Η καταγγελία που ακολουθεί απεστάλη σε όλους τους Βουλευτές με η-επιστολή, καθώς και στα περισσότερα ΜΜΕ (έντυπα και ηλεκτρονικά) Αθηνών, Θεσ/νίκης και Χαλκιδικής. Εκ μεν των Βουλευτών μόνο ο κ. Νάσος Αλευράς του ΠΑΣΟΚ έδειξε ευαισθησία και κατέθεσε την 873 / 27-9-2005 στη Βουλή, εκ δε των ΜΜΕ μόνο ο "Δαυλός" προχώρησε σε αντίστοιχη (2005) δημοσίευση. Οι κατ' εξοχήν αρμόδιες Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, εντεταλμένες να διερευνήσουν τις καταγγελίες και να πάρουν μέτρα για την προστασία του σημαντικότερου ευρήματος της Χώρας, έχουν μέχρι στιγμής είτε αδιαφορήσει, είτε παραπέμψει το θέμα στις καλένδες. Η παραπέρα έρευνα επί του θέματος αποτελεί πεδίο ελέγχου για κάθε ενδιαφερόμενο. (Δίπλα στους παραλήπτες οι αριθμοί που παρατίθενται στις παρενθέσεις αφορούν τους αριθμούς πρωτοκόλλου εισαγωγής στις γραμματείες των αντίστοιχων κρατικών οργάνων).
ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ
Μη κερδοσκοπικός επιστημονικός φορέας
Δαφνομήλη 7, ΑΘΗΝΑ 11471
Τηλ: 210-3646793, Fax: 210-3612407
Αρ. πρωτ. 1245,
16-9-2005
Προς: Α) Τον Πρωθυπουργό και Υπουργό Πολιτισμού, αξιότιμο κ.
Κώστα
Καραμανλή, Μπουμπουλίνας 20, Αθήνα, 116 36 (874)
Β) Την Αναπληρωτή Υπουργό Πολιτισμού, αξιότιμη κ. Φάνη
Πάλλη-Πετραλιά (3224 / 19-9-2005)
Δ) Τον
Γεν. Γραμμ. ΥΠΠΟ, αξιότιμο κ. Χρήστο Ζαχόπουλο (3956)
Ε) Τη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων
(74652/11492/ 19-9-2005)
Ζ) Την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας Βόρειας Ελλάδας, Ναβαρίνου 28, Θεσσαλονίκη, 55131 (1216)
ΣΤ) Το Πρυτανικό Συμβούλιο Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (3048)
Ζ) Το Γεωλογικό Τμήμα Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (192)
Θέμα: H ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΡΑΝΙΟΥ ΤΟΥ ΑΡΧΑΝΘΡΩΠΟΥ ΤΩΝ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΠΟΥ ΥΠΕΣΤΗ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Όπως είναι γνωστό, το
ανθρώπινο κρανίο του σπηλαίου Πετραλώνων βρέθηκε εξ ολοκλήρου καλυμμένο με
σταλαγμιτικό υλικό, από τον αείμνηστο Χρήστο Σαρρηγιαννίδη στα μέσα Σεπτεμβρίου 1960. Την
ημέρα εκείνη ξεναγούσε πέντε άτομα. Τρεις πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, τους:
Ιωάννη Μαλκότση (γεωπόνο), Ιωάννη Στάθη (τοπογράφο), Βασίλη Αβράμη (δάσκαλο),
καθώς και δύο κατοίκους της κοινότητας Πετραλώνων, τους Σταύρο Χαντζαρίδη και
Κώστα Σαρηγιαννίδη. Οι ανωτέρω, με το
εν λόγω κρανίο, διακρίνονται σε φωτογραφία που είχε τραβήξει ο αείμνηστος Ι.
Μαλκότσης αμέσως μόλις βγήκαν, την ίδια δηλαδή ημέρα, από το σπήλαιο
Πετραλώνων, και την οποία δημοσίευσε στην 7η σελίδα η εφημερίδα Μακεδονία της
18-9-1960. Δύο ημέρες αργότερα παρέλαβαν από το Γραφείο της Κοινότητας
Πετραλώνων για φύλαξη το κρανίο, μαζί με άλλα απολιθώματα, οι εκλιπόντες
καθηγητές του Παν/μίου Θεσ/νίκης Π. Κόκκορος και Α. Κανέλλης, βάσει πρωτοκόλλου
παράδοσης και παραλαβής, στο οποίο περιλαμβάνεται γραπτή συμφωνία να
επιστραφούν όλα τα ευρήματα στην περίπτωση ανέγερσης Μουσείου στην
περιοχή του σπηλαίου.
