλιστα που γίνεται προσπάθεια εξυπηρετήσεως του έργου Αρχαιολόγων άλλων Εφορειών. Οπωσδήποτε πέρα από την προσωπική μου προσπάθεια της μέγιστης δυνατής απόδοσης, προκύπτει και το πρόβλημα της ευθύνης για την διάσωση του ανθρωπολογικού οστεολογικού υλικού, την οποία (ευθύνη), λόγω πείρας και ειδικότητας φέρω ως Παλαιοανθρωπολόγος, τουλάχιστον στα μάτια των τοπικών Αρχαιολόγων, και όχι ο από τον Νόμο Προϊστάμενος. Αυτήν όμως την ευθύνη μού είναι αδύνατον να την επωμιστώ υπηρεσιακά, τη στιγμή που δεν μου παραχωρούνται οι σχετικές άδειες και οι διευκολύνσεις από πλευράς Υπηρεσίας.

Έκτατε (με εξαίρεση μία αναλαμπή το 1992) η Εφορεία τελεί πλέον σε ένα ετερόκλιτο καθεστώς, κυρίως υποβάθμισης, στα πλαίσια δηλαδή ενός διαλόγου - διελκυστίνδας, που όλο ανέβαλε την πραγματική αναβάθμιση της Υπηρεσίας ή έστω τη δυνατότητα πλήρους απασχόλησης του Παλαιοανθρωπολόγου της. (Σε σχετικές προφορικές παρατηρήσεις, μού εδόθη η απάντηση ότι αφού ο Οργανισμός δεν έχει αλλάξει ακόμη, η Υπηρεσία θα λειτουργεί όπως ο σημερινός Νόμος ορίζει, κάτι που βέβαια δεν αντιμετώπιζε το υπάρχον πρόβλημα). Για παράδειγμα, η άδεια μελέτης που μού χορηγείται για το νεολιθικό παλαιανθρωπολογικό υλικό της Ελλάδας (ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α3/46059/482/ 20-11-1990), δεν προωθείται διότι τα εκτός έδρας χρήματα διατίθενται σε άλλες προτεραιότητες, όπως και αυτά για το βοηθητικό προσωπικό και ούτω καθεξής, με αποτέλεσμα σε μία από τις έντονες απορίες μου (990/ 13-8-1991) να εκφράζεται:

...Σας παρακαλώ να εξετασθεί υπηρεσιακώς κατά πόσον η αρνητική στάση (παρεμπόδιση στη διάσωση, μελέτη, προσφορά έργου κ.τ.λ.), έναντι των ειδικευμένων στην Ανθρωπολογία υπαλλήλων της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, οφείλεται σε κακώς εννοούμενη συναδελφική αλληλεγγύη για τη μη αποκάλυψη της ακριβούς έκτασης των καταστροφών που έχουν υποστεί οι ανθρώπινοι σκελετοί στους κόλπους της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι τυγχάνει η Προϊσταμένη να συγκαταλέγεται στις περιπτώσεις των σχετικών εξαιρέσεων (ότι δηλ. τους διέσωζε);

Με την άφιξη στην Εφορεία του κ. Α. Σάμψων (Φθινόπωρο 1991), ως αντικαταστάτη της απερχόμενης κ. Ε. Δεϊλάκη, ακολούθησε μία σύντομη περίοδος ενημέρωσης επί της υφιστάμενης κατάστασης. Αμέσως μετά, άρχισαν πάλι οι καρποφόρες μηνιαίες συσκέψεις (π.χ. 14-11-1991, 14-1-1992), ακόμη και συναντήσεις για συνεργασία με συναφή Σωματεία (16-1-1992). Μού γίνεται πάλι ανάθεση έργου, προγραμματίζονται εξορμήσεις (τα προηγούμενα Άργος, Μυτιλήνη, αλλά και Κερατέα, Μήλο, Κοζάνη, Χαλκιδική, Κιλκίς, για τα οποία εξασφαλίστηκαν ακόμα και επιδοτήσεις της ΕΟΚ). Πραγματοποιείται η αγορά ανθρωπομέτρων, ενώ μου παραχωρήθηκε ακόμη και γραφείο ως ανθρωπολογικό εργαστήριο. Ξανάρχισε επίσης η διεπιστημονική συνεργασία (πρβλ. 199/ 25-2-1992) των τριών βασικών επιστημονικών Τομέων της Εφορείας.

Σημαντικό εξάλλου θεωρώ να αναφέρω ότι προωθήθηκε ένα σχέδιο για τη δημιουργία Εθνικού Παλαιοανθρωπολογικού Αρχείου (βλ. 200, 201/ 25-2-1992), που είχα υποβάλει προς όλες τις Εφορείες (Προϊστορικών, Βυζαντινών και Νεότερων) για τη διάσωση του υπάρχοντος οστεολογικού υλικού. Επί πλέον αποστέλλεται το έγγραφο 872/ 22-7-1991 που περιείχε σύντομες πρακτικές παλαιοανθρωπολογικές οδηγίες για Αρχαιολόγους και Τεχνίτες των τοπικών Εφορειών Αρχαιοτήτων, σχετικά με τις απαραίτητες σε πρώτη φάση ενέργειες προστασίας και διάσωσης του οστεολογικού υλικού προερχόμενου κυρίως από σωστικές ανασκαφές. Έτσι επικοινώνησα με πολλές Εφορείες (ενδεικτικά βλ. 227, 228/ 27-2-1992), είτε δια αποστάσεως είτε πηγαίνοντας επί τόπου, όπου ομολογουμένως συνάντησα ένα εξαίρετο πνεύμα συνεργασίας, αλλά και την παροχή κάθε δυνατής βοήθειας.

Σαν ένα παράδειγμα της οξύτατης ανάγκης για παλαιοανθρωπολογική κάλυψη των τοπικών Εφορειών μπορεί να αναφερθεί η περίπτωση ανθρώπινου οστεολογικού υλικού (100 και πλέον σκελετών) προερχόμενου από ανασκαφές του 1967, διάσημου εκλιπόντος Αρχαιολόγου, το οποίο ευρίσκεται ακόμα ασυντήρητο στην αρχική του κατάσταση, δηλ. μέσα στο χώμα της ανασκαφής (βλ. 230/ 27-2-1992) και κατ’ ανάγκη φθείρεται (με την ακέραια πλέον σήμερα ευθύνη της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας). Όλες οι πάρα πάνω έρευνες και μελέτες και κυρίως όσον αφορά τη διάσωση, έστω και με στοιχειώδη υποδομή, προγραμματίζονταν για το ερχόμενο καλοκαίρι.

Η ευφορία της δυνατότητας αναβάθμισης της Υπηρεσίας και προσφοράς έργου δεν κράτησε πολύ, διότι φήμες ήθελαν τον κ. I. Τζεδάκι Προϊστάμενο, που μού ήταν γνωστός από τον χειρισμό της Υπόθεσης του Σπηλαίου Πετραλώνων (βλ. ειδική παράγραφο) και ακριβώς για αυτό προβληματίστηκα για το μέλλον. Δυστυχώς δεν διαψεύστηκα. Παρόλο που δεν αρνήθηκα καμία υπηρεσία, για όλο το καλοκαίρι, από τον ίδιο, μού ανατέθηκε μόνο μία μετάβαση σε ένα σπήλαιο τουριστικού ενδιαφέροντος της Ηρακλειάς, στην οποία ανταποκρίθηκα αμέσως με προθυμία, και υπέβαλλα τη σχετική έκθεση αυτοψίας. Τα υπόλοιπα όμως, παλαιοανθρωπολογικού ενδιαφέροντος προγράμματα, έσβησαν από τον χάρτη της Εφορείας.

Μού απέμεινε μόνο η προετοιμασία της ανακοίνωσης για το 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Σπηλαιολογίας που διοργάνωσε η Εφορεία (είχε προγραμματιστεί επί κ. Α. Σάμψων), με την οποία απέδειξα, και έγινε (έστω και με δυσκολία) ομόφωνα δεκτό (παρόντος του κ. I. Τζεδάκι) ότι σχετικά με την πρώτη επιστημονική διαφωνία (1960 - 1965), που είχε ανακύψει για το κρανίο του Ανθρώπου των Πετραλώνων, το δίκαιο ήταν με το μέρος του Α. Πουλιανού. Δηλαδή, ότι αυτό ανήκε σε άτομο ανδρικού και όχι γυναικείου φύλου, όπως λανθασμένα μέχρι σήμερα αναγράφεται σε πανεπιστημιακά και σχολικά βιβλία. Για το ίδιο θέμα είχα προτείνει στον κ. I. Τζεδάκι, ενώπιον συναδέλφων, να συναρθρογραφήσουμε, δείχνοντας έτσι ότι δεν έχω καμία προκατάληψη, αλλά αντιθέτως κάθε διάθεση συνεργασίας, πλην όμως εκείνος με ειλικρίνεια πρέπει να παραδεχθώ, απάντησε ότι τού είναι άσχετο το αντικείμενο. Σε μία (άνευ πρακτικών) σύσκεψη, ενώπιον όλου του προσωπικού, ο κ. Τζεδάκις μού απηύθυνε την ερώτηση με ποιά θέματα απασχολούμαι και αφού του ανάφερα (από Πετράλωνα μέχρι Μήλο), αμέσως άλλαξε θέμα χωρίς να μού αναθέσει καμμία υπηρεσία.

Κατόπιν τούτων αναχώρησα για την εκπαιδευτική μου (post-doctorate) άδεια με θέμα τη συγκριτική μελέτη των ευρημάτων του Σπηλαίου Πετραλώνων με άλλα αντίστοιχα της Κεντρικής Ευρώπης.

Επιστρέφοντας, βρήκα να με περιμένει το έγγραφο της απόσπασής μου για την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων (και σχετικά σας είναι γνωστές οι αντιδράσεις μου με τα από 28-9-1994 /5192 και 12-10-1994 έγγραφα). Σε ακόλουθες επαφές με την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας χρειάστηκε να επαναπροσκομίσω την αναγνώριση του Διδακτορικού μου από το ΔΙΚΑΤΣΑ, που είχε παραπέσει, καθώς και να αναζητήσω επί πλέον τρία κατατοπιστικά (πρβλ. 1400/ 31-8-1994) έγγραφα (fax συμπεριλαμβανομένου) για να εκδοθεί η 1401/ 2-9-1994 συμπληρωματική, ως προς το πτυχίο της Βιολογίας, βεβαίωση για την μονιμοποίησή μου, ότι διατελώ επίσης Διδάκτωρ των Ανθρωπολογικών Επιστημών με ειδίκευση στην Παλαιοανθρωπολογία και το αντίστοιχο αντικείμενο απασχόλησης.

Τέλος, εκτός των ανωτέρω, βρέθηκα προ εκπλήξεως και για το γεγονός ότι με τη συμμετοχή της Εφορείας διοργανώθηκε (πάντως όχι το 1ο, όπως έδειχνε η αφίσα) Συμπόσιο στα Ιωάννινα (6-11 Σεπτ. 1994) για την Παλαιολιθική της Ελλάδος και των Γειτονικών Περιοχών, χωρίς προηγουμένως να ενημερωθώ καθόλου σχετικά επ' αυτού. Έχοντας άμεση σχέση με το αντικείμενο, πάλι με δικά μου έξοδα και σε βάρος της άδειάς μου (!), μετέβην, όπως θεώρησα ότι ήταν χρέος μου, να το παρακολουθήσω. Αναφέρομαι σε αυτό το Συμπόσιο σε συνάρτηση με το εν θέματι σχετικό, διότι είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο έντεχνος αποκλεισμός μου, εκτός από την πλήρη αδιαφορία διεπιστημονικής ανάλυσης και επισκόπησης, οφείλεται στο να μην αποκαλυφθεί το γεγονός ότι η παρουσία του ΥΠΠΟ και κυρίως της Εφορείας, σε Διεθνές κοινό, ήταν πολύ (και χωρίς λόγο) υποβαθμισμένη. Έτσι για παράδειγμα η κριτική που ασκήθηκε από το βήμα (Παν/μιο Ιωαννίνων), αν και επιεικής, δεν ήταν κολακευτική. Προσωπικά περιορίστηκα σε ορισμένες παρεμβάσεις, κυρίως θετικής ή/και συμπληρωματικής φύσεως (στις ομιλίες των κ.κ. Gamble, Δερμιτζάκη και λοιπών, Κουρτέση, Ντάρλα, Παυλάκη και λοιπών, καθώς επίσης Runnels και λοιπών), οι οποίες όμως, όπως είναι φυσικό, δεν είναι δυνατόν να θεωρηθούν σαν επαρκείς για τη συμπλήρωση όλων των κενών που παρουσίασε η Υπηρεσία.

