Υπενθυμίζεται ότι το Δεκέμβριο του 2010 αναρτήθηκε πρόταση ψηφίσματος της Διεθνούς Ένωσης Ανθρωπολογίας, η οποία μας
απεστάλη 19-11-2010. Η αντίστοιχη
ηλ. επιστολή διαβιβάστηκε μετά
από δύο μέρες στον Άγγλο πρόεδρο των Ευρωπαίων ανθρωπολόγων, καθηγητή Ν. Ταίηλορ,
ενώ ακολούθως (25-12-2010) σε πληθώρα ανθρωπολόγων και ανθρωπολογικών φορέων
σε όλο τον κόσμο.
Για όσους είχαν δυσκολία, παρατίθενται σε μετάφραση
εδώ οι ανωτέρω επιστολές.
Α. Προς τον κ. Ταίηλορ (21-12-2010):
…υπάρχουν ορισμένα νέα από το ενδιάμεσο Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης Ανθρωπολογίας (IUAES) στην Αττάλεια. Ο καθηγητής Σουζάν χρειάστηκε να φύγει λίγες ώρες πριν τη Γενική Συνέλευση, η οποία έλαβε χώρα το απόγευμα της 5 Οκτωβρίου 2010. Έτσι ο αντιπρόεδρός μας με εξουσιοδότησε, ως το μόνο παρόν μέλος του συμβουλίου παρόν στην Αττάλεια, να εκπροσωπήσω την Ευρωπαϊκή Ένωση Ανθρωπολογίας. Το τελευταίο ζήτημα προς εξέταση ήταν μια πρόταση ψηφίσματος για τη «ράτσα και το ρατσισμό». Το αρκετά μεγάλο κείμενο των έξι σελίδων παρουσιάστηκε στους συνέδρους για έγκριση εντός περίπου μισής ώρας. Παρεκάλεσα τον πρόεδρο της IUAES καθηγητή Νασς ν’ αναβληθεί η ψηφοφορία επί του ψηφίσματος για λίγους μήνες, ούτως ώστε πρώτα να αποσταλεί και σε άλλους μελετητές και Ανθρωπολογικές Ενώσεις, όπως την ευρωπαϊκή και την ελληνική. Επίσης, επειδή το τελικό ψήφισμα θα αποσταλεί στα Ηνωμένα Έθνη, σαν το βασικό θεωρητικό υπόβαθρο κατά του ρατσισμού, προτάθηκε ότι για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα θα μπορούσε να γίνει ένα καλύτερα αναδιατυπωνμένο κείμενο. Κατ’ αυτό τον τρόπο μια πιο προσεκτική εξέταση θα μπορούσε να βελτιώσει το κείμενο, όπως για παράδειγμα να μην αρχίζει με κεφαλαίο γράμμα η λέξη ρατσισμός. Ορισμένοι επιστήμονες υποστήριξαν την πρότασή μου και πριν από δύο μέρες έλαβα με ηλ. επιστολή το υπό επανεξέταση ψήφισμα, το οποίο και σας διεκπεραιώνω. Κατά την άποψή μου υπάρχουν επίσης ορισμένες άλλες προβληματικές διατυπώσεις που θα έπρεπε να ξανακοιταχτούν, καθώς μια όχι καλοφτιαγμένη επιχειρηματολογία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τον αντίθετο από τον επιδιωκόμενο σκοπό (π.χ. σαν όπλο σε χέρια ρατσιστών). Ο καθηγητής Νασς και τα μέλη του προεδρείου συμφώνησαν, ενώ το ψήφισμα εγκρίθηκε μόνο κατά την αρχή. Ελπίζω να συμφωνείτε με τον τρόπο που χειρίστηκα την κατάσταση. Σας παρακαλώ να μου γνωστοποιήσετε εάν επιθυμείτε να διανείμετε εσείς το επισυναπτόμενο ψήφισμα στα μέλη του συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ανθρωπολογίας, για έναν ενδεχόμενο περαιτέρω διάλογο ή θα επιθυμούσατε να προχωρήσω από μόνος μου σε μια ανάλογη αποστολή (ηλ. μηνυμάτων)… Εγκάρδια δικός σας Νίκος Α. Πουλιανός
Β. Προς 100άδες ανθρωπολόγους και
ανθρωπολογικούς φορείς σε όλο τον κόσμο: Ευτυχές το Νέο Έτος 2011 σε όλους τους ανθρώπους, οιασδήποτε βιοκοινωνικής
προσαρμογής στα διάφορα γεωγραφικά περιβάλλοντα της Γης, με δυο σχόλια για
το ψήφισμα κατά του ρατσισμού της 5 Οκτωβρίου 2010.