Η βασική αιτία της πολύ καλής κατάστασης διατήρησης, στην οποία είχε βρεθεί το "ανθρώπινο" κρανίο των Πετραλώνων ήταν το γεγονός ότι είχε επικαλυφθεί με σταλαγμιτικό υλικό. Την εποχή εκείνη βρισκόμουν στο Παν/μιο της Μόσχας, εκπονώντας τη διδακτορική μου διατριβή με θέμα: «Η Προέλευση των Ελλήνων». Ύστερα από αλληλογραφία με τους ως άνω καθηγητές, υπέδειξα αποκλειστικά μηχανικό τρόπο καθαρισμού, επισημαίνοντας την αποφυγή οιωνδήποτε χημικών μέσων (οξέων κλπ).
Έτσι, οι πρώτες περιγραφές του κρανίου και των επ’ αυτού παρεμβάσεων προέρχονται από τους Kokkoros & Kanellis (1960/1, στο γαλλικό περιοδικό Anthropologie). Δημοσιεύοντας σχετική φωτογραφία, έδειξαν ότι το μεγαλύτερο μέρος του κρανιακού θόλου είχε ελευθερωθεί από το σταλαγμιτικό υλικό. Η περιοχή του προσώπου έμεινε ανέγγιχτη με την αιτιολογία της αποφυγής ζημιών στα ευπαθή και εύθραυστα οστά του, ίσως γιατί ελάχιστες φθορές στην οδοντική επιφάνεια είχαν ήδη επέλθει (όπως προκύπτει από τις φωτογραφίες που δημοσίευσε ο επόμενος Τούρκος μελετητής). Οι ανωτέρω καθηγητές είχαν παρατηρήσει ότι από το κρανίο έλειπαν εξ αρχής οι τέσσερις τομείς, ο δεξιός δεύτερος προγόμφιος και το πίσω τμήμα της δεξιάς ζυγωματικής απόφυσης. Δυστυχώς δεν δημοσιεύτηκαν φωτογραφίες ούτε ακτινογραφίες της πρωταρχικής κατάστασης ανεύρεσης του κρανίου πριν τον πρώτο καθαρισμό, και μέχρι σήμερα το Παν/μιο Θεσ/νικης ουδέποτε το έπραξε, ενώ δεοντολογικά και επιστημονικά κάτι τέτοιο είναι επιβεβλημένο. Αργότερα αναζήτησα και βρήκα τις φωτογραφίες που είχε βγάλει ο Ι. Μαλκότσης την ημέρα ανεύρεσης (14-9-1960) και τις δημοσίευσα στο βιβλίο: «Το Σπήλαιο του Αρχανθρώπου των Πετραλώνων» (Α. Πουλιανός, 1982). Παρόλα αυτά αν παρ’ ελπίδα διασώζονται κάποιες ακόμα, θα ήταν χρήσιμες για την επιστήμη και τη Χώρα. Μια άλλη επίσης μεγάλη παράλειψη ήταν να απολεσθεί το σταλαγμιτικό υλικό που απομακρύνθηκε (ή έστω να μην μαθευτεί ποτέ τι απέγινε), χρησιμότατο για την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με την χρονολόγηση.
Επόμενες
αντίστοιχες πληροφορίες προέρχονται από τον προαναφερμένο Τούρκο Bostanci (1964, καθηγητή του
Παν/μιου της Άγκυρας, βλ. Bulletin του ίδιου Παν/μιου), ο οποίος
επιβεβαιώνει ότι: «Μεγάλο μέρος της
σταλαγμιτικής ύλης έχει απομακρυνθεί από το κρανίο, αλλά η γνάθος, τα
ζυγωματικά οστά και το κάτω μέρος της άνω ινιακής γραμμής είναι ακόμη επικαλυμμένα.
Τα δέκα δόντια που διαθέτει η γνάθος έχουν ήδη καθαριστεί, αλλά τα άδεια φατνία
των τομέων παραμένουν καλυμμένα με σταλαγμιτικό υλικό... καθώς επίσης και τα
κροταφικά οστά από το σημείο του πόριου και κάτω... Το κρανίο είναι σχεδόν
ολόκληρο και δεν δείχνει να έχει υποστεί σπασίματα από προσκρούσεις, όμως η
δεξιά ζυγωματική απόφυση δεν είναι ολόκληρη και οι μαστοειδείς αποφύσεις είναι
σπασμένες…».
Ακολούθως από τους καθηγητές
Κανέλλη και Σάββα (1964, στην Επιστημονική Επετηρίδα της Φυσ/κης Σχολής του
Παν/μίου Θεσ/νίκης, τ.9, σ. 65-92) γίνεται επιπλέον γνωστό ότι: «εκ του
κρανίου ελλείπει προσέτι... το οπίσθιο τμήμα του σώματος της δεξιάς άνω γνάθου,
το κάτω τοίχωμα των οφθαλμικών κογχών (;), ολόκληρο σχεδόν το ηθμοειδές οστούν πλην του
τετριμμένου πετάλου, η ρινική επιφάνεια της άνω γνάθου, το πρόσθιον τοίχωμα των
σφηνοειδών κόλπων, η ύνις…».