1. Β. ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ (πρβλ. και 1837/2-1-1990)

Περί λειτουργίας της Υπηρεσίας

Είναι γεγονός ότι (και με βάση τις ισχύουσες διατάξεις) υπεύθυνοι και αρμόδιοι πρέπει και επιβάλλεται να είναι οι καθ’ ύλη ειδικοί με γνώμονα τον ατομικό τους φάκελο (ουσιαστικά και τυπικά προσόντα) και την προϋπηρεσία τους στο εξειδικευμένο αντικείμενο. Αυτό παύει να ισχύει όταν η Υπηρεσία στελεχώνεται όχι με βάση τον έστω ισχύοντα Οργανισμό, αλλά λαμβάνεται υπ’ όψη η προϋπηρεσία σε διαφορετικό αντικείμενο από αυτό της Εφορείας με αποτέλεσμα η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων να είναι τεχνητή και όχι πραγματική. Όταν όμως τελικά από τον Προϊστάμενο ανατίθεται μία ευθύνη και με διαφανείς διαδικασίες επιλέγεται αυτή ή η άλλη κατανομή αρμοδιοτήτων, τότε και η αφαίρεσή τους ή/και η ανακατανομή πρέπει να είναι δικαιολογημένη με διαφάνεια (πρβλ. 1384/ 7-10-1991). Διότι διαφορετικά, εκτός των όσων προεκτέθηκαν, συμβαίνει οι προτάσεις των Τομέων της Υπηρεσίας είτε απλώς να προσυπογράφονται και να τίθενται στο αρχείο, είτε πάλι να προωθούνται ανάλογα με το ακαθόριστο της ιεράρχησης των αρμοδιοτήτων, προτεραιοτήτων κλπ.

Έτσι ο εκφρασθείς φόβος των Αρχαιολόγων ότι δεν θα περισσεύουν χρήματα για τις ανασκαφές τους, ύστερα από την ίση κατανομή των κονδυλίων και της υποδομής, δεν είναι βάσιμος, καθόσον θα κατοχυρώνεται σε καθένα από τα Τμήματα, Παλαιοανθρωπολογίας, Σπηλαιολογίας και Αρχαιολογίας ο αντίστοιχος προϋπολογισμός. Εξάλλου, συχνά συμβαίνει να διατίθενται χρήματα ή άλλα μέσα από τις Τοπικές Εφορείες, τους Ο.Τ.Α. τις Νομαρχίες κ.ά., ενώ όσον αφορά το πρόγραμμα της Παλαιοανθρωπολογίας, αρκετές φορές έχω κατορθώσει να εξασφαλίσω διάφορες διευκολύνσεις. Εκεί που συνήθως δημιουργείται το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι όταν δεν παραχωρούνται οι ανάλογες άδειες μετακίνησης, μελέτης και εν γένει προσφοράς έργου. Ούτως ή άλλως όμως, στα πλαίσια της κατεύθυνσης της Υπηρεσίας, που σαν προοπτική έχει να συμπληρώνει τα από τον Νόμο κενά της ΔΙΠΚΑ, ανάλογη πρέπει να είναι και η ανασκαφική δραστηριότητα του Αρχαιολογικού της Τομέα.

Τέλος νομίζω ότι η μεταχείρισή μου υπήρξε άδικη. Διότι το θάρρος και η υπευθυνότητα των απόψεών μου σαν ειδικού, αντί να ανταμείβονται, αντιμετωπίζονται με μία παρωχημένης νοοτροπίας πρακτική, τη στιγμή που από τον υπηρεσιακό μου φάκελο είναι γνωστό ότι διαθέτω την πλέον μακρόχρονη πείρα και αποδεδειγμένη προσφορά στην Παλαιοανθρωπολογία - Σπηλαιολογία. Επί πλέον νομίζω ότι ούτε η ισοπεδωτική μη ανάθεση καθηκόντων, αλλ’ ούτε και η παρεμπόδιση της ανάπτυξής της Παλαιοανθρωπολογίας, υπάρχει περίπτωση να βοηθήσει ποτέ την Υπηρεσία.

Περί Προϊσταμένου

Σε κανένα μέρος του κόσμου δεν νοείται η απόδοση ενός επιστημονικού κλάδου να εξαρτάται εντελώς από τις αποφάσεις ενός άλλου. Έτσι για παράδειγμα, στις κατά καιρούς (επεισοδιακότατες) διαφωνίες μεταξύ των Αρχαιολόγων και των Αρχιτεκτόνων του ΥΠΠΟ, στην επίλυση των προβλημάτων που έχουν σχέση και με τις δυο ειδικότητες, γίνονται ειδικές μελέτες και συσκέψεις με τη συμμετοχή αμφοτέρων και ανευρίσκεται τελικά η σωτήρια για τα αρχαία λύση. Η απόλυτη όμως εξάρτηση διαφορετικών επιστημονικών κλάδων, παράλληλου (και όχι βοηθητικού) έργου, δεν μπορεί παρά να παρεμποδίζει την απόδοση της υπό εξάρτηση ειδικότητος, ιδίως όταν πρόκειται για το πρωταρχικής σημασίας αντικείμενο της εν λόγω Υπηρεσίας, όπως δείχνει και ο τίτλος της, δηλαδή της Παλαιοανθρωπολογίας.

Όπως έχει διαμορφωθεί η σημερινή κατάσταση θεωρώ ότι τα ίδια προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας με επικεφαλής έναν Αρχαιολόγο θα αντιμετώπιζε αντίστοιχα και ένας Παλαιοανθρωπολόγος, εφόσον δεν θα είχε προηγηθεί ο καθορισμός των αρμοδιοτήτων και ο καταμερισμός των κονδυλίων, χώρων, προσωπικού και εν γένει εξόδων. Το ζητούμενο λοιπόν είναι η εύρυθμη λειτουργία της Υπηρεσίας, μέσα από ένα βαθμιαίο αναπροσανατολισμό.

Ύστερα από τα πάρα πάνω είναι φανερό ότι η μέχρι του παρόντος απόδοση του Τομέα της Παλαιοανθρωπολογίας του ΥΠΠΟ, εξαρτήθηκε από το περισσότερο ή λιγότερο προσωπικό ενδιαφέρον του εκάστοτε Αρχαιολόγου Προϊσταμένου, ενώ είναι προφανής η αδυναμία αντίληψής του επί των αντίστοιχων επιστημονικών προβλημάτων. Τα κατά καιρούς ελάχιστα θετικά βήματα, ακολούθησε μία πλειάδα αρνητικών, τα οποία δεν επέτρεψαν την ανάπτυξη του Παλαιοανθρωπολογικού Τομέα. Οπωσδήποτε όμως όσο καλή και αν είναι η διάθεση του Προϊστάμενου, είναι αντιπαραγωγικό για την Υπηρεσία να προσπαθεί ο Αρχαιολόγος να αντιληφθεί από τον Ανθρωπολόγο τί μέλλει διοικήσει και σε ποίο αντικείμενο. Ούτως ή άλλως οι Παλαιοανθρωπολόγοι (σε σύγκριση με τους Αρχαιολόγους) είναι πάντα πολύ λιγότεροι τον αριθμό και μία ενίσχυση της γνώμης τους θα ήταν υπέρ της Υπηρεσίας και του αναμενόμενου έργου της.

Εύλογα το δικό σας Γραφείο είναι το κατ' εξοχήν αρμόδιο να κρίνει επί της ειδικότητας του Προϊσταμένου της Υπηρεσίας (Αρχαιολόγου ή Παλαιοανθρωπολόγου) στον μελλοντικό Οργανισμό. Μία επί πλέον όμως υπηρεσιακή άποψη είναι δυνατόν να διατυπωθεί και από τους Εφόρους και Επιμελητές των υπόλοιπων Αρχαιολογικών Υπηρεσιών, τη στιγμή μάλιστα που είθισται (από τον άγραφο Νόμο) να έχουν την ευχέρεια συνεργασίας με όποιον οι ίδιοι επιθυμούν ή/και να αποτείνονται για τα επί μέρους θέματα στις δικές τους Διευθύνσεις.

1. Γ. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από τα πάρα πάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι κατά τα έτη 1977 - 1994 η πρακτική που ακολουθήθηκε στον βασικότερο προσανατολισμό της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας δεν αποδίδει, και ότι χωρίς δικούς του χώρους, βοηθητικό προσωπικό, όργανα, εργαστήρια και κονδύλια, το πρόγραμμα του Παλαιοανθρωπολογικού Τομέα του ΥΠΠΟ δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσει, πάρα μόνο μέσα σε εντελώς υποβαθμισμένα πλαίσια. Για αυτό, μέχρι την οριστική νομική ρύθμιση του ζητήματος, κρίνεται αναγκαία μία παρέμβαση προς την κατεύθυνση της αντιμετώπισης των προβλημάτων.

2. Α. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ του 1990 (πρβλ. και 1837/2-1-1992)

Μία αναδρομική επισκόπηση δείχνει ότι η πρωταρχική εισηγητική πρόταση (1975/6) αφορούσε στη δημιουργία ανεξάρτητης Διεύθυνσης, με Προϊστάμενο Διδάκτορα Παλαιοανθρωπολογίας (: όπως διδάκτορες και όλοι οι Έφοροι ΕΠΚΑ) και με βασικές αρμοδιότητες στην προστασία, φύλαξη, ανασκαφή και μελέτη όλων των παλαιοανθρωπολογικών θέσεων και ευρημάτων της Επικράτειας. Για τις προνεολιθικές κυρίως εποχές που οι Αρχαιολόγοι δεν έχουν την κατάλληλη εκπαίδευση και εμπειρία σε παλαιοανθρωπολογικές ανασκαφές και επειδή πολλές πληροφορίες προέρχονται από σπήλαια προτάθηκε η Διεύθυνση να έχει αρμοδιότητα στα θέματα Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, με τη βαθμιαία πρόσληψη 40 περίπου εξειδικευμένων υπαλλήλων.

Σύμφωνα με την κ. Ε. Δεϊλάκη (βλ. 1-12-1990) το χρονολογικό σύνορο μεταξύ των εξειδικευμένων γνώσεων της Αρχαιολογίας και της Παλαιοανθρωπολογίας ευρίσκεται στην αρχή της Μεσολιθικής εποχής, αν και αντίθετα διεθνώς αναγνωρίζεται αυτό της αρχής της Νεολιθικής. Πάντως ο διαχωρισμός αυτός δεν ενέχει θέση στεγανών και σε ορισμένους τομείς η συνεργασία μεταξύ των διαφόρων κλάδων έχει παρατηρηθεί ότι είναι δυνατόν να αποφέρει ικανοποιητικά επιστημονικά αποτελέσματα.

Στον Οργανισμό του 1977 (Άρθρο 46) και παρά την εισηγητική πρόταση προβλέπεται αντί για Διεύθυνση (άλλη μια αρχαιολογική) Εφορεία με αρμοδιότητες σε θέματα σπηλαίων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον από κάθε άποψη, φυσική, αρχαιολογική, παλαιοντολογική, παλαιοανθρωπολογική κλπ.

Έτσι παρέμεινε ένα κενό στο γράμμα του Νόμου, αφού πάλι καμμία Υπηρεσία δεν οφείλει να επιλαμβάνεται του εκτός σπηλαίων παλαιοανθρωπολογικού οστεολογικού υλικού της Επικράτειας, το μεγαλύτερο του οποίου μεταπολεμικά έχει καταστραφεί και χαθεί για την επιστήμη λόγω έλλειψης προστασίας του.

Ο προτεινόμενος Οργανισμός το 1990, μαζί με τις επίσημες τοποθετήσεις της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας που ακολούθησαν, βελτίωνε, όπως προαναφέρθηκε, τον ισχύοντα Οργανισμό, αλλά αφού δεν εξάντλησε διεξοδικά το θέμα, συνέχισε να παρουσιάζει κενά, ασάφειες και επικαλυπτόμενες αρμοδιότητες, όσον αφορά κυρίως την Παλαιοανθρωπολογία.

Ως προς τη θετική κατεύθυνση μπορεί να επισημανθεί ο διαχωρισμός της Υπηρεσίας σε Τομείς, η μη αλλαγή του ονόματος και το γεγονός ότι γίνεται αποδεκτό ότι όταν πρόκειται για αρχαιολογικά και ιστορικά σπήλαια είναι επιβεβλημένη η συνεργασία με τις κατά τόπους Εφορείες. Αντίθετα, δεν προβλέπονται ανεξάρτητα Εργαστήρια Παλαιοανθρωπολογικών Μελετών και Συντήρησης οστών. Έπειτα συγχωνεύονται σε ένα τμήμα η Παλαιοανθρωπολογία με την Παλαιοντολογία με προφανή στόχο την υποβάθμιση της πρώτης, όταν Προϊστάμενος του Τμήματος προτείνεται να είναι και Γεωλόγος. Επίσης σε καμμία περίπτωση δεν πρέπει να εξαιρούνται τα Πανεπιστήμια (πρβλ. άρθρο 15), διότι υπάγονται και αυτά στις διατάξεις των “ξένων“ Σχολών (Σημ: ο όρος βέβαια είναι ατυχής και το Τμήμα θα ’πρεπε να ονομάζεται Αλλοδαπών Σχολών για τα ξένα ινστιτούτα και Ημεδαπών για τα ελληνικά ιδρύματα).