Αγαπητοί φίλοι της ανθρωπολογίας,
Κατά
το ενδιάμεσο Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης Ανθρωπολογίας (IUAES) στην Αττάλεια και τη Γενική της Συνέλευση
της 5 Οκτωβρίου 2010 παρουσιάστηκε μια πρόταση
ψηφίσματος για τη «ράτσα και το ρατσισμό» (βλ. εδώ στα Αγγλικά: ή http://www.glocol.osaka-u.ac.jp/iuaes/statement/race.html). Η αντίστοιχη
απόφαση προς ψήφιση αναβλήθηκε με σκοπό να γίνει παραπέρα επεξεργασία στο
τελικό κείμενο. Το ψήφισμα αυτό έφτασε και στην Αθήνα με ηλ. ταχυδρομείο στις
19-11-2010 και διαβιβάστηκε (21-12-2010) στον (προαναφερόμενο) κ. Ταίηλορ. Έως το
τέλος του 2010 καμμία απάντηση δεν δόθηκε, ούτε με ηλ. επιστολή, ούτε με τηλεομοιοτυπία.
Πάντως είναι γνωστό ότι ο πρόεδρος της ΕΑΕ ταξιδεύει πολύ και πιθανόν να λείπει
από την Αγγλία. Από την άλλη, επειδή το επόμενο ενδιάμεσο Συνέδριο θα γίνει
στην Καλκούτα περί τα μέσα Φεβρουαρίου 2011, αφήνοντας λιγότερο από δυο μήνες καιρό
για βελτίωση του ψηφίσματος, η προαναφερόμενη ηλ. επιστολή, μαζί με δύο συμπληρωματικά
σχόλια αποστάλθηκε (25-12-2010) στους κατωτέρω αναφερόμενους μελετητές,
εκδότες και ερευνητικά κέντρα.
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ
Η πρόταση ψηφίσματος της Διεθνούς Ένωσης
Ανθρωπολογίας (IUAES)
παρουσιάζει ορισμένες αβλεψίες: Π.χ. - Α. Στην εισαγωγική παράγραφο γράφει: Οι
κατηγορίες για τη «ράτσα» που υπήρχαν τον 19ο αιώνα και τις αρχές
του 20ου έχουν μικρή ή καθόλου επιστημονική αξία… Στην πραγματικότητα θα μπορούσαν να έχουν είτε μικρή είτε
καμμία επιστημονική αξία, καθώς διαφορετικά υπεισέρχεται η ασάφεια. Β.
Στην πρώτη παράγραφο υπάρχει: Αρκετές βιολογικές αποκλίσεις μεταξύ των
πληθυσμών προϋποθέτουν μέτριους βαθμούς διαφοροποίησης στη συχνότητα των κοινών
χαρακτηριστικών. Συνεπώς είτε υπάρχουν
μετρήσιμες (ακόμα και μέτριες) βιολογικές διαφορές (που δεν μπορεί να είναι
καμμίας επιστημονικής αξίας), είτε δεν υπάρχουν καθόλου.
Κατά την γνώμη μου η βασικός σκοπός του
ψηφίσματος είναι να απαρνηθεί και τελικά να εξορκίσει κάθε βιολογική διαφορά
ανάμεσα στους ανθρώπους, με στόχο να καταπολεμηθούν ρατσιστικές δοξασίες και
πρακτικές. Το ερώτημα είναι εάν ακολουθείται η καλύτερη οδός για ένα τέτοιο
σκοπό; Επομένως μαζί με τις ευχές για ευτυχές Νέο Έτος επιτρέψετέ μου την
εξής παράκληση: να συμπληρώσετε συνεισφέροντας με επιπλέον και πιο σαφείς
παρατηρήσεις την πρότασή μας (της
Διεθνούς Ένωσης Ανθρωπολογίας – IUAES) προς τα Ηνωμένα Έθνη. Ειλικρινά δικός σας Νίκος Α.