Τα
επόμενα δύο χρόνια το κρανίο μελετήθηκε από τον υποφαινόμενο (βλ. Α.
Πουλιανός,1965), τους Γ. Μαρίνο, Π. Γιαννούλη & Λ. Σωτηριάδη (1965) και τον
εξ Η.Π.Α. Αμερικανό R. Murrill (1967), παρέχοντας τη δυνατότητα
συγκρίσεων με την τότε διαμορφωμένη κατάσταση. Η δική μου μελέτη του
ευρήματος πραγματοποιήθηκε στις αρχές
του 1965, έτος που επανεγκαταστάθηκα μόνιμα στην Ελλάδα.
Επόμενος καθαρισμός του κρανίου
προχώρησε την περίοδο της χούντας, κάπου
μετά το 1970, όταν ανέλαβε την έδρα της Παλαιοντολογίας και Γεωλογίας τουΠαν/μίου
Θεσ/νίκης ο καθηγητής Ι. Μελέντης (εγώ τελούσα υπό διωγμό άνεργος). Δυστυχώς ούτε αυτή τη φορά δημοσιεύονται
από τους υπεύθυνους φωτογραφίες ή ακτινογραφίες του κρανίου πριν ξεκινήσει
ο δεύτερος καθαρισμός. Έγινε μόνο η κατοπινή του καθαρισμού παρουσίαση από
τον C. Stringer που είχε μελετήσει το κρανίο το 1973, στο περιοδικό Human
Evolution, 1974, και τους C. Stringer, C. Howell & Ι. Μelentis, 1979, στο περιοδικό Archaeological Sciences.
Σύμφωνα μ' αυτές τις δημοσιεύσεις απελευθερώθηκαν από το σταλαγμιτικό υλικό
τα υπόλοιπα οστά, με εξαίρεση τη βάση του κρανίου. Πάλι όμωςπαραμένει άγνωστο αντιδεοντολογικά και μέχρι σήμερα δεν διευκρινίζεται πού βρίσκεται το απαμακρυνθέν
σταλαγμιτικό υλικό.
Το καλοκαίρι του 1979, ο
προαναφερθείς Αμερικανός καθηγητής Ανθρωπολογίας R. Murrill ξαναμελέτησε το
κρανίο (μετά το 1967). Σε επιστολή του και σε αντίστοιχο άρθρο στην επετηρίδα Άνθρωπος
του 1980, επισημαίνει ότι έχει αφαιρεθεί (broken off) η
κορώνα του 1ου δεξιού γομφίου, γεγονός που κατήγγειλα στον Τύπο.
(Χαρακτηριστικά, ανάμεσα σε άλλα έντυπα, η «Απογευματινή» της 6-10-1994
διερωτάται με αγωνία: «Ποιοι ξεδόντιασαν τον Αρχάνθρωπο;»). Σαν απάντηση
υπάρχουν οι αυτούσιες δηλώσεις του καθηγητή Ι. Μελέντη στην εφημερίδα Θεσσαλονίκη
της 28-2-1980, όπου αναφέρεται ότι ενώ καθάριζε το κρανίο, «αποσπάστηκαν μαζί
με την σταλαγμιτική ύλη μικρότατα τεμάχιά του χωρίς καμιά απολύτως αλλοίωση»
(;;;!!!), τα οποία απέστειλε για χρονολόγηση με τη μέθοδο των αμινοξέων στον
καθηγητή Ρ. Προτς του Παν/μιου της Φρανκφούρτης. Σε επιστολή του ίδιου Γερμανού
καθηγητή το 1982 (η οποία δημοσιεύθηκε το 1983 στην επετηρίδα Άνθρωπος),
αναφέρεται ότι τα τρίμματα για χρονολόγηση, τού τα είχε προσκομίσει ο καθηγητής
Ν. Ξηροτύρης. Σε άλλη επιστολή των G.J. Henning, W. Herr, E. Veber & N.
Xirotiris το 1982 στο περιοδικό Nature (τ. 299, σελ. 281-282)
αναφέρεται επίσης ότι ο κ. Ν. Ξηροτύρης προσκόμισε ελάχιστες (;) ποσότητες, από την
οστέινη ύλη του κρανίου Πετραλώνων που χρησιμοποιήθηκε για μία άλλη μέθοδο
χρονολόγησης, εκείνη της ESR (Electron Spin Resonance – Ανίχνευσης της Στροφορμής
των Ηλεκτρονίων).