2. Β. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΚΑΣ ή ΚΣΑΜ

Κρίνεται απαραίτητη η συμμετοχή στο ΚΑΣ και ενός Παλαιοανθρωπολόγου για να είναι εφικτή η αντιμετώπιση ανάλογων θεμάτων ώστε να σταματήσουν οι μέχρι σήμερα γινόμενες καταστροφές του ανθρώπινου οστεολογικού υλικού. Είναι ευνόητο ότι όταν το προτεινόμενο ΚΣΑΜ αποτελείται από 2 Νομικούς, 5 Αρχαιολόγους, 1-2 Καλλιτέχνες, 6 Αρχιτέκτονες και 1 Συντηρητή, χωρίς έναν Ανθρωπολόγο δεν είναι δυνατό να γνωμοδοτούν επί παλαιονθρωπολογικών θεμάτων, ειδικά όταν ο μόνος κατά Νόμο αρμόδιος προτείνεται (1990) να είναι ο Προϊστάμενος Αρχαιολόγος της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας. Επίσης στα καθήκοντα της Γραμματείας πρέπει να συμπεριληφθεί και η έγγραφη ενημέρωση των ανασκαφέων για τις γνωμοδοτήσεις του ΚΑΣ και η δυνατότητα παράστασης των ενδιαφερομένων με προειδοποίηση ένα μήνα πριν.

2. Γ. ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ (ΑΡΘΡΟ ...)

Λαμβάνοντας υπ’ όψη τα ανωτέρω, ακολουθούν οι προτάσεις για τον μελλοντικό Οργανισμό, όπου, ανάλογα από την τελική επιλογή, η λέξη Εφορεία αντικαθίσταται με την λέξη Διεύθυνση.

Ι. ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ- ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑΣ

Η Διεύθυνση Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, με έδρα την Αθήνα και δικαιοδοσία σε όλη την Επικράτεια έχει την αρμοδιότητα της προστασίας, φύλαξης, έρευνας, μελέτης, καταγραφής, κήρυξης, ανασκαφής, δημοσίευσης, έκθεσης και της εν γένει εποπτείας:

Α. Των πάσης φύσεως θέσεων και ευρημάτων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον από παλαιοανθρωπολογική άποψη: 1) Του ανθρώπινου οστεολογικού υλικού όλων των εποχών και περιόδων. 2) Των προϊόντων της ανθρώπινης δραστηριότητας (παλαιολιθικών εργαλείων κλπ.) από της εμφανίσεως του ανθρώπου μέχρι του τέλους της Μεσολιθικής εποχής.

Β. Των σπηλαίων από κάθε άποψη, ανθρωπολογική, αρχαιολογική, βιολογική, γεωλογική, ιστορική, οικολογική, παλαιοανθρωπολογική, παλαιοντολογική, παλαιοβοτανολαγική και φυσική, καθώς και του προερχόμενου απ’ αυτά υλικού όλων των εποχών και περιόδων. Ως σπήλαια νοούνται όλα τα καρστικά και μη έγκοιλα δηλ. οι οριζόντιες ή κατακόρυφες ή οι επικλινείς εμφανίσεις τους χερσαίες, λιμναίες ή ενάλιες.

ΙΙ. ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ - ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑΣ

Η Διεύθυνση Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας απαρτίζεται από τους εξής Τομείς ή Τμήματα:

A. Τμήμα Παλαιοανθρωπολογίας, με Προϊστάμενο ειδικευμένο στην Παλαιοανθρωπολογία (των Ανθρωπολογικών Επιστημών), με τις πάρα πάνω γενικές αρμοδιότητες όσον αφορά πάσης φύσεως θέσεις και ευρήματα που παρουσιάζουν ενδιαφέρον από παλαιοανθρωπολογική άποψη. Στον Τομέα Παλαιοανθρωπολογίας συμπεριλαμβάνονται τα Τμήματα και τα Εργαστήρια Συντήρησης Οστών, Ανθρωπομετρίας - Οστεομετρίας, Αναστήλωσης - Αναπαράστασης, Παλαιοανθρωπολογίας, Παλαιολιθικής - Μεσολιθικής και Γενικής Εργαλειοτεχνίας, Στατιστικής επεξεργασίας των παλαιοανθρωπολογικών δεδομένων, καθώς και Καταλογοποίησης - Αρχειοθέτησης αντίστοιχων θέσεων και ευρημάτων.

Β. Τμήμα Σπηλαιολογίας, με Προϊστάμενο ειδικευμένο Γεωλόγο - Σπηλαιολόγο και αρμοδιότητες σε γεωλογικές μελέτες σπηλαίων και ανοικτών χώρων παλαιοανθρωπολογικού ή/και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, καθώς και στη σύνταξη και τον έλεγχο γεωτεχνικών μελετών, αποτυπώσεων, διαμορφώσεων και αξιοποιήσεων, σε συνεργασία με τον Τομέα των Τεχνικών Εφαρμογών και ανάλογα με το κατά περίπτωση αντικείμενο σε συνεργασία με τον Παλαιοανθρωπολογικό ή/και τον Αρχαιολογικό Τομέα. Επίσης, έχει τη μέριμνα για τη συντήρηση και ασφαλή λειτουργία του τεχνικού εξοπλισμού των εξερευνήσεων και των εν γένει επισκέψεων στα σπήλαια της Επικράτειας. Στον Τομέα Σπηλαιολογίας συμπεριλαμβάνονται τα Τμήματα και τα Εργαστήρια Γεωλογικών Μελετών (σε βραχομηχανική, γεωτεχνική, γεωφυσική, γεωχημική, ιζηματολογική, ορυκτολογική, πετρολογική κλπ κατεύθυνση) και Καταλογοποίησης - Αρχειοθέτησης και επεξεργασίας των γεωλογικών - σπηλαιολογικών δεδομένων.

Γ. Τμήμα Παλαιοντολογίας - Παλαιοβοτανικής - Παλαιοοικολογίας, με Προϊστάμενο Παλαιοανθρωπολόγο ή Γεωλόγο (ανάλογα με τα ουσιαστικά και τυπικά προσόντα) και αντίστοιχες αρμοδιότητες, με Εργαστήρια σε συνάρτηση πρωταρχικά των παλαιοαναθρωπολογικού ενδιαφέροντος θέσεων και ευρημάτων.

Δ. Τμήμα Αρχαιολογίας, με Προϊστάμενο Αρχαιολόγο και τις ως άνω αρμοδιότητες, όσον αφορά τα σπήλαια αρχαιολογικού ενδιαφέροντος (από την Νεολιθική έως τη Μεταβυζαντινή εποχή), για τα οποία επιβάλλεται η συνεργασία και με τις κατά τόπους και κατά αντικείμενο Αρχαιολογικές Υπηρεσίες και Εφορείες. Στον Τομέα Αρχαιολογίας συμπεριλαμβάνονται τα Τμήματα και τα Εργαστήρια Συντήρησης αρχαίων, Νεολιθικής και Γενικής Εργαλειοτεχνίας, Προϊστορίας, Αρχαιοζωολογίας, καθώς και της Καταλογοποίησης - Αρχειοθέτησης αρχαιολογικού ενδιαφέροντος σπηλαίων και ευρημάτων.

Ε. Τμήμα Τεχνικών Εφαρμογών, με Προϊστάμενο Τοπογράφο και αρμοδιότητες στις αποτυπώσεις, μελέτες αξιοποίησης, όπως και τη σύνταξη των προδιαγραφών μελετών στερέωσης και αξιοποίησης σπηλαίων, καθώς και ανοικτών παλαιοανθρωπολογικών, παλαιολιθικών - νεολιθικών, παλαιοντολογικών και εν γένει παλαιοβιολογικών Χώρων και Μουσείων σε συνεργασία με τους λοιπούς αρμόδιους Τομείς της Υπηρεσίας.

ΣΤ. Τμήμα Συντήρησης, με Προϊστάμενο ειδικευμένο Συντηρητή, που περιλαμβάνει ειδικά εξοπλισμένα Εργαστήρια Συντήρησης: 1) ανθρώπινου οστεολογικού υλικού, 2) παλαιοπανίδας (απολιθωμένης και σύγχρονης) ή παλαιοχλωρίδας και 3) αρχαιολογικού υλικού.

Ζ. Τμήμα Διοικητικού - Οικονομικού, με αντίστοιχο Προϊστάμενο, όπου υπάγονται: 1) τα θέματα κατάστασης προσωπικού, 2) η διεκπεραίωση οικονομικών ή διοικητικών θεμάτων και 3) η γραμματειακή εξυπηρέτηση της Υπηρεσίας.

Επιπλέον, στην αρμοδιότητα των Τμημάτων της Διεύθυνσης ανήκει και η ενίσχυση: 1) των ανθρωπολογικών, παλαιοανθρωπολογικών, παλαιοντολογικών, καθώς και συναφών Μουσείων, Εταιρειών ή Συλλόγων οποιουδήποτε φορέα και 2) της Εθνικής Ομάδας Σπηλαιοδιάσωσης.

ΙΙΙ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ

Η Διεύθυνση Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, κατόπιν σχετικών εισηγήσεων και εγκρίσεων, δύναται να διατηρεί Τμήματα ή Γραφεία για την εξυπηρέτηση τοπικών αναγκών, σε κέντρα περιοχές που παρουσιάζουν μεγάλο παλαιοανθρωπολογικό ή/και σπηλαιολογικό ενδιαφέρον, ενώ όταν κρίνεται συμφέρον δύναται να προβαίνει σε ανάλογη ανάθεση προς τρίτους εθνικούς φορείς. Σε θέματα της αρμοδιότητάς της εκπροσωπεί Διεθνώς το ΥΠΠΟ. Επίσης, λόγω του ειδικού έργου της η Διεύθυνση εκπροσωπείται στο ΚΑΣ, στο οποίο εισηγητής ορίζεται ο εκάστοτε αρμόδιος υπάλληλός της.

ΙV. ΣΤΕΛΕΧΩΣΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ –ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΘΕΣΕΙΣ ΠΤΥΧΙΟ

1 Προϊσταμένου : Ανάλογα με την τελική επιλογή.

4 Παλαιοανθρωπολόγων : Βιολόγου ( ή Ιατρού) με ειδίκευση στην Παλαιοανθρωπολογία (Οστεομετρία, Παλαιολιθική Εργαλειοτεχνεία, Παλαιοοικολογια Ανθρώπου κλπ).

1 Παλαιοπαθολόγου : Βιολόγου (ή Ιατρού) ή Αρχαιολόγου με ειδίκευση στην Παλαιοπαθολογία.

3 Παλαιοντολόγων : Γεωλόγου, Παλαιοβιολόγου ή Παλαιοανθρωπολόγου με ανάλογη ειδίκευση, κυρίως στα σπονδυλωτά.

1 Παλαιοβοταβολόγου : Βιολόγου - Παλαιοβοτανολόγου ή Γεωλόγου - Παλαιοβοτανολόγου.

1 Παλαιοοικολόγου : Βιολόγου - Παλαιοοικολόγου ή Γεωλόγου - Παλαιοοικολόγου.

1 Βραχομηχανικού : Γεωλόγου - Βραχομηχανικού.

1 Γεωτεχνικού : Γεωλόγου με ειδίκευση στα γεωτεχνικά έργα.

1 Γεωφυσικού : Γεωλόγου με ειδίκευση στη Γεωφυσική, Γεωχημεία, Αρχαιομετρία.

1 Ιζηματολόγου                                              : Γεωλόγου με ειδίκευση στην Ιζηματολογία - Ορυκτολογία.

1 Υδρογεωλόγου : Γεωλόγου με ειδίκευση στην Υδρογεωλογία και τα καρστικά φαινόμενα.

1 Αρχαιολόγου : Αρχαιολόγου Προϊστορικού -Κλασσικού για τον συντονισμό της Διεύθυνσης με τις κατά τόπους Αρχαιολογικές Εφορείες.

1 Αρχαιολόγου : Αρχαιολόγου με ειδίκευση στη Γενική Εργαλειοτεχνία-Νεολιθική.

2 Αρχαιοζωολόγων :Αρχαιολόγου ή Βιολόγου με ειδίκευση στην Αρχαιοζωολογία.

3 Τοπογράφοι :Τοπογράφου - Αγρονόμου ή Τοπογράφου – Πολιτικού Μηχανικού.

3 Συντηρητές :Συντηρητή - Αναστηλωτή με ειδίκευση επί του οστεολογικού και αρχαιολογικού υλικού.

5 Υπάλληλοι Γραμματείας :Πολιτιστικού με δυνατότητα χρήσης ξένων γλωσσών.

5Υπάλληλοι Διοικητικού : Πολιτιστικού ή Λογιστικού.

6 Εργάτες γενικών καθηκόντων, ένας εκ των οποίων και οδηγός αυτοκινήτου

Στα αξιοκρατικά κριτήρια για όλες τις θέσεις λαμβάνεται επίσης υπ' όψη η εμπειρία σε σπηλαιολογικές εξερευνήσεις και τεχνικές.

(Οι παραπάνω 23 επιστημονικές ειδικότητες αναφέρονται συνολικά σε 4 ως 8 παλαιαονθρωπολόγους, 3 ως 5 αρχαιολόγους, 6 ως 9 γεωλόγους, 3 τοπογράφους και 3 συντηρητές).

3. Α. ΧΩΡΟΣ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

Το υπ’ αριθμόν 1 σήμερα ζήτημα αρμοδιότητας της Υπηρεσίας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας και ίσως όλου του ΥΠΠΟ, από το 1960 που βρέθηκε το ανθρώπινο κρανίο του Σπηλαίου Πετραλώνων, έχει περάσει από διάφορες φάσεις. Η παρακάτω σύντομη παρουσίασή του αφορά μία καθαρά υπηρεσιακή άποψη.