Πουλιανός.
(Ακολουθούν
οι ηλ. διευθύνσεις των αποδεκτών)
Λίγες μέρες μετά έγινε στη συνέχεια
αλληλογραφία με τους διοργανωτές του επόμενου ενδιάμεσου Συνεδρίου
της Καλκούτα, όπουεπίσης απεστάλη (29-12-2011) μια σχετική περίληψη (βλ. κατωτέρω),
η οποία έγινε αποδεκτή 31-12-2010.
Παρατηρήσεις
σχετικά με την χρήση των λέξεων «ράτσα, δουλεία και ρατσισμός»
Νίκου Α. Πουλιανού
Ταυτόχρονα με τη νεολιθική «επανάσταση», διάφοροι θετικοί, αλλά και αρνητικοί παράγοντες παρεισέφρησαν στην ανθρώπινη ιστορία. Σαν θετικοί μπορούν να υπολογιστούν η ανάπτυξη της πολιτικής, της επιστήμης και των τεχνών, ενώ σαν αρνητικοί παράγοντες η εμφάνιση των πολέμων και της συνεπακόλουθης δουλείας. Ο συνολικός απολογισμός (ισοζύγιο) παραμένει άγνωστος, αλλά οπωσδήποτε αμφότερα αυτά τα είδη παραγόντων επηρεάζουν το ανθρώπινο είδος μέχρι σήμερα, ενώ ο πιο αρνητικός μπορεί να θεωρηθεί ο εθισμός των μελών των σύγχρονων ανθρώπων (H. sapiens) στην επιθετικότητα.
Αν και στον «πολιτισμένο» κόσμο μας το τελευταίο κράτος που κατάργησε τη δουλεία ήταν το 1962, πρακτικά αυτή όχι μόνο ουδέποτε εξαφανίστηκε, αλλά και συνεχώς αυξάνεται, ειδικά υπό τη μορφή της μετακίνησης και εμπορίας ανθρώπων. Σύμφωνα με τις απόψεις του συγγραφέα αυτό κυρίως οφείλεται στον υπερπληθυσμό του πλανήτη και την έλλειψη διεθνώς καθιερωμένων δημοκρατικών παραδόσεων.
Κατά την αρχαιότητα οι σκλάβοι θεωρούνταν κυρίως σαν υλική ιδιοκτησία (συνήθως αιχμάλωτοι πολέμου), ανεξάρτητα σε ποία ανθρωπολογική ομάδα ανήκαν. Για αυτό μεταχειρίζονταν τους δούλους πάντα το ίδιο βάρβαρα, άσχετα αν ήταν Ευρωπαίοι (σκλαβωμένοι από Ευρωπαίους, Άραβες ή Αφρικανούς), Αφρικανοί (από Ευρωπαίους, Αφρικανούς ή Άραβες), Ασιάτες (από Ασιάτες, Άραβες, Ινδούς ή Ευρωπαίους), είτε ιθαγενείς της Αμερικής (από ιθαγενείς της Αμερικής). Οι Έλληνες στωικοί φιλόσοφοι ήταν οι πρώτοι που διακήρυξαν τις απάνθρωπες βάσεις της δουλείας.