Εντωμεταξύ, το 1982, η Κοινότητα Πετραλώνων, σε από κοινού προσφυγή με την Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος, κερδίζει ενώπιον Δικαστηρίου την αίτηση επιστροφής του κρανίου στο Ανθρωπολογικό Μουσείο Πετραλώνων, που είχα αναγείρει με δικά μου έξοδα παράπλευρα στο σπήλαιο, αλλά το Παν/μιο Θεσ/νίκης επικαλέστηκε την ιδιότητά του ως «ασύλου», προκειμένου να μην εφαρμοστεί η δικαστική απόφαση.
Σεπτέμβριο του 1982, με την
ευκαιρία της συμμετοχής του στο 3ο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Ανθρωπολογίας,
που πραγματοποιήθηκε υπό την προεδρία μου στο Μουσείο Πετραλώνων, το ξαναμελέτησε,
μετά το 1973 και το 1978, ο Βρετανός ανθρωπολόγος C. Stringer.
Αυτή η μελέτη έλαβε χώρα πριν από τη λήξη του Συνεδρίου, καθώς ο Βρετανός
είχε αναχωρήσει λίγες μέρες νωρίτερα. Ο Stringer (1983, Journal of Human Evolution) παραδέχτηκε ότι το κρανίο είχε υποστεί κάποιες ελαφριές (;!) ζημιές
(damages),
κυρίως στις περιοχές των οφθαλμικών κογχών, της άνω γνάθου και της ρινικής χώρας. Εξωτερικά των ρινικών οστών παρατήρησε
επίσης ότι παρουσίαζε κάποιες καινούργιες χαρακιές... Τελικά οι παραπάνω παρατηρήσεις δεν απέδιναν την πλήρη έκταση των ζημιών, πιθανόν επειδή ο Stringer είχε ήδη συνεργαστεί
και συναρθρογραφήσει με τον καθηγητή Ι. Μελέντη.
Την τελευταία ημέρα του
ίδιου Συνεδρίου (1-10-1982), ο τότε φοιτητής Βιολογίας - Ανθρωπολογίας Νίκος Α. Πουλιανός, μαζί με τους καθηγητές M. Kretzoi
(από την Ουγγαρία), B. Kurten (από τη Φινλανδία) και
H. Ullrich (από τη Γερμανία), μελέτησαν και φωτογράφισαν για πρώτη τους φορά το
κρανίο. Την προσοχή τους τράβηξαν αμέσως πάμπολλες (δεκάδες) χαρακιές, μήκους
περίπου 10 χιλ. και βάθους 1 χιλ., οι οποίες διέτρεχαν όλη την επιφάνεια, όχι
μόνο των οστών του προσώπου, αλλά του μετωπιαίου, όπως και αμφοτέρων των
βρεγματικών. Η αντιπροσωπεία της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος κατήγγειλε
αμέσως τα ανωτέρω στους συνέδρους του 1ου Παγκόσμιου Συνεδρίου
Παλαιοανθρωπολογίας που έγινε στη Νίκαια τον Οκτώβριο του 1982, επισημαίνοντας
ακόμα και το ενδεχόμενο ποινικών ευθυνών. Θεωρώ ότι δεν είναι τυχαίο που ένα
χρόνο αργότερα αποβλήθηκα με τα μέλη της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος
βιαίως και παράνομα από τις έρευνές μου του σπηλαίου Πετραλώνων.
Από πιο πρόσφατες
φωτογραφίες είναι δυνατόν να παρατηρηθεί ακόμα ότι σχεδόν όλα τα εσωτερικά
οστέινα τοιχώματα των οφθαλμικών και ρινικών κογχών, ενώ υπήρχαν αρχικά, σήμερα
λείπουν εντελώς. Καθώς, ειδικά για τη μέθοδο των αμινοξέων, τη 10ετία του ’70
απαιτούνταν μία ποσότητα άνω των 200 γραμμαρίων, αναφύεται εύλογα το ερώτημα
εάν τα οστέινα μέρη που λείπουν από το κρανίο έχουν καταστραφεί για κάποιες
χρονολογήσεις - με παράνομο και αντιεπιστημονικό τρόπο - ή/και φυγαδευτεί από
τη χώρα μας, ενώ παραμένει προς πλήρη διερεύνηση η συνολική έκταση της ζημιάς.
Σχετικά με τα ανωτέρω
είχε ήδη λάβει επίσης γνώση η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας του ΥΠΠΟ, με την υπ’ αρ.
πρωτ. 457 / 31-10-1985 έγγραφη καταγγελία της Ανθρωπολογικής Εταιρείας
Ελλάδος. Προφορικά η τότε Προϊσταμένη της ως άνω Υπηρεσίας, αείμνηστη Ευαγγελία Δεϊλάκη, μου ανέφερε ότι τα θέματα
του σπηλαίου Πετραλώνων, με έγγραφη εντολή, τα χειρίζεται προσωπικά ο
Προϊστάμενος της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων, κ. Ι. Τζεδάκις και ως εκ τούτου
αδυνατεί να προχωρήσει οποιαδήποτε έρευνα. Όπως και να είναι, με
συνυπευθυνότητα της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων, το ΥΠ.ΠΟ. αδιαφόρησε για
άλλη μια φορά παρανομώντας, καθώς από το 1977 στις αρμοδιότητές του υπάγεται η
προστασία, βάσει των διατάξεων του Αρχαιολογικού Νόμου, των
παλαιοανθρωπολογικών σπηλαιολογικών ευρημάτων.