Για το ιστορικό του Σπηλαίου Πετραλώνων επισυνάπτονται το 1324/ 13-9-1980, 1441/ 19-9-1989 έγγραφα, το από της 28-3-1991 πρακτικό σύσκεψης και ένα έγγραφο (τέλους Σεπτ. 1991) που υπάρχει στον φάκελο Πετραλώνων της Εφορείας, του οποίου την ενημέρωση είχα αναλάβει με επιστημονικά άρθρα, διοικητικά έγγραφα, δικαστικές αποφάσεις και δημοσιεύματα Τύπου (πρβλ. τα 470/ 4-5- 1987, 445/ 6-4-1988, 331/14-3-1988, 476/ 19-4-1988, καθώς και την έκθεση ουσιαστικών προσόντων 1988/9). Χαρακτηριστικά μπορεί να αναφερθεί ότι από το 1986 μέχρι το 1991 ο όγκος των σχετικών εγγράφων σχεδόν δεκαπλασιάστηκε και αντίστοιχα ό,τι αφορά την ενημέρωση της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας.

Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι είμαι μέλος του Δ.Σ. της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος από το 1977 (Σημ: έως το 2009), όπως επίσης και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ανθρωπολογικής Ένωσης (το 1990, αλλά και σήμερα). Εντός Υπηρεσίας, οι προσπάθειές μου ήταν προσανατολισμένες στην κατεύθυνση της προσέγγισης των απόψεων με το ΥΠΠΟ και της εξεύρεσης συμφέρουσας, πρωταρχικά για το Ελληνικό Δημόσιο, επίλυσης των προβλημάτων του Σπηλαίου Πετραλώνων. Από την πλευρά του το ΥΠΠΟ επέδειξε μία δυσκαμψία και αναβλητικότητα στις αποφάσεις του, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται αναρμόδιο για τα θέματά του, και όπως γίνεται φανερό από τα συνημμένα, κυρίως υπ' ευθύνη του κ. I. Τζεδάκι, σε ένα πλαίσιο μεθοδεύσεων ανάλογο με αυτό της αποσπάσεώς μου. Έτσι πάρα κάτω ακολουθούν, ακροθιγώς όπως προαναφέρθηκε, οι βασικότερες επισημάνσεις, μέσα και από λιγότερο γνωστές πτυχές του ζητήματος.

Για την μεταξύ ΕΟΤ-ΑΕΕ σύμβαση (πρβλ. υπ. αρ. πρωτ. 507670/ 26-2-1981, καθώς και την τελική συμφωνία 8-4-1981) λαμβάνονται υπ’ όψη το από 27-9-1980 ενημερωτικό σημείωμα του Προϊστάμενου της ΔΙΠΚΑ (κ. Ν. Γιαλούρη) προς το ΚΑΣ, αλλά βασικά η (εγκωμιαστική για την ΑΕΕ) έκθεση - υπόμνημα του Εφόρου της Υπηρεσίας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, κ. Π. Θέμελη (πρβλ. 1324/ 10-9-1980).

Πάντως ορισμένα σημεία των ως άνω εγγράφων δεν είναι πλήρως ενημερωμένα, κάτι που οφείλεται σε γραφειοκρατικούς λόγους. Έτσι εντοπίζεται στο έγγραφο της ΔΙΠΚΑ η παρατήρηση ότι το Μουσείο έγινε ερήμην του ΥΠΠΟ. Αυτό όμως δεν ευσταθεί εάν παραβληθούν τα συνημμένα 6253/ 31-12-1979 του Γραφ. Υπουργού, 224/ 10-1-1980 της ΑΕΕ και 182/ 17-1-1980 απάντηση Γραφ. Υπουργού. Αυτό με την σειρά του ήταν λανθασμένα πληροφορημένο αφενός για τις αρμοδιότητες του ΥΠΠΟ (όπως και ΔΙΠΚΑ - Εφ. Παλαιοανθρωπολογίας), διότι βάσει του Οργανισμού 1977 του ΥΠΠΟ όλα τα σπήλαια και τα εντός αυτών πάσης φύσεως ευρήματα, μαζί με τα παλαιοντολογικά και τα παλαιοανθρωπολογικά, υπάγονται στο ΥΠΠΟ και αφετέρου για το γεγονός ότι, πέρα από επιφανειακές περισυλλογές οστών, το Α.Π.Θ. ουδέποτε προέβη σε συστηματικές ανασκαφές. Αυτό προκύπτει πέρα από κάθε αμφιβολία από το 1324/ 10-9-1980 (σελ. 2 & 3) υπόμνημα της ΕΠΣ όπου αναφέρεται: "Δοκιμαστική ανασκαφή στο σπήλαιο Πετραλώνων έγινε για πρώτη φορά την άνοιξη του 1968 από τον Δρα Άρη Πουλιανό". Το ίδιο διαπιστώνεται και στο έγγραφο του φακέλου της Υπηρεσίας του Σεπτ. 1991, που έγινε με βάση μία διεξοδική έρευνα του αρχείου. Στην τελευταία σελίδα (7) του ίδιου 1324 υπομνήματος γίνεται εισήγηση για "...έγκριση συνεχίσεως των ερευνών στα Πετράλωνα από την ΑΕΕ υπό την διεύθυνση του Δ-ρος Άρη Πουλιανού (καθώς και για) επάνδρωση της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας με το απαραίτητο επιστημονικό και διοικητικό προσωπικό... 2 εκτατών Αρχαιολόγων... που... θα μπορούσαν μάλιστα να αποσταλούν αμέσως στα Πετράλωνα... αποκτώντας πολύτιμη πείρα και ενημερώνοντας συγχρόνως την Υπηρεσία για οτιδήποτε προκύψει".

Η έγκριση συνέχισης αυτών των ερευνών γίνεται με την 1459 / 10-3-1982 απόφαση που υπογράφεται από την Υπουργό Μελίνα Μερκούρη, η οποία σημειωτέον ισχύει μέχρι και σήμερα, παρά τις μεθοδεύσεις που ακολούθησαν, διότι δεν έχει ανακληθεί ποτέ.

Το 1983 ο EOT μονομερώς και αρχικά χωρίς κανένα αιτιολογικό καταγγέλλει την ως άνω σύμβαση. Εκ των υστέρων επικαλείται από τη μία οικονομικές ατασθαλίες (αβάσιμες όπως αποδείχθηκε από την Δικαιοσύνη) και από την άλλη την αναληθή και νομικά ανεδαφική και ανεφάρμοστη δικαιολογία ότι είχε σκοπό την ανάθεση του Σπηλαίου στην Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας. Διότι πρώτα από όλα έπρεπε να είχε προσυνεννοηθεί υπηρεσιακά μαζί της, κάτι που όμως ούτε καν επιδιώχθηκε. Σε αυτό το σημείο εντοπίζονται και οι παράτυπες μεθοδεύσεις από πλευράς EOT, ο οποίος ενώ εγνώριζε τη θέση της Εφορείας, απεφάσιζε διαφορετικά, για λογαριασμό της. Εκτός θέματος πρέπει να θεωρηθεί μία άλλη επίκληση του EOT ότι ο Χώρος του Σπηλαίου Πετραλώνων ανακηρύχθηκε το 1983 Αρχαιολογικός, γιατί τι άλλο θα μπορούσε να είναι, για να γνωμοδοτεί το ΚΑΣ, από το 1974 κι’ εδώ, επ’ αυτού (εκτός δηλ. από τον Αρχαιολογικό Νόμο και τον Οργανισμό του 1977).

Σε αυτό το σημείο η εμπλοκή και οι υπηρεσιακές ευθύνες του κ. I. Τζεδάκι, ως ΔΙΠΚΑ, γίνονται καθοριστικής σημασίας. Πρώτα απ' όλα επειδή από το Νόμο εκπρόσωπος του ΥΠΠΟ στο Δ.Σ. του EOT δεν έπρεπε με κανένα τρόπο να δεχθεί την υποβάθμιση του ΥΠΠΟ και να ανέχεται ο αναρμόδιος επί των αρχαίων EOT να αναθέτει στο αρμόδιο ΥΠΠΟ οτιδήποτε. Επίσης έπρεπε να επισημανθεί το γεγονός ότι ούτως ή άλλως η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας έχει από το 1977 την από τον Νόμο αρμοδιότητα (στην προκείμενη περίπτωση της εποπτείας) επί του αντικειμένου και ότι δεν εναπόκεινται στον EOT οι σχετικές αποφάσεις. Έτσι ο EOT αποφάσιζε το 1983/4 για κάτι το οποίο ίσχυε ήδη από το 1977, προκαλώντας μία σφοδρότατη και οικονομικά ασύμφορη ένδικη αντιπαράθεση με την ΑΕΕ, που κατέληξε στην 469/ 19-5-1994 απόφαση του Εφετείου Πειραιώς, με την οποία κρίθηκε άκυρη η καταγγελία της σύμβασης ΕΟΤ-ΑΕΕ, αλλά και η από το 1990 πρόσθετη παρέμβαση του ΥΠΠΟ, η οποία γίνεται πάλι μέσα σ' ένα πλαίσιο εντελώς αδικαιολόγητης και ασύμφορης εμπλοκής για το ΥΠΠΟ.

Ανατρέχοντας στα γεγονότα του Αυγούστου του 1983, σαν μέλος της ανασκαφικής ομάδας Πετραλώνων, θυμάμαι ότι στο Σπήλαιο έφτασε ένα τηλεγράφημα της ΔΙΠΚΑ εκ μέρους του κ. I. Τζεδάκι, που ζητούσε τη διακοπή των ανασκαφών, με το αιτιολογικό του θορύβου που είχε προκληθεί σχετικά με την όλη υπόθεση. Για μένα από τότε παραμένει ανεξήγητο το γεγονός πώς η ΔΙΠΚΑ επικαλύπτει τις αρμοδιότητες της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, αλλά και πως υπερκαλύπτει ακόμη και αυτές του Γραφείου Υπουργού (άδεια ανασκαφών) και μάλιστα με τέτοιου είδους αιτιάσεις. Ακολούθησε τηλεγράφημα εκ μέρους της Α.Ε.Ε. προς την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας με το αίτημα της προστασίας, λόγω αρμοδιότητας, των ανασκαφών και κυρίως των ευρημάτων, που προέρχονταν από αυτές, εξ αιτίας των επαπειλούμενων τότε ταραχών, που έγιναν με ευθύνη των EOT - ΥΠΠΟ. Επειδή η Εφορεία δεν προέβη σε καμμία κίνηση, προφανώς για να μη συγκρουσθεί με την ΔΙΠΚΑ, η ΑΕΕ προσφεύγει στα Δικαστήρια, επικαλούμενη, μαζί με τα δικαιώματά της, το αιτιολογικό του 1324/ 10-9-1980 υπομνήματος, ότι δηλ. η Εφορεία δεν είναι επαρκώς στελεχωμένη να αναλάβει το Σπήλαιο. Εξάλλου, από τον Αρχαιολογικό Νόμο είναι προφανές ότι όταν δοθεί η άδεια ανασκαφών σε οιονδήποτε φορέα, απορρέουν και τα αντίστοιχα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί της μελέτης των ευρημάτων, τα οποία πρακτικά δεν μπορούν να αφαιρεθούν ποτέ.

Για εκείνη την εποχή και με την σφοδρότητα που ο EOT έκανε την επίθεσή του στην ΑΕΕ, θα μπορούσε ίσως η αδράνεια του ΥΠΠΟ, ως προς τα νόμιμα δικαιώματα του ανασκαφέα, να ερμηνευθεί σαν στάση αναμονής επί των εξελίξεων. Σε καμμία όμως περίπτωση δεν δικαιολογείται και η αδιαφορία που επέδειξε για την συντήρηση και την εν γένει προστασία των ευρημάτων, αλλά και για τις ίδιες τις μελέτες. Ακριβώς γιατί μόνο με την συνέχιση των ως άνω εργασιών είχε το ΥΠΠΟ τη δυνατότητα να ενημερωθεί από τον ίδιο τον ανασκαφέα για τα αποτελέσματα των μέχρι τότε ερευνών (Αρχαιολ. Νόμος).

Άλλο αξιοπερίεργο γεγονός είναι η αδράνεια των αρμοδίων παραγόντων του ΥΠΠΟ, σχετικά με τις διάφορες κατά καιρούς καταγγελίες για τις ζημιές που υφίσταται το Σπήλαιο και τα ευρήματά του. Διότι δεν είναι δυνατόν να εξετάζει τις πληροφορίες μόνο από τη μία πλευρά (Παν/μία) και να αδιαφορεί για τα όσα υποστηρίζει η άλλη (ΑΕΕ). Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η καταγγελία 682/ 6-11-1985 αναφορικά με τις φθορές που έχει υποστεί το ίδιο το κρανίο του Αρχανθρώπου του Σπηλαίου Πετραλώνων. Το γεγονός ότι αυτό βρέθηκε σε ακατάλληλα χέρια (μη ειδικών) επί του αντικειμένου (αν και εκεί έγκειται η ρίζα της όλης τριαντάχρονης επιπλοκής), δεν δικαιολογεί την αδιαφορία και τη (σκόπιμη ή μη) συγκάλυψή του. Επί του ιδίου θέματος η ΑΕΕ δημοσίευσε επιστολές (22-8 και 23-11 / 1983), όπου ζητείται συγνώμη εκ μέρους του καθηγητή του Παν/μίου της Φρανκφούρτης R. Protsch για την όποια ανάμειξή του σχετικά. Αρκούσε ο σχηματισμός μίας επιτροπής ιατροδικαστών (π.χ. του ίδιου του Α.Π.Θ.) να διερευνήσει το θέμα. Το τι διερεύνησαν τα υπό τον κ. I. Τζεδάκι συμβούλια του ΚΑΣ και των Επιτροπών του ΥΠΠΟ την περίοδο 1982-1990, ενδεικτικά μόνο μπορεί να φανεί σε μία (ελλείψει χώρου και χρόνου) ανάλυση επί του θέματος στην επόμενη παράγραφο (2.Β.) του παρόντος.