Συνεπώς, εκτός από εθνικές, θρησκευτικές και συγγενείς φυλετικές διαφορές, η δουλεία προωθήθηκε για περίπου 10.000 χρόνια κυρίως εξ αιτίας οικονομικών παραγόντων, αλλά όχι ρατσιστικών θεωριών. Για παράδειγμα: Α. Η λέξη δούλος (Στα Αγγλικά - slave) προέρχεται από το συχνό σκλάβωμα των Σλάβων (λεξικό Merriam-Webster's). Επίσης θα μπορούσε να προέρχεται από τη βυζαντινή - ελληνική λέξη Σκλάβος (που διαδόθηκε μέσω της μεσαιωνικής Λατινικής λέξης schiavo), υποδηλώνοντας το βορείως του Δουνάβεως «έθνος» των Σλάβων. Β. Ένα χρόνο προτού η Δύση εγκαταλείψει τους Έλληνες και την χριστιανική Κωνσταντινούπολη στη σκλαβιά Μουσουλμάνων, το 1452 ο Πάπας Νικόλαος ο 5ος με παπική βούλα παραχώρησε στον Αλφόνσο τον 5ο της Πορτογαλίας, το δικαίωμα του κληρονομικού σκλαβώματος «Σαρακηνών, παγανιστών και κάθε άπιστου», νομιμοποιώντας έτσι την εμπορεία δούλων. Γ. Οι Μάγια σκλάβωναν συγγενείς φυλές ιθαγενών της Αμερικής, θυσιάζοντάς τες επίσης στον θεό Ήλιο.
Το πιθανότερο είναι ότι για πρώτη φορά συνδέθηκε η δουλεία με τον ρατσισμό κατά το 14ο αιώνα από τον Άραβα «φιλόσοφο» Ιμπ Χαλντούν, ο οποίος έγραφε: «Τα έθνη των Μαύρων κατά κανόνα είναι ευπειθή στη δουλεία, επειδή διαθέτουν λίγα ανθρώπινα στοιχεία… σχεδόν παρόμοια με εκείνα των άλαλων ζώων…». Μετά τον 15ο αιώνα προωθήθηκε ο ρατσισμός στη βάση «ανώτερων» και «κατώτερων» λαών. Σε αυτά τα πλαίσια, κατά την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου οι κατακτητές – κονκουισταδόρες έδειξαν μεγάλη απαξίωση απέναντι στους αυτόχθονες Αμερικανούς, ληστεύοντας τους θησαυρούς τους και σφαγιάζοντας «Ινδιάνους». Προς το Νέο Κόσμο, συνήθως ξανά στο όνομα του θεού, έλαβε χώρα και η πρόσφατη μετα-Αναγεννησιακή μαζική μετακίνηση, δουλεία, και εμπορία πλήθος κόσμου.
Η ανθρωπολογία
άλλες φορές κράτησε αποστάσεις από τις ρατσιστικές θεωρίες, και άλλες φορές (ηθελημένα
ή όχι) χρησιμοποιήθηκε (κυρίως από πολιτικούς), ώστε να δικαιολογηθούν ανάλογες
δοξασίες και πρακτικές. Η σύγχρονη προβληματική εστιάζεται στη θεραπεία
παρόμοιων επιστημονικών (παρ-)εξηγήσεων, μακρυά πάντως από κάθε βιοκοινωνικό
παρελθόν, οιουδήποτε ανθρωπολογικού τύπου ή εθνικής-πολιτισμικής ομάδας.
Λόγω της σοβαρότητας του ζητήματος
η ΑΕΕ αποτάθηκε (10-1-2011) στο ΥΠΠΟΤ και στο ΥΠΕΞ με μακροσκελή
αναφορά - αίτημα (αναπάντητα μέχρι σήμερα) για μετάβαση στην Καλκούτα.
Εντωμεταξύ από την Ινδία εστάλη 29-1-2011 ηλ. επιστολή όπου αναφέρεται ότι
πέραν της 1-2-2011 η ελληνική ομιλία δεν είναι δυνατόν να μπει ούτε καν στο
πρόγραμμα. Έτσι, και λόγω των γεγονότων στο ΣτΕ, δεν θα μπορέσουμε κατά πάσα
πιθανότητα να συμμετάσχουμε. Οπωσδήποτε όμως η ΑΕΕ έπραξε το καθήκον της,
να τεθούν οι βάσεις για μια παραπέρα ανάλυση και επεξεργασία των αντίστοιχων
δεδομένων προς συζήτηση σε διεθνές επίπεδο.