Το 1989 ο Νίκος Α. Πουλιανός εκπόνησε στο Παν/μιο
της Φλωρεντίας διδακτορική διατριβή σχετικά με τον άνθρωπο και το σπήλαιο των
Πετραλώνων. Η διατριβή αυτή τυπώθηκε σε ειδική έκδοση το 1995 από το Ανθρωπολογικό Ινστιτούτο του ίδιου
Παν/μιου και κατατέθηκε αμέσως στην Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας –
Σπηλαιολογίας, όπου υπηρετεί ο Δ-ρ Νίκος Α. Πουλιανός ως ο μόνος
παλαιοανθρωπολόγος που διαθέτει το ΥΠ.ΠΟ. Έτσι στο κεφάλαιο 13, σελ. 92-93,
παρατίθεται σε επίσημο πλέον επιστημονικό σύγγραμμα της αλλοδαπής, στην
ιταλική, η συνολική εικόνα της προαναφερόμενης καταστροφής, που αφορά μεγάλο
μέρος των επιστημονικών πληροφοριών του κρανίου του Αρχανθρώπου. Παρόλα αυτά
πάλι παράνομα το ΥΠ.ΠΟ. περιέργως κωφεύει.
Το φθινόπωρο του 1997 ο βουλευτής Χαλκιδικής της ΝΔ κ. Β.
Γιοβανούδας συγκινείται από όσα πληροφορείται για τα «παθήματα» του Αρχανθρώπου
και καταθέτει σχετική επερώτηση στη Βουλή των Ελλήνων. Παραδόξως, και χωρίς να
έχει προηγηθεί διερεύνηση των καταγγελιών, ο τ. Υπουργός Πολιτισμού κ. Ε.
Βενιζέλος με την 119 / 20-12-1997
απάντησή του ισχυρίζεται: «Το κρανίο των Πετραλώνων έχει καθαριστεί το 1979 από
τον καθηγητή κ. Ι. Μελέντη με τρόπο που χαρακτηρίστηκε από ξένους επιστήμονες
υποδειγματικός...». Η απάντηση αυτή υπήρξε μια εξαπάτηση του Κοινοβουλίου,
δεδομένου ότι τα προαναφερόμενα στοιχεία υπάρχουν στο φάκελο του σπηλαίου
Πετραλώνων και εκπορευόταν από έναν επιστημονικό φορέα (Ανθρωπολογική Εταιρεία
Ελλάδος), καθώς και από τον πλέον και μόνο αρμόδιο επιστήμονα του ΥΠ.ΠΟ., Δ-ρα
Νίκο Α. Πουλιανό. Προφανής γινόταν πλέον έτσι η εμπλοκή ακόμα και υψηλόβαθμων
αξιωματούχων και πολιτικών προσώπων στη συγκάλυψη των καταστροφών που υπέστη το
κρανίο του Αρχανθρώπου των Πετραλώνων στο Παν/μιο Θεσσαλονίκης.
Παρεμπιπτόντως
μπορεί να αναφερθεί συγκριτικά ότι τα ευρήματα που ανακάλυψα κατά τις δικές μου
έρευνες στο σπήλαιο Πετραλώνων, τα οποία ήταν καλυμμένα με σταλαγμιτικό υλικό,
δεν επέτρεψα τον καθαρισμό τους (όπως π.χ. το κρανίο της ύαινας των Πετραλώνων
που εκτίθεται στο Ανθρωπολογικό Μουσείο), ακόμα και εάν ορισμένες επιπλέον
οστεομετρήσεις θα μπορούσαν να είχαν γίνει, εφόσον είχαν απελευθερωθεί από τα
αντίστοιχα ιζήματα. Θεωρώ δηλαδή ότι, ειδικά μετά από όσα συνέβησαν στο κρανίο
του Αρχανθρώπου, εάν κάποιες μετρήσεις εκτιμηθούν επιστημονικά ως εντελώς
απαραίτητες, μπορούν να εφαρμοστούν διάφορες τεχνικές διασκόπισης
(ακτινογραφίες, τομογραφίες, εικόνες μέσω Η/Υ κλπ), αντί να καταστρέφονται τα
ευρήματα και μαζί οι επιστημονικές πληροφορίες που τα συνοδεύουν. Ούτως ή άλλως
οι βασικές μετρήσεις επί του κρανίου είχαν ήδη γίνει και δημοσιευθεί από την
εποχή του πρώτου καθαρισμού. Μπροστά σε αυτό που συνέβη, θα ήταν τελικά
προτιμότερο να μην είχε γίνει κανένας καθαρισμός.