Εάν αντίθετα έγινε αποδεκτό ότι πρώτα έπρεπε να εξαντληθεί η δικαστική έρευνα προς μία κατεύθυνση, τότε πάλι η μετά το 1987 στάση του κ. I. Τζεδάκι, είναι ακατανόητη. Διότι, με βάση τα γνωστά στοιχεία, ένα από τα τρία συνέβη: α) φοβήθηκε υπερβολικά τις συνέπειες των σχετικά λίγων ακόμη τότε δικών του ευθυνών, β) αψήφησε τον ορατό κίνδυνο αποκάλυψής του, σαν κύριο υπεύθυνο της κατάστασης εκ μέρους του ΥΠΠΟ, γ) δεν επανεξέτασε το ζήτημα ψυχραιμότερα, αλλά προτίμησε την απτή στήριξη και συμμαχία του EOT και των Παλαιοντολογικών Τμημάτων των Παν/μίων Αθηνών και Θεσ/νίκης, ενεργώντας πλέον φανερά κατά της ΑΕΕ. Στην τρίτη περίπτωση όμως ο EOT και τα Παν/μία δεν έφεραν την ίδια νομική ευθύνη με το ΥΠΠΟ, και αν υποτεθεί ότι σήμερα αποποιούνται των δικών τους σχετικών ευθυνών, σαν αναρμόδιοι, ποιά θα είναι η θέση του ΥΠΠΟ, που θα χρεωθεί όλη την ευθύνη της υπόθεσης;

Μεταξύ των άλλων, σαν επιστήμονας του ΥΠΠΟ, ουδέποτε έλαβα επίσημη απάντηση στο αίτημά μου (1284/ 26-10-1987) να συνεχίσω την μελέτη των ευρημάτων του Μουσείου Πετραλώνων (θέμα άμεσα συσχετιζόμενο με τη διδακτορική μου διατριβή) και ταυτόχρονα να αναταξινομήσω τις πινακίδες ορισμένων προθηκών του, που λόγω της βίαιης και απροσδόκητης αποβολής της ΑΕΕ έμειναν ημιτελείς. Πιθανόν αυτό το αίτημά μου προσπάθησε να υλοποιήσει η Επιτροπή 87-90 (αλλά και 1993, βλ. 22-1-1993), όταν το κύριο μέλημά της ήταν η αυτοεπιχορήγηση με 100 και πλέον εκατ. δρχ., για την “επανέκθεση” των ευρημάτων της ΑΕΕ (βλ. ΑΝΤΙ 1988), τελείως αντιδεοντολογικά για τον Αρχαιολογικό Νόμο, διότι χωρίς την προηγούμενη ενημέρωση του ανασκαφέα.

Την ίδια εποχή:

Α. Δημοσιεύεται άρθρο μου στο Διεθνές επιστημονικό περιοδικό PALAE0 - 3 (1989), που αποτελεί την τελευταία επιστημονική άποψη για τα χρονολογικά και βιοστρωματογραφικά δεδομένα του Σπηλαίου Πετραλώνων και του αρχαιότερου, μέχρι στιγμής, γνωστού Ευρωπαίου Ανθρώπου. Μετάφραση στα ελληνικά του ίδιου άρθρου, μαζί με επί πλέον επιστημονικές επισημάνσεις, δημοσίευσε το περιοδικό ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ (1990). Επισυνάπτονται αμφότερα.

Β. Κατόπιν σχετικού αιτήματος (του ΚΑΣ) και της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, εκ μέρους της ΑΕΕ υποβάλλεται, μαζί με την ετήσια αίτηση ανασκαφών, μία συνολική έκθεση (βλ. 1441/ 29-9-1989) των πεπραγμένων επί των προηγούμενων ερευνών της και των μελλοντικών προοπτικών, αλλά και της διάθεσης δωρεάς προς το ΥΠΠΟ, ακόμη και των εγκαταστάσεών της στα Πετράλωνα (850/ 25-6-1990), στην περίπτωση που αποκατασταθεί πλήρως στο έργο της. Αδικαιολόγητα πάλι καμμία απάντηση δεν δίδεται εκ μέρους του ΥΠΠΟ σε τίποτα από τα δύο.

Γ. Με εντολή της Εφορείας εκτελώ, αυτοψίες των ανασκαφών της ΑΕΕ, ακόμη και με συνδρομή της ΑΕΕ, και προβαίνω στις αντίστοιχες εκθέσεις (886/ 2-7-1990, 1036/ 3-8-1990 και 1576/ 29-11-1990). Ήταν τότε που υπήρχε διάχυτη η εντύπωση ότι η λύση των προβλημάτων που είχαν ανακύψει θα έμπαινε στα πλαίσια ενός διαλόγου με την ΑΕΕ, τον EOT, καθώς και την Κοινότητα Πετραλώνων (βλ. 200/ 19-1-1991), ενώ ταυτόχρονα σαφώς υποδεικνύονταν ο κ. I. Τζεδάκις ότι παρενέβαινε στα θέματα της Εφορείας (βλ. σύσκεψη Εφορείας, 28-3-1991). Μάλιστα ανάμεσα στην Υπηρεσία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας και την ΑΕΕ υπήρξε και σχετική αλληλογραφία για να ανοίξει το Ανθρωπολογικό Μουσείο (βλ. 350/ 16-4-1991 και 374/ 19-4-1991), έστω και με διαφορετική την τοποθέτηση για την μέθοδο εφαρμογής αυτής της επαναλειτουργίας, αλλά επ' αυτού δεν δίδεται καμμία συνέχεια εκ μέρους της ΕΠΣ. Τότε από δικές του πληροφορίες και προφανώς από το εσωτερικό της Εφορείας (εικάζεται μάλιστα από ένα δύο πολύ προσφιλή του άτομα, που αργότερα ανταμείφθηκαν πλουσιοπάροχα), ο κ. I. Τζεδάκις απέστειλε και έγγραφο απαγορεύοντας στην Εφορεία να χειρισθεί περαιτέρω το ζήτημα. Σε αυτή την περίπτωση πάλι πρέπει να επισημανθεί η μη σύννομη προσπάθεια επικάλυψης αρμοδιοτήτων.

Οι ως άνω επιπλοκές της άνοιξης του 1991 επέφεραν μία γενικότερη αναστάτωση στην λειτουργία της Υπηρεσίας και τελικά μού αφαιρείται ο χειρισμός των θεμάτων που αφορούσε το Χώρο του Σπηλαίου και Μουσείου Πετραλώνων (βλ. 551/ 20-5-1991).

Πως έγινε κατόπιν ο διορισμός του κ. I. Τζεδάκι (που δεν διέθετε ούτε κατ’ ελάχιστο σχετική πείρα) στη θέση του Προϊστάμενου της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας και μεθοδεύτηκε η σύσταση (πάλι παράτυπα και μυστικά) μιας ακόμη “Ομάδας Εργασίας για την αντιμετώπιση του προβλήματος επαναλειτουργίας του Μουσείου Πετραλώνων Χαλκιδικής“ (βλ. ΥΠΠ0/ΑΡΧ/Α3/4580175/ 22-1-1993 καθώς και 178/7-2-1994), παραμένει άγνωστο γεγονός, αλλά γνωστής αναποτελεσματικότητας. Προφανής όμως ο στόχος, εκ μέρους του κ. I. Τζεδάκι αυτής της μετακίνησης, δηλ. του αμφίπλευρου τελικά ελέγχου της υπόθεσης και των σχετικών με αυτήν εγγράφων.

Αναφορικά με την ουσία του ζητήματος υπέβαλα το 2118/8-4-1993 (προς Γραφ. Υπουργού ΥΠΠΟ, καθώς και αντίστοιχα προς EOT) και το 582/ 10-5-1993 έγγραφα, με τα οποία γίνεται φανερό ότι χωρίς την ΑΕΕ η διευθέτηση του όλου θέματος του Σπηλαίου Πετραλώνων στοχεύει μόνο στην συγκάλυψη των ευθυνών (εντός και εκτός συνόρων) για μία σειρά αντιδεοντολογικών ενεργειών, καθώς και στην υποβάθμιση της σημασίας των ευρημάτων του, και οπωσδήποτε όχι προς το συμφέρον του Ελληνικού Δημοσίου. Διότι, μεταξύ άλλων, και άσχετα από την τελευταία (πάντως βάσιμη) καταγγελία της ΑΕΕ (22-9-1994), είναι γεγονός ότι ο όλος χειρισμός του θέματος Πετραλώνων εκ μέρους του “κράτους” ευνόησε πρωταρχικά το συμφέρον των αντίστοιχων της ΑΕΕ ανταγωνιστριών Εταιρειών και φορέων του εξωτερικού.

Από την άλλη πλευρά, οποιαδήποτε ανταγωνιστική αντιμετώπιση της ΑΕΕ εκ μέρους των παραγόντων του ΥΠΠΟ, πάνω σε ένα ζήτημα που δεν κατάφερε, μέχρι στιγμής, ούτε η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας να σχηματίσει μία συνολική και ολοκληρωμένη άποψη - πρόταση, αποδεικνύει: α) Τ η μερική μόνο ανάληψη των αρμοδιοτήτων της, β) Την έλλειψη πνεύματος συνεργασίας, κατανόησης και σεβασμού των εξω-υπηρεσιακών φορέων και γ) Τ η δυσκολία αντίληψης της έννοιας του Δημοσίου Συμφέροντος. Αυτά γιατί η ΑΕΕ, πέραν κάθε αμφιβολίας και αμφισβήτησης, προσέφερε θετικό έργο και μάλιστα τέτοιας εμβέλειας που (παρόλη τη 12ετή διακοπή του) δεν έχει αντίστοιχο να επιδείξει άλλος Εθνικός φορέας. Σε αυτές τις περιπτώσεις το κράτος από το Νόμο είναι υποχρεωμένο, όχι να παρεμποδίζει, αλλά να συνδράμει με όσα μέσα διαθέτει. Ευνόητο είναι ότι μαζί με την συνδρομή ασκούνται ταυτόχρονα και τα εποπτικά του καθήκοντα και οι όποιες αντιρρήσεις τυχόν προκύπτουν επιλύονται μέσα στα πλαίσια ενός συνταγματικά κατοχυρωμένου διαλόγου.

Επιπρόσθετα μπορεί να αναφερθεί ότι τα χρήματα που έχουν σπαταληθεί και ο ανθρώπινος μόχθος που έχει καταβληθεί, κυρίως για τις ένδικες διαδικασίες, μαζί με τις απώλειες και τις φθορές των ευρημάτων, με ένα πρόχειρο υπολογισμό, ξεπερνούν την αξία των 10 δισ. (δρχ). Το γεγονός αυτό από μόνο του δείχνει ότι εάν αυτά τα μέσα είχαν διατεθεί στην έρευνα και προβολή του Σπηλαίου Πετραλώνων, το θέμα δεν θα είχε βρεθεί σήμερα σε μία τόσο περίπλοκη και δυσάρεστη κατάσταση. Έτσι εύλογα μπορεί να ειπωθεί ότι όσο αναβάλλεται η αντιμετώπιση του συνολικού προβλήματος, τόσο περιπλέκεται και η επίλυσή του.

3. Β. ΠΡΑΞΕΙΣ ΚΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ 1982-90

Σε γενικές γραμμές για την ως άνω περίοδο, στις πράξεις του Κ.Α.Σ. και "Επιτροπής Πετραλώνων" μπορούν να διαπιστωθούν πληθώρα ανακριβειών, παραλείψεων και παρατυπιών. Επισημαίνονται οι πιο κραυγαλέες για την ενδεχόμενη εξέτασή τους σε επόμενα Κ.Α.Σ., ώστε να καταστεί δυνατόν να αρθούν τα εμπόδια στις ανασκαφές και στις έρευνες του Σπηλαίου Πετραλώνων.

Ειδικότερα, στις Πράξεις του Κ.Α.Σ.:

16/1-11-82, το οποίο “αποφάσισε” την κήρυξη του σπηλαίου Πετραλώνων σε Αρχαιολογικό Χώρο. Εδώ πρέπει να επισημανθεί η παράληψη αναφοράς ότι σε έγγραφες προτάσεις και ενέργειες της Ανθρ. Ετ. Ελλ. οφείλεται αυτή η κήρυξη. Εξάλλου είναι γνωστό ότι η προστασία του Χώρου και των ευρημάτων ξεκίνησε από την Ανθρ. Ετ. Ελλ. με την ανέγερση Ανθρωπολογικού Μουσείου και εργαστηρίων μελετών και συντήρησης. Γιατί δεν έγινε μνεία αυτής της πρότασης για να ληφθεί υπ’ όψη το σκεπτικό και να αποφευχθούν παραλήψεις και επόμενα λάθη; Η ίδια απόφαση του ΚΑΣ βασίζεται κυρίως στην ανεύρεση των “υπολειμμάτων πυρών”, που είναι γνωστό ότι ανακαλύφθηκαν το 1968 και ανακοινώθηκαν επίσημα πρώτη φορά στο ARCHAEOLOGY από τον Α. Πουλιανό (Ιαν. 1971) και δεν γίνεται πάλι η αρμόζουσα σχετική μνεία. Έτσι συμβαίνει το ΚΑΣ να στηρίζει την απόφασή του στις προτάσεις και στις ανακαλύψεις του Α. Πουλιανού, και σχεδόν αμέσως μετά:

25/22-8-1983 Πράξη του ΚΑΣ “... ο κ. Γ. Τζεδάκις αναφέρει ότι ως μέλος του Δ.Σ. του Ε.Ο.Τ. έχει ψηφίσει την άμεση αποβολή του κ. Πουλιανού από τα Πετράλωνα...” (σημειωτέο χωρίς κανένα αιτιολογικό).

Εξάλλου η αναφορά του κ. Γ. Τζεδάκι στη διενέργεια ανασκαφών άνευ της σχετικής άδειας (ενν. γνωμοδότησης) του Αρχαιολογικού Συμβουλίου, είναι τουλάχιστον ατυχής, τη στιγμή που αποκρύβεται από το Κ.Α.Σ. το γεγονός ότι υπήρχε άδεια ανασκαφών με απόφαση Υπουργού, και σε συνέχεια προηγούμενων (γνωμοδοτήσεων) του Κ.Α.Σ., οι οποίες εν τέλει δεν έχουν ανακληθεί ποτέ. Έτσι το Κ.Α.Σ. δεν γνωμοδότησε σύμφωνα με το Νόμο “Περί Αρχαιοτήτων” και ήταν παράτυπο να αναθέσει “την τακτοποίηση και την περισυλλογή των ευρημάτων στη ΙΣΤ' Εφορεία Αρχ/των σε συνεργασία με τον ανασκαφέα“ και όχι όπως ο Νόμος ορίζει ότι αυτό το αναλαμβάνει ο ανασκαφέας με δική του ευθύνη, υπό τον κατά δύναμη έλεγχο της καθ’ ύλη αρμόδιας Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας. Γνώριζε βέβαια, ο κ. I. Τζεδάκις τις απόψεις του κ. Π. Θέμελη, αλλά προτίμησε να παραγνωρίσει τις αρμοδιότητές του. (Σημ. 2014: Όμως ούτε καν σε συνεργασία με τον ανασκαφέα ουδέποτε μέχρι σήμερα προχώρησε - σε εντελώς πλέον ύποπτα πλαίσια - η καταγραφή των ευρημάτων, γεγονός που καταγγέλθηκε τόσο από την Ευρωπαϊκή Ανθρωπολογική Ένωση το 2012, όσο και την Παγκόσμια Ένωση Σπηλαιολογίας το 2013).

Με βάση τα προηγούμενα και οι επόμενες πράξεις του Κ.Α.Σ. δεν ξεφεύγουν από αλλεπάλληλες ανακρίβειες και φτάνουν μέχρι τα πλαίσια των μεθοδεύσεων. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι σε καμία περίπτωση στα έτη 1982-1989 δεν καλείται η Ανθρ. Ετ. Ελλ. να εκφράσει τις δικές της απόψεις και αντί αυτού έχουν το λόγο τα πιο απίθανα πρόσωπα και καταγράφονται ανακολουθίες ασυμβίβαστες με την ιδιότητα του Κ.Α.Σ. Η Ανθρ. Ετ. Ελλ. υπερασπίστηκε τα δικαιώματά της με κάθε νόμιμο μέσο που διέθετε και το ΥΠ.ΠΕ. δέχτηκε πολλές (χωρίς να τις λάβει υπ' όψι) εξωδίκους και ενδίκους προτροπές να εγκαταλείψει τακτικές που εν τέλει έβλαπταν το Δημόσιο.

33/4-9-1984 Πράξη του ΚΑΣ - Στην πρώτη παράγραφο αναφέρεται ότι: “ο ανθρωπολόγος κ. Άρης Πουλιανός (ενώ ήταν Νίκος Πουλιανός), Πρόεδρος της Ανθρωπολογικής Εταιρείας, ύστερα από αίτημά του στην Εταιρεία Σπηλαιολογίας (ενν. Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας), που είναι καθ’ ύλη αρμόδια, (κι όχι βέβαια όπως προηγούμενα είχε λανθασμένα αναφερθεί η ΣΤ') επέτυχε άδεια μελέτης“ (παραλείπεται, όλως τυχαία, το σκεπτικό). Έτσι στη συνέχεια αναγράφεται: “Οι υπάλληλοι όμως του Ε.Ο.Τ... αρνήθηκαν (εντελώς παράνομα) να επιτρέψουν στον Πουλιανό την είσοδο στο σπήλαιο (όπου υπάρχουν προθήκες με ευρήματα, και καταλήγει) “με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν τα γνωστά από τον τύπο επεισόδια”, που και πάλι δεν αναφέρονται, ίσως γιατί ο κύρια υπεύθυνος για αυτά είναι ο ίδιος ο εισηγητής, που κατά τα φαινόμενα δρομολόγησε Ε.Ο.Τ. και ΥΠ.ΠΟ. σαν συγκοινωνούντα δοχεία αλληλοσυγκάλυψης και αλληλοεπικάλυψης μεθοδευμένων παρατυπιών.

Στη δεύτερη παράγραφο της πράξης 33/4-9-1984: “Στη συνέχεια ο κ. Τζεδάκις τονίζει ότι σκοπός της Δ/σεως Αρχ/των είναι να πάρει στα χέρια της όλη την υπόθεση” (παραγνωρίζοντας και καταπατώντας τον Αρχαιολογικό Νόμο;), “αφού μάλιστα ο Ε.Ο.Τ. έχει αποφασίσει να διαθέσει 15 άτομα προσωπικό (που εκπαιδεύτηκε από την Ανθρωπολογική Εταιρεία), το οποίο θα εποπτεύεται από την Αρχαιολογική Υπηρεσία”... “Γι αυτό, προσθέτει ο κ. Τζεδάκις, η εισήγηση της Δ/σεως είναι να ανασταλεί η άδεια που εκδόθηκε από την Εφορεία Σπηλαιολογίας”. (Μάλλον δεν πρόκειται να μάθει ποτέ το σωστό όνομα - Σημ: 2015, το οποίο είναι Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας ή που το πιθανότερο είναι ότι εκείνο το Παλαιοανθρωπολογίας δεν αρέσει καθόλου και δεν θέλουν ούτε καν να το προφέρουν ορισμένοι υψηλά ιστάμενοι παράγοντες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας).

Στην τρίτη παράγραφο:· “'Ύστερα απ’ τα παραπάνω προσέρχεται η κ. Ευδ. Νικολαϊδου, ΠΥΑ EOT στο Σπήλαιο Πετραλώνων και μέλος της επιτροπής παραλαβής του EOT και δίνει εξηγήσεις για τις σχέσεις Πουλιανού - EOT και τις δικαστικές επιπλοκές σχετικά με την καταγγελία της σύμβασης και την απόφαση παραδόσεως του σπηλαίου, του Μουσείου και όλων των εγκαταστάσεων σε επιτροπή”. Δηλαδή το Κ.Α.Σ. πληροφορείται σχετικά από την ΠΥΑ - EOT Πετραλώνων; Με ποία νόμιμη διαδικασία θα μπορούσε ο Ε.Ο.Τ. να σχηματίσει επιτροπή παραλαβής ευρημάτων; Υπό την ανοχή του ΚΑΣ αναφέρθηκαν τέτοιες παρατυπίες, χωρίς να αντιδράσει κανείς στη συγκεκριμένη περίπτωση; Έπειτα η κ. Νικολαϊδου αναφέρει ότι ο EOT θέλει (με ποια αρμοδιότητα;) να αποβάλλει και από το επιστημονικό έργο του σπηλαίου τον Πουλιανό και να ιδρυθεί επιστημονικός φορέας, ο οποίος θα το αναλάβει. (Η ομολογία της μεθόδευσης σε όλο της το μεγαλείο. Σημ: Μεθόδευση που έχει διαρκή και μόνιμο χαρακτήρα, καθώς οι αντίστοιχοι λόγοι απ' ότι φαίνεται ουδέποτε πρόκειται να γίνουν παραδεκτοί, θυμίζοντας εν πολλοίς τις "μωρές παρθένες").

“Στη συνέχεια ο κ. Αλαβάνος ρωτά σε ποιον ανήκει το Μουσείο και ο κ. .... (: υπάρχει κενό) του απαντά ότι ανήκει στην Ανθρωπολογική Εταιρεία (αυτό είναι σωστό, από την άποψη του πνευματικού και υλικού έργου της ΑΕΕ), αλλά το Μουσείο έχει κτισθεί με χρήματα του ΥΠΠΕ (αυτό είναι ανακρίβεια). Επίσης ο κ. Αλαβάνος ρωτά αν η απόφαση του EOT που ακυρώθηκε απ’ το Συμβούλιο Επικρατείας καλύπτει και το Μουσείο και ο κ. Τζεδάκις απαντά ότι δεν γνωρίζει (αλλά, τι γνωρίζει;), εκείνο όμως που είναι βέβαιο είναι ότι ό,τι έχει σχέση με την επιστήμη ανήκει στο ΥΠΠΕ, αφού το σπήλαιο και η περιοχή είναι .κηρυγμένα, γιατί ο Αρχαιολογικός Νόμος 5351/32 επικαλύπτει όλους τους άλλους νόμους. Ο κ. Αλαβάνος παρατηρεί ότι όλη η υπόθεση είναι νομικά προβληματική και ότι το όλο θέμα είναι λεπτό, γιατί ο Πουλιανός έχει πάρει άδεια για μελέτη. Στον κ. Αλαβάνο απαντά ο κ. Τζεδάκις ότι αντί να μελετήσει δημιούργησε φασαρίες”. (Για φαντάσου, τις μελέτες δεν γνωρίζει ή ενοχλήθηκε που ο ανασκαφέας τολμά να διεκδικεί τα δικαιώματά του και να αντιστέκεται στις μεθοδεύσεις;).

“Ο κ. Τζεδάκις παίρνει πάλι τον λόγο και λέει ότι θα φέρει στο ΚΑΣ πρόταση για σύσταση επιτροπής που έργο της θα είναι να πάει επιτόπου για απογραφή. Η επιλογή των προσώπων θα γίνει πολύ προσεκτικά, προσθέτει ο κ. Τζεδάκις, για να μη δημιουργηθούν παρεξηγήσεις (προπαντός, αφενός να μη λείπει κανένας που έχει προσυπογράψει κατά Πουλιανού και αφετέρου να μην μάθει τίποτα ο Διευθυντής των ανασκαφών). Επίσης ο κ. Τζεδάκις αναφέρει ότι μια επιτροπή είχε συσταθεί απ’ την Εφορεία Σπηλαιολογίας, η οποία όμως δεν λειτούργησε και αντ’ αυτής εξεδόθη άδεια μελέτης, την οποία μάλιστα η Δ/νση Αρχαιοτήτων πληροφορήθηκε απ’ τον EOT”.

“Τέλος, το Συμβούλιο ύστερα απ’ τα παραπάνω και αφού έλαβε υπόψη του και τις διατάξεις του ΚΝ 5351/32 γνωμοδοτεί ομόφωνα υπέρ της αναστολής της άδειας μελέτης (αρ. 434/13-8-84) που δόθηκε στον κ. Πουλιανό απ’ την Εφορεία Σπηλαιολογίας λόγω της εκρύθμου καταστάσεως και των σοβαρών επιπλοκών”. (Εδώ συμβασιλεύουν η ασχετοσύνη, η αοριστία με την παρατυπία).

Στο ίδιο πνεύμα, βάση και πρακτική ακολούθησαν και τα υπόλοιπα ΚΑΣ:

12/7-4-1987 Πράξη τουΚΑΣ (ύστερα από τέσσερα χρόνια ! και μετά την απόφαση του Αρείου Πάγου 289 / 1977, που δικαίωνε την ΑΕΕ, “ο κ. Γ. Τζεδάκις εκθέτει στα μέλη του Συμβουλίου τα σχετικά με το Μουσείο και το Σπήλαιο Πετραλώνων και εισηγείται (στα αρχεία του ΚΑΣ δεν υπάρχει ούτε τι εκθέτει ούτε τι εισηγείται - είναι άραγε νόμιμες διαδικασίες αυτές;) την υπογραφή Προγραμματικής Σύμβασης σύμφωνα με το άρθρο 11 του Ν1416/84 (αλλ’ όχι πλέον και Περί Αρχαίων) μεταξύ του Ελλ. Δημοσίου, ΤΑΠΑ, EOT και Κοιν. Πετραλώνων για την ανάδειξη του ιστορικού και πολιτιστικού χαρακτήρα του χώρου Πετραλώνων.