Υπάρχει
επίσης η περίπτωση "ανθρώπινου" σκελετού με κρανίο, 200.000 περίπου ετών, που
βρέθηκε το 1988-89 επικαλυμμένος με σταλαγμιτικό υλικό σε σπήλαιο κοντά στο
Μπάρι της Ιταλίας. Εκεί οι Ιταλοί επιστήμονες μελετούν επί έτη τον τρόπο
απομάκρυνσης του ευρήματος, πριν αρχίσουν οποιαδήποτε ανασκαφική εργασία.
Παρέμεινε δηλαδή ο σκελετός στη θέση που βρέθηκε, χωρίς να γίνουν άλλες
παρεμβάσεις. Είναι προφανές ότι η βιασύνη των καθηγητών που επιχείρησαν στη
χώρα μας είναι εντελώς αδικαιολόγητη. Οι χρονολογήσεις μπορούσαν να προχωρήσουν
δίχως καταστροφές, από ειδικούς επιστήμονες και όχι μαθητευόμενους.
Λίγο-πολύ
είναι γνωστός ο δικαστικός αγώνας που αναγκάστηκα να διεξαγάγω τα τελευταία 25
χρόνια για την προστασία του σπηλαίου Πετραλώνων και των ευρημάτων του, με πάνω
από 200 δίκες. Θεωρώ ότι μία από τις βασικότερες αιτίες που έχω υποστεί αυτή
την «Οδύσσεια», πρέπει να αναζητηθεί στις φθορές που υπέστη το κρανίο του
Αρχανθρώπου των Πετραλώνων από Έλληνες και ξένους πανεπιστημιακούς. Εξάλλου
όσοι δημοσιογράφοι έχουν προσπαθήσει τις τελευταίες 10ετίες να φωτογραφίσουν το
κρανίου του Αρχανθρώπου, που είναι κλειδωμένο σε ένα χαρτόκουτο (βλ.
γαλλική εφημερίδα Liberation της 28-8-1984 και 1-9-1984), έχουν
σκοντάψει σε ένα απροσπέλαστο τείχος. Ακόμα και μελέτες δεν δημοσιεύονται
πλέον, παρόλο που γίνονται ελάχιστες από κάποιους ξένους, και πιθανόν με την
ειδική συμφωνία να μη γίνεται μνεία της κατάστασης διατήρησης του κρανίου.
Γεγονός είναι πάντως ότι καμία νέα φωτογραφία του, της τελευταίας περίπου
20ετίας, δεν δημοσιεύεται, ούτε σε επιστημονικά έντυπα, ούτε σε αυτά του
ημερήσιου ή περιοδικού Τύπου. Τον Αύγουστο του 2005 τηλεοπτικό συνεργείο των
πασίγνωστων στο Πανελλήνιο εκπομπών του κ. Κ. Χαρδαβέλα, δεν κατόρθωσε να το
κινηματογραφήσει. Η αδυναμία επαφής ακόμα και δημοσιογράφων με το εύρημα, με
έχουν οπωσδήποτε εμβάλλει σε μεγάλη ανησυχία και σκέψεις για ακόμα περισσότερες
και πιο πρόσφατες καταστροφές.
Για τις φθορές που έχει υποστεί το κρανίο του
Αρχανθρώπου των Πετραλώνων ευθύνη φέρουν πρόσωπα και θεσμικά όργανα. Πολλοί
καθηγητές που προαναφέρονται ή κι εμπλεκόμενοι πολιτικοί δεν βρίσκονται πλέον
εν ζωή, γεγονός που καθιστά ίσως πιο δύσκολη την αναζήτηση των επακριβών
γεγονότων. Αποτείνομαι προς κάθε αρμόδιο για να καταφανεί η αλήθεια χάριν της
επιστήμης και ν' αποδοθούν οι ευθύνες σε όσους αναλογούν.
Θεωρώ ότι οι ενέργειες που
πρέπει να γίνουν από διοικητικής πλευράς, είναι:
1. Ν' αναζητηθούν οι διαδοχικές, χρονολογικά,
φωτογραφίες και ακτινογραφίες που έχουν γίνει κατά καιρούς στο κρανίο του
Αρχανθρώπου των Πετραλώνων, από την στιγμή που το παρέλαβε το Παν/μιο
Θεσσαλονίκης στις 20-9-1960 έως σήμερα. Σημ: Εάν περιέργως δεν υπάρχει ένα
ημερολόγιο εργασιών και μελετών του κρανίου (απαραίτητο από επιστημονική
άποψη), αυτό πρέπει να αναπληρωθεί πάσει θυσία με όσα στοιχεία μπορούν να
αναζητηθούν και να καταγραφούν.