14/12-4-84, Πράξη του ΚΑΣ : “...η Εφορεία (Παλαιοανθρωπολογίας- Σπηλαιολογίας) δηλώνει ότι αδυνατεί να αναλάβει την ευθύνη της συστηματικής έρευνας στο σπήλαιο, λόγω έλλειψης ειδικευμένου προσωπικού... ”. (Τότε πως ο EOT ανέλαβε την ευθύνη της ανάθεσης σ’ αυτό το φορέα, την έρευνα, όπως επικαλείται ο ίδιος στην καταγγελία της Σύμβασης EOT – ΑΕΕ;)...

“... Ο κ. Τζεδάκις του απαντά ότι ο κ. Πουλιανός διενήργησε παράνομες (;;;!!!!) ανασκαφές, οι οποίες διεκόπησαν μόνο επειδή λύθηκε η σύμβαση με τον Ε.Ο.Τ.” (Ο EOT υπεράνω ΚΑΣ ή γίνεται πάλι προσπάθεια αλληλομεταβίβασης ευθυνών; Τουλάχιστον για την παράνομη απόφαση της διακοπής των ανασκαφών δεν έχει ακέραια την ευθύνη ο EOT. Επιπλέον αργότερα ο κ. Γ. Τζεδάκις στο ΚΑΣ 28/12-9- 1989, δεν τολμά να επαναλάβει την πάρα πάνω άποψη και στις 1-11-1989 προσπαθεί να πληροφορηθεί εάν ο κ. Πουλιανός διέθετε άδειες ανασκαφών).

“...Τέλος το Συμβούλιο αφού έλαβε υπόψη του όλα τα παραπάνω στοιχεία και τις διατάξεις του ΚΝ 5351/32 “Περί Αρχαιοτήτων“ γνωμοδοτεί ομόφωνα να μη δοθεί άδεια ανασκαφής και να επανέλθει το θέμα για συζήτηση στο ΚΑΣ αφού το προσωπικό της Εφορείας Σπηλαιολογίας μεταβεί επί τόπου και εξετάσει όλα τα ζητήματα και εισηγηθεί σχετικά”. (Αυτό είχε γίνει πριν την διακοπή με την έκθεση του κ. Π. Θέμελη, αλλ’ ούτως ή άλλως χωρίς συνεννόηση με τον ανασκαφέα πώς θα μπορούσε να γίνει κάτι ανάλογο, είναι τουλάχιστον άξιο απορίας. Σημ. 2016: Η συκοφαντική και τρομακτικών διαστάσεων μεθόδευση εκ μέρους στελεχών της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας για διενέργεια δήθεν παράνομων ανασκαφών από τους Δ-ρες Άρη και Νίκο Πουλιανό έχει δυστυχώς “επιπλεύσει“ σε επίσημες συνεδριάσεις ακόμα και τουλάχιστον μέχρι τις μέρες του 2016).

23/ 28-6-1988 “Πράξη του ΚΑΣ, σχετικά με αίτηση κ. Α. Πουλιανού για άδεια μελέτης υλικού ανασκαφής σπηλαίου Πετραλώνων. Παρίσταται η Προϊστάμενη της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας κ. Ευαγ. Δεϊλάκη. Ο κ. Τζεδάκις εισηγούμενος το θέμα λέει: Η υπόθεση είναι γνωστή (τώρα μάλιστα) από τις κατ’ επανάληψη εξετάσεις της από το Συμβούλιο, το οποίο συγκρότησε και ειδική επί του θέματος Επιτροπή. Σήμερα το θέμα εισάγεται, διότι ο κ. Πουλιανός ζήτησε εγγράφως άδεια για μελέτη του υλικού των παλαιοτέρων ανασκαφών στο Σπήλαιο των Πετραλώνων” (και οι προηγούμενες αιτήσεις;).

Η κ. Δεϊλάκη εισηγείται τα ακόλουθα:

1) Ο Α. Πουλιανός έχει νομίμως ανασκάψει και μελετήσει στο σπήλαιο Πετραλώνων όχι μόνο με τον ΕΟΤ και την Ανθρωπολογική Εταιρεία, αλλά και με την Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία, και την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία και το Υπουργείο Πολιτισμού κατά το διάστημα της αποσπάσεώς του σ’ αυτό (Σημ. 1994: σαν Σύμβουλος του Υπουργού επί θεμάτων Παλαιοανθρωπολογίας το διάστημα 1977-1981).

2) Η διακοπή της ανασκαφικής δραστηριότητας και της μελέτης, ιδίως της μελέτης, έγινε μετά από απαίτηση του EOT για δικούς του λόγους.

3) Από τον τηρούμενο στην Εφορεία φάκελο φαίνεται ότι όλες οι εκθέσεις των ανασκαφών από τον ορισθέντα εκπρόσωπο Πάντον - Πάντον, από τον καθηγητή Ζώη, από τον προϊστάμενο της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας κ. Θέμελη είναι ευνοϊκές για τον τρόπο διεξαγωγής της ανασκαφής και της μελέτης.

4) Το κλιμάκιο της Εφορείας (Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας) με επί κεφαλής την Προϊσταμένη διεπίστωσε επιμέλεια, προσοχή και τήρηση στις λεπτομέρειες των κανόνων απογραφής, αξιολογήσεως, τακτοποιήσεως κ.λ.π. των ευρημάτων.

5) Ουδέποτε έγινε συγκεκριμένη καταγγελία για ειδικό επιστημονικό θέμα επωνύμως από τις επιτροπές, που συνεκλήθησαν κατά καιρούς.

6) Ο EOT όφειλε να έχει παραδώσει τη διαχείριση του σπηλαίου και το Μουσείο με το περιεχόμενό του στην αρμόδια Εφορεία, όπως ακριβώς έχει αποφασισθεί από τον ίδιο. Μετά την κήρυξη του χώρου και η διατήρηση της εισπράξεως εισιτηρίου και η διαχείρισή του δεν νομιμοποιείται γιατί τα έσοδα των αρχαιολογικών χώρων ανήκουν στο ΤΑΠ και η εποπτεία κ.λ.π. στον αρμόδιο φορέα του ΥΠΠΟ (την εποπτεία κλπ., ποιός την αφαίρεσε; Ίσα-ίσα που αυτής υπήρχε η ανάγκη). Άλλωστε από μεσεγγύηση (;) έχει παραμείνει και το Μουσείο στα χέρια της τότε προϊσταμένης αυτοδιαχείρισης Πετραλώνων“.

(Στην πάρα πάνω παράγραφο εντοπίζεται μία αντίφαση, που οδήγησε σε μία μεγάλη διχογνωμία. Διότι, είναι σαν να υποστηρίζεται ότι κακώς ο EOT με την συνυπευθυνότητα του ΥΠΠΟ κατήγγειλε την σύμβαση, αλλά αφού έγινε που έγινε ας ολοκληρωθεί κι όλας. Επ’ αυτού είναι δυνατόν να διατυπωθεί η εικασία ότι η κ. Δεϊλάκη, από υπερβάλλοντα υπηρεσιακό ζήλο και ευαισθησία, προσπάθησε να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα και να δώσει λύσεις που θα απάλλασσαν το ΥΠΠΟ από τις νομικές επιπλοκές. Χωρίς όμως καμμία εγγύηση από την πλευρά της η ΑΕΕ δεν είχε εμπιστοσύνη σε τέτοιου είδους συμβιβασμούς. Για τους ίδιους προφανώς λόγους δεν δόθηκε συνέχεια στην αλληλογραφία Εφορείας - ΑΕΕ της 16 και 19 Απριλίου 1991 και επακολούθησε αναστάτωση στην λειτουργία της Υπηρεσίας, όπως προαναφέρθηκε).

“Πρόταση: Η τελευταία απόφαση της τότε Υπ. Πολιτισμού που πάρθηκε, μετά τις εκλογές, όρισε επιτροπή για απογραφή του υλικού. Στην απογραφή - καταγραφή είναι νομικώς αναγκαίο να παρίσταται και ο ανασκαφέας ή εκπρόσωπός του. Μοναδικός ανασκαφέας του υλικού που βρίσκεται στα Πετράλωνα είναι ο κ. Α. Πουλιανός. Η Εφορεία πιστεύει ότι για το παρόν έτος είναι δυνατή η χορήγηση της άδειας μελέτης σε συνδυασμό με την πλήρη απογραφή καταγραφή του υλικού υπό την άμεση παρακολούθηση και εποπτεία της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας που διαθέτει όλο το αναγκαίο προσωπικό πλέον για την άσκησή τους (για τη μελέτη ή την καταγραφή;). Προϋπόθεση είναι η απλή ειδοποίηση του EOT ότι θα γίνουν οι εργασίες αυτές. Η συνέχιση των ανασκαφών θα είναι δυνατή μόνον μετά την πλήρη απογραφή και φωτογράφηση της κρατούσης εντός του σπηλαίου καταστάσεως, δεδομένου, ότι έχουν γίνει και διαπιστωθεί από την Εφορεία ενέργειες (όπως π. χ. λαθρανασκαφές) που πρέπει να επαληθευθεί η εκτέλεσή τους.

Ο κ. Παπαθανασόπουλος ως πρόεδρος της Επιτροπής και αναφέροντας ότι θεωρεί πως εκφράζει ομόφωνα την Επιτροπή, λέει: Δεν θα είχαμε αντίρρηση να συνεχίσει ο κ. Πουλιανός την ανασκαφή του στα Πετράλωνα και σε καμία περίπτωση δεν προτιθέμεθα να του στερήσουμε το δικαίωμα αυτό (αφού το είχε ήδη στερηθεί;). θα πρέπει όμως πριν από τη χορήγηση της άδειας να υποβληθούν στο Συμβούλιο και τη Δ/νση από τον κ. Πουλιανό συνοπτική έκθεση των ως τώρα εργασιών του καθώς και οι προοπτικές και το ανασκαφικό του πρόγραμμα (υπεβλήθησαν και αυτά, βλ. 1441/ 29-9-1989). Ως προς το αίτημα της μελέτης των ευρημάτων θα εισηγούμην θετικά υπό την προϋπόθεση να υποβληθεί ένας κατάλογος των ως τώρα καταγραφέντων ευρημάτων, τον οποίο ζήτησα, αλλά δεν μου δόθηκε (και ποιός φταίει;). Έχει ορισθεί από το ΚΑΣ (πάλι χωρίς να ειδοποιηθεί ο ανασκαφέας) τριμελής επιτροπή από δύο ειδικευμένους στα παλαιολιθικά αρχαιολόγους και τον αρχιφύλακα των Πετραλώνων για την καταγραφή. Θα μπορούσε να συμμετάσχει και ο κ. Πουλιανός στην καταγραφή (χάρη του γίνεται;). Το θέμα είναι εξαιρετικά λεπτό, διότι έχει εκφρασθεί η άποψη ότι τα ευρήματα δεν είναι γνήσια (άλλο πάλι τούτο, έτσι γενικά κι αόριστα;). Επιμένω ότι θα πρέπει να προηγηθεί η σύνταξη του καταλόγου και μετά να γίνει η μελέτη από τον κ. Πουλιανό.

Η κ. Δεϊλάκη αναφέρει ότι η σφράγιση δεν έγινε νομότυπα από τον δικαστικό επιμελητή και ότι ο κ. Πουλιανός ισχυρίζεται ότι τα βιβλία καταγραφής των ευρημάτων έχουν αφαιρεθεί από το μουσείο στο μεσοδιάστημα της σφράγισης. Η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, συνεχίζει η κ. Δεϊλάκη, διαπίστωσε ότι μετά τη σφράγιση το ένα από τα εργαστήρια ήταν ανοιχτό. (Οπότε έπρεπε να καταλογισθούν ευθύνες και όχι να απολύονται οι φύλακες – υπάλληλοι Γ. Παπαδόπουλος και X. Σαρρηγιαννίδης, οι οποίοι διαπίστωσαν σε νυχτερινή περιπολία ότι και η δεύτερη είσοδος του Σπηλαίου είχε παραβιασθεί και παρέμενε ανοικτή, για τον καθένα). Καταλήγοντας η κ. Δεϊλάκη προτείνει να παρίσταται κατά την καταγραφή των ευρημάτων εκπρόσωπος της ΕφορείαςΠαλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας.

Ο κ. Τζεδάκις διαβάζει έγγραφο της Επιτροπής Πετραλώνων που εστάλη στις 18-2-1988 στον κ. Πουλιανό, την (αυθημερόν) απάντηση καθώς και το έγγραφο της ΔΙΠΚΑ του 1988 (σχετικά με τις προηγούμενες άδειες ανασκαφών) προς τον κ. Πουλιανό, ο οποίος όμως δεν απάντησε και λέει: Ο κ. Πουλιανός ισχυρίζεται ότι έχουν κλαπεί ορισμένα ευρήματα, πράγμα που δεν μπορεί να αποδειχθεί από τη στιγμή που δεν υπάρχει κατάλογος (θα μπορούσε να είχε φροντίσει σχετικά πριν ψηφίσει την αποβολή της ΑΕΕ). Οι καταγγελίες για κλοπές θα συνεχισθούν στην περίπτωση που δοθεί η άδεια για μελέτη (πώς μπορεί να είναι τόσο σίγουρος;). Η ΔΙΠΚΑ εισηγείται να μην δοθεί άδεια μελέτης (για να μην βρεθεί ποτέ τι έχει απομείνει μέσα στο Μουσείο;), αν δεν συνταχθεί ο κατάλογος και δεν υποβληθεί από τον κ. Πουλιανό η έκθεση και τα υπόλοιπα στοιχεία (για να) συζητηθεί εκ νέου το θέμα στο Συμβούλιο, καθώς και η άδεια για ανασκαφή το 1990. (Σχετικά με τον κατάλογο, να συνταχθεί από μνήμης ή όπως είναι λογικό να γίνουν ταυτόχρονα αντίγραφα για την ΑΕΕ, το ΥΠΠΟ τον EOT, κλπ, κάτι που το πολύ σε δύο μέρες με απλή φωτογράφιση, είναι δυνατόν να γίνει. Εξάλλου, για να διαπιστωθεί τι υπάρχει και τι λείπει δεν είναι απαραίτητη η παρουσία εξειδικευμένου προσωπικού).

Κατά την καταγραφή των ευρημάτων από την 3μελή επιτροπή να παρίσταται ο κ. Πουλιανός χωρίς όμως εκείνος να ασχοληθεί με την καταγραφή ή τη μελέτη των ευρημάτων (τότε τι να κάνει;).

Ακολουθεί συζήτηση επί του θέματος και τέλος το Συμβούλιο αφού έλαβε υπόψιν του τα παραπάνω και τις σχετικές διατάξεις του ΚΝ 5351/32 Περί Αρχ/των γνωμοδότησε ομόφωνα για τα ακόλουθα:

1) Προκειμένου το Συμβούλιο να αποφασίσει για τη συνέχιση της μελέτης από τον κ. Πουλιανό των ευρημάτων στο Σπήλαιο Πετραλώνων, θεωρεί αναγκαία την πλήρη καταγραφή του υλικού από την ορισθείσα υπό του ΚΑΣ 3μελή Επιτροπή με την παρουσία εκπροσώπων της ΣΤ’ ΕΠΚΑ και της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας, καθώς και με την παρουσία του κ. Πουλιανού ή εκπροσώπου του.

2) Για την άδεια ανασκαφής το 1990 αναβάλλεται η λήψη απόφασης μέχρι να απαντήσει ο κ. Πουλιανός στο έγγραφο που έστειλε η ΔΠΚΑ το 1988 και ζητούσε σχετικά με το θέμα στοιχεία”.

Αναφορικά με τη μελέτη και καταγραφή όπως έχει ήδη προαναφερθεί δεν έγινε τίποτα, ενώ στο έγγραφο της ΔΙΠΚΑ 1988, έχει δοθεί απάντηση, μέσω της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας.

3. Γ. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Το Σπήλαιο και ο Χώρος Πετραλώνων Χαλκιδικής ανασκάφηκε, μελετήθηκε και αξιοποιήθηκε μέχρι το 1983 από την ΑΕΕ, με άδειες του ΥΠΠΟ και μερική επιχορήγηση του EOT, σε χώρο ιδιοκτησίας EOT, υπό το καθεστώς Σύμβασης ΕΟΤ-ΑΕΕ. Με αυτή ο EOT διατηρούσε την οικονομική διαχείριση, ενώ η ΑΕΕ τη διοίκηση, την εύρυθμη λειτουργία και την πάρα πέρα προβολή και αξιοποίηση.

Με τη μη σύννομη ανοχή του ΥΠΠΟ και τις προτροπές των Παλαιοντολογικών Τμημάτων Κ.Π.Α. και Α.Π.Θ., ο EOT παράτυπα καταγγέλλει τη Σύμβαση, το 1983 και μεθοδεύει μέχρι και με παράνομες διαδικασίες την πλήρη (1985) αποβολή της ΑΕΕ, την οποία αντικαθιστά με Υ/Α. Όσα ακολούθησαν έγιναν πάλι υπό το ένοχο βλέμμα του ΥΠΠΟ. Το Μάιο του 1994 το Εφετείο Πειραιά έκρινε τελεσίδικα άκυρη την εκ μέρους του EOT καταγγελία της Σύμβασης και διέτασσε την επάνοδο της ΑΕΕ. Ο EOT (επιδεικτικά) αγνοεί και δεν εφαρμόζει καθόλου αυτή την απόφαση. Για την όλη υπόθεση περισσότερο εκτεθειμένο βρίσκεται το ΥΠΠΟ, διότι νομικά και καθ' ύλη αρμόδιο.

Η προσωπική εμπλοκή και ευθύνες του κ. I. Τζεδάκι, κυρίως ως Προϊσταμένου της ΔΙΠΚΑ, είναι αδιαμφισβήτητα τεράστιες. Τόσο τη στιγμή της καταγγελίας της Σύμβασης, όσο και κατά την διάρκεια της εκδίκασής της, με όλο και πιο απροκάλυπτες παρατυπίες, σε μία προσπάθεια μεθοδευμένης συγκάλυψης των λαθών και των ευθυνών του (στην καλύτερη περίπτωση). Όσον αφορά την υπηρεσιακή τοποθέτηση των οργάνων του ΥΠΠΟ (ΕΠΣ, ΚΑΣ, ΔΙΠΚΑ, ΙΣΤ' ΕΠΚΑ, με την σειρά των επικαλυπτόμενων αρμοδιοτήτων τους), εκείνο που τελικά φαίνεται να έμεινε σαν αναπάντητο πρόβλημα, ύστερα από 15 χρόνια συζητήσεων και συμβουλίων είναι ένα: Το ΤΑΠΑ ή ο EOT πρέπει να τυπώνουν τα εισιτήρια των επισκεπτών του Σπηλαίου Πετραλώνων, τα έσοδα του οποίου ίσως τελικά να ισολογίζονται με τα έξοδα αυτών των συμβουλίων. Σε ένα τόσο απλό γραφειοκρατικό χειρισμό, όπως και για την καταμέτρηση των ευρημάτων, δεν στάθηκε δυνατό να δοθεί μία λύση. Σε αυτή την περίπτωση, για να είναι ικανοποιημένο και το γράμμα του Νόμου, η ΔΙΠΚΑ θα μπορούσε να είχε αλληλογραφήσει με το ΤΑΠΑ ύστερα από εισηγήσεις της ΕΠΣ και κατόπιν διυπουργικά με τον EOT, και αφού εξαγοραζόταν η όλη έκταση, με την έγκριση του ΥΠ.Πρ. να γινόταν νέα σύμβαση ΥΠΠΟ-ΑΕΕ. Εντωμεταξύ όμως θα μπορούσαν να συνεχίζονται οι έρευνες και οι μελέτες, ακόμη κι' αν ενοχλούνταν τα Παλαιοντολογικά Τμήματα των Παν/μίων.

Στην ίδια κατεύθυνση η πρόταση που μπορεί να γίνει είναι η άμεση επαναλειτουργία του Σπηλαίου και Μουσείου Πετραλώνων υπό την παλαιά Σύμβαση ΕΟΤ-ΑΕΕ και να συνεχιστούν οι μελέτες. Αν μη τι άλλο, να αποκτήσει και η ΑΕΕ τα ίδια δικαιώματα επί των δικών της ευρημάτων και ανακαλύψεων, όπως όλα αυτά τα χρόνια είχαν οι ανταγωνιστές της. Είναι το λιγότερο επιβεβλημένη η ηθική αποκατάσταση ενός αδικημένου επιστημονικού σωματείου.

Το επόμενο βήμα είναι να διερευνηθεί από τις αρμόδιες Υπηρεσίες σε συνεργασία και συνεννόηση με την ΑΕΕ η δυνατότητα μιας καλύτερης λύσης, όπως για παράδειγμα στο να μετατραπούν οι εγκαταστάσεις του Σπηλαίου Πετραλώνων σε ένα Διεθνές Κέντρο Ανθρωπολογικών Ερευνών. Αυτό μπορεί να χρηματοδοτηθεί από τα έσοδα του Σπηλαίου, από τον κρατικό προϋπολογισμό, καθώς και από επιδοτήσεις (ίσως και επί των προηγούμενων ετών) της Επιτροπής επί των Πολιτιστικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία σημειωτέον έχει δει ευνοϊκά (1990) την πρόταση της ΑΕΕ για ενίσχυση του Προγράμματος με τίτλο: “Οι αρχαιότεροι κάτοικοι της Ευρώπης”.

Εύλογο είναι, ύστερα από τα παραπάνω, το συμπέρασμα ότι η απόσπασή μου αποσκοπούσε στο να με αποκόψει υπηρεσιακά από την απασχόληση της αρμοδιότητάς μου, και κυρίως για να μην συνεχισθεί η διαδικασία διευθέτησης των θεμάτων που θίγονται με το παρόν υπόμνημα.

Στη διάθεσή σας για κάθε επιπλέον διευκρίνηση. Αθήνα 29-9-1994, Με κάθε τιμή, Δ-ρ Ν. Α. Πουλιανός

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΣΕΛΙΔΑ

ΘΕΜΑ: ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟ ΥΠΠΟ .............1

ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΑ 2

1. Α. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ

ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑΣ. ΟΙ ΚΑΤΑ ΚΑΙΡΟΥΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ

1. Β. ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ 11

Περί λειτουργίας της Υπηρεσίας 11

Περί Προϊσταμένου 12

1. Γ. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 13

2. Α. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ 1990 13

2. Β. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΚΑΣ ή ΚΣΑΜ 14

2. Γ. ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ - ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑΣ 15

ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ 15

ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ 15

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗ         .16

ΣΤΕΛΕΧΩΣΗ 17

3. Α. ΧΩΡΟΣ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ          . 18

3. Β. ΠΡΑΞΕΙΣ ΚΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ 1982-90 23

3. Γ. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 29

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ . ............30

             Το παραπάνω υπόμνημα εκτός από τον παρόντα ιστοχώρο έχει επίσης δημοσιευθεί προ 20ετίας στην Επετηρίδα της ΑΕΕ “Άνθρωπος”, τ. 13, 1997, σελ. 479-512. Έτσι, το περιεχόμενό του γινόταν γνωστό επίσης σε ένα ευρύτατο κοινό. Μάλιστα η σύνταξη της ίδιας Επετηρίδας είχε προλογίσει το υπόμνημα ως ακολούθως:

             Ο πόλεμος ορισμένων κύκλων κατά της Α.Ε.Ε. και του Αρχανθρώπου του Σπηλαίου Πετραλώνων παρέσυρε στη δίνη της μανίας του μέχρι και τον Διευθυντή Κλασσικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων κ. Ιωάννη Τζεδάκι, που “ξέσπασε” κατά του Δ-ρα Νίκου Α. Πουλιανού. Με την απόφαση ΥΠΠΟ/ΔΙΟΙΚ/Α7/ 39045 της 2-8-94, “εξοστράκισε” από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας τον Νίκο Πουλιανό, άνευ αποχρώντος λόγου και τον “παρόπλισε” στην Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων.
            Αξίζει, μεταξύ άλλων, να σημειωθεί ότι ο Δ-ρ Νίκος Α. Πουλιανός είναι ο μόνος Παλαιοανθρωπολόγος στην εν λόγω Εφορεία, και αυτόν έβαλε στο στόχαστρο ο κ. Ι. Τζεδάκις.
            Ο Νίκος Πουλιανός αναγκάσθηκε εκ των πραγμάτων να προσφύγει στο Διοικητικό Εφετείο Αθηνών, το οποίο με την απόφαση 969/1995 ακύρωσε την απόφαση του κ. Τζεδάκι και τον αποκατέστησε πάλι στην Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας, όπου δικαιωματικά υπηρετεί.
            Στο μεσοδιάστημα της “αποβολής” του ο Δ-ρ Νίκος Πουλιανός εκπόνησε την παραπάνω μελέτη, την οποία και πρότεινε στο ΥΠΠΟ, υπουργεύοντος του κ. Θάνου Μικρούτσικου, που πήρε τον αρ. πρωτ. 5752 / 29-9-1994 στο Γραφείο Υπουργού. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα, που τυπώνονται αυτές οι γραμμές (αλλά και έως το 2017), δεν δόθηκε καμμία απάντηση από το ΥΠΠΟ, αλλ' ούτε και από άλλον "αρμόδιο" φορέα.
            Η σύνταξη του περιοδικού μας δημοσιεύει τη μελέτη - πρόταση, επειδή πιστεύει ότι ο Δ-ρ  Νίκος Πουλιανός στοχεύει στην αναβάθμιση της υπηρεσίας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας. (Κάτι ανάλογο, αν μη τι άλλο, έχει γενικότερα ανάγκη η χώρα μας προς αντιμετώπιση των χρόνιων προβλημάτων όλου του ελληνικού Δημοσίου).

ΣΗΜΕΙΩΜΑ της 1-2-2017: Με το ανωτέρω υπόμνημα γινόταν ήδη από το 1994 φανερή η αναγκαιότητα μεταρρυθμίσεων, αν μη τί άλλο, εντός του Υπουργείου Πολιτισμού. Δυστυχώς όμως όσο προφητικό κι αν ήταν, δεν φαίνεται μέχρι και σήμερα να έχει ούτε συγκινήσει, ούτε νουθετήσει τους "αρμόδιους" μεν, ανικάνους δε ταγούς της χώρας μας. Έτσι, παρά το ότι η πατρίδα μας ψυχορραγεί, για τους ίδιους "ανθρώπους" συνεχίζουν να προέχουν τα υποτιθέμενα ψευτοσυμφέροντά τους. Και μετά μας φταίνε οι Γερμανοί...

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