2.
Ν' αναζητηθεί το σταλαγμιτικό υλικό που το επικάλυπτε, με βάση όσες μαρτυρίες
υπάρχουν. Να ζητηθεί η επιστροφή του στη χώρα μας σε περίπτωση που έχει
παράνομα φυγαδευτεί στο εξωτερικό, ως αναπόσπαστο επιστημονικά συστατικό μέρος
του κρανίου.
3.
Να συνταχθεί πόρισμα της ακριβούς κατάστασης στην οποία βρίσκεται σήμερα, με τη
λήψη σχετικών φωτογραφιών, ακτινογραφιών και τομογραφιών. Ν' απαγορευθεί
οποιαδήποτε παραπέρα παρέμβαση, χωρίς προηγούμενη άδεια του ΚΑΣ, το οποίο να
μην επιτρέπεται να συνεδριάζει για ανάλογα παλαιοανθρωπολογικά ζητήματα άνευ
παλαιοανθρωπολόγου, όπως δυστυχώς συμβαίνει σε αυτό το όργανο μέχρι και σήμερα.
4α. Να συνταχθεί πόρισμα των μέχρι τώρα γενόμενων εργασιών καθαρισμού και απόσπασης τμημάτων των οστών του κρανίου.
Παραδείγματος χάριν (συνοπτικά και βάσει των ανωτέρω):
Το ανθρώπινο κρανίο του σπηλαίου Πετραλώνων βρέθηκε το 1960 εξ ολοκλήρου καλυμμένο με σταλαγμιτικό υλικό, το οποίο αποσπάστηκε τον ίδιο χρόνο από το μεγαλύτερο μέρος του κρανιακού θόλου. Η περιοχή του προσώπου αρχικά έμεινε ανέγγιχτη για να μην γίνει ζημιά στα ευπαθή και εύθραυστα οστά του, καθώς ελάχιστες φθορές στην οδοντική επιφάνεια είχαν ήδη επέλθει. Εξ αρχής από το κρανίο έλλειπαν οι τέσσερις τομείς, ο δεξιός δεύτερος προγόμφιος και το πίσω τμήμα της δεξιάς ζυγωματικής απόφυσης. Έτσι έως το 1965 μεγάλο μέρος της σταλαγμιτικής ύλης είχε απομακρυνθεί από το κρανίο, αλλά η γνάθος, τα ζυγωματικά οστά και το κάτω μέρος τής άνω ινιακής γραμμής παρέμειναν επικαλυμμένα. Τα δέκα δόντια της γνάθου είχαν καθαριστεί, αλλά τα άδεια φατνία των τομέων ήταν ακόμα καλυμμένα με σταλαγμιτικό υλικό, καθώς επίσης και τα κροταφικά οστά από το σημείο του πόριου και κάτω. Το κρανίο ήταν σχεδόν ολόκληρο, δείχνοντας να μην έχει υποστεί σπασίματα από προσκρούσεις. Οι μαστοειδείς αποφύσεις ήταν σπασμένες. Εκ του κρανίου προσέτι έλλειπαν εξ αρχής το οπίσθιο τμήμα του σώματος της δεξιάς άνω γνάθου, ολόκληρο σχεδόν το ηθμοειδές οστούν, πλην του τετριμμένου πετάλου, η ρινική επιφάνεια της άνω γνάθου, το πρόσθιον τοίχωμα των σφηνοειδών κόλπων και η ύνις. Το 1980 αφαιρέθηκε η κορώνα του πρώτου δεξιού γομφίου, καθώς και τεμάχια του κρανίου που αποσπάστηκαν μαζί με την σταλαγμιτική ύλη. Το 1982 το κρανίο είχε υποστεί επιπλέον ζημιές, κυρίως στις περιοχές των οφθαλμικών κογχών, της άνω γνάθου και της ρινικής χώρας. Εξωτερικά των ρινικών οστών έγιναν κάποιες καινούργιες χαρακιές, αλλά και δεκάδες άλλες, μήκους περίπου 10 χιλ. και βάθους 1 χιλ., οι οποίες διατρέχουν όλη την επιφάνεια των οστών του προσώπου, του μετωπιαίου και αμφοτέρων των βρεγματικών. Επίσης, τα άνω και πλάγια εσωτερικά οστέινα τοιχώματα των οφθαλμικών και ρινικών κογχών, ενώ υπήρχαν αρχικά, σήμερα λείπουν.
4β. Να συνταχθεί όσο το δυνατόν πληρέστερη περιγραφή
όλων των λεπτομερειών, όπως π.χ. παρατηρήσεις που αφορούν οπές στο σπασμένο
ζυγωματικό και τα «βουλιάγματα» στο περιόστεο, τα οποία οφείλονται σε φυσικά
αίτια, της εποχής δηλαδή του ανθρώπου των Πετραλώνων και της εναπόθεσής του στα
ιζήματα του σπηλαίου.
Σημ. Οι εργασίες αυτές μπορούν να γίνουν με τη συμμετοχή ιατροδικαστών και των άριστων καθηγητών Ανατομίας του Αριστοτέλειου, άλλων ελληνικών Παν/μίων αλλά και, εν ανάγκη, ειδικών του εξωτερικού.
5. Να διερευνηθεί η εμπλοκή των υπηρεσιακών και πολιτικών παραγόντων του ΥΠ.ΠΟ. στην κατ’ εξακολούθηση συγκάλυψη (1985-2005) των παράνομων καταστροφών που υπέστη το ανθρώπινο κρανίο Πετραλώνων. Να αποδοθούν οι αντίστοιχες ποινικές ευθύνες για καταστρατήγηση του Αρχαιολογικού Νόμου. Ακριβώς γιατί απεκρύβησαν οι σχετικές πληροφορίες στην από 20-12-1997 υπουργική απάντηση σε επερώτηση προς τη Βουλή των Ελλήνων, με την φράση: Το κρανίο των Πετραλώνων έχει καθαριστεί με υποδειγματικό τρόπο. Εκ διαμέτρου αντίθετα είναι αυτά που διαπιστώνουν ξένοι επιστήμονες (Murril, Stringer κ.ά), καθώς και οι Έλληνες ανθρωπολόγοι Άρης Πουλιανός και Νίκος Πουλιανός, ενώ τις ζημιές είχαν ομολογήσει οι ίδιοι οι καθηγητές Ι. Μελέντης και Ν. Ξηροτύρης. Ιδιαίτερα κωλύματα εκ μέρους των άμεσα υπευθύνων δεν πρέπει να αναμένονται, καθώς οι περισσότεροι έχουν απομακρυνθεί από τις θέσεις εξουσίας που κατείχαν και δεν έχουν πλέον τη δύναμη να παρεμποδίσουν τις σχετικές έρευνες.
6.
Να αποζημιωθεί η Κοινότητα Πετραλώνων και ο Δήμος Τρίγλιας, καθώς, στο
συμφωνητικό παράδοσης και παραλαβής με το Παν/μιο Θεσσαλονίκης, το κρανίο είχε
δοθεί για φύλαξη και όχι για καταστροφή. Η αποζημίωση να γίνει βάσει του
ποσοστού καταστροφής, το οποίο κυμαίνεται από 30%-50%, ενώ η αρχική του αξία
πρέπει να ξεπερνούσε τα 10 δισ. ευρώ.
7. Να επιστρέψει ο
Αρχάνθρωπος στα Πετράλωνα και το κρανίο του να μπει σε ειδική ασφαλισμένη
προθήκη με αλεξίσφαιρο τζάμι και να ελέγχεται από τρεις κλειδαριές, μια του
ΥΠ.ΠΟ., μια του Παν/μιου Θεσ/νίκης και μια του Ανθρωπολογικού Μουσείου. Οι
κλειδαριές να ανοίγουν μόνο με τη σύμφωνη γνώμη των ανωτέρω τριών φορέων,
ύστερα από σχετική γνωμοδότηση του ΚΑΣ, και για συγκεκριμένο λόγο.
Το
κρανίο του Αρχανθρώπου των Πετραλώνων Χαλκιδικής και τα συναφή με αυτό ευρήματα
αποτελούν, στο σύνολό τους, τον σημαντικότερο παλαιαοανθρωπολογικό και συνάμα
αρχαιολογικό θησαυρό της Ευρώπης. Ούτε το Παν/μιο Θεσσαλονίκης από έλλειψη
ανθρωπολόγων, ούτε τα ανώτατα κλιμάκια του ΥΠ.ΠΟ., από έλλειψη κοινού νου και
ανάλογης παιδείας, είναι δυνατόν να επιτρέπουν ασυνείδητα και επίορκα την
καταστροφή του.
Περισσότερο
από όλους, παρακαλώ θερμά τον Πρωθυπουργό και Υπουργό Πολιτισμού, αξιότιμο κ.
Κώστα Καραμανλή, να μεριμνήσει ώστε να δοθεί απόλυτη προτεραιότητα στην
αντιμετώπιση των προαναφερομένων ζητημάτων από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες.
Οποιαδήποτε άλλη ασχολία τους, ως ελάχιστης συγκριτικά σημασίας, πρέπει να
αναβληθεί, με σκοπό την αποτελεσματική προστασία του κρανίου του Αρχανθρώπου
των Πετραλώνων και την αναγνώριση της επιστημονικής του σημασίας.
Εν αναμονή απάντησης και
ενημέρωσης για τις δικές σας ενέργειες.
Διατελώ με
τιμή,
Εκ μέρους της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος
Δρ Άρης Ν. Πουλιανός