Ο χώρος ανεύρεσης του κρανίου
του Αρχανθρώπου των Πετραλώνων
Ένα από τα βασικότερα «επιχειρήματα» του
Γ.Τ.Α.Π.Θ. - 2007, στην προσπάθειά του απόρριψης της ηλικίας των 700.000 ετών
του Αρχανθρώπου των Πετραλώνων, είναι η με κάθε τρόπο αμφισβήτηση της θέσης
ανεύρεσης του προϊστορικού κρανίου μέσα στο σπήλαιο. Αυτή η επιχειρηματολογία
αποτελεί μια παλιά «γραμμή», από τη 10ετία του ΄80, αντίκρουσης των θέσεων
του Ανθρωπολόγου ΄Αρη Πουλιανού (βλ.
π.χ. «Θεσσαλονίκη»
27 και 28-2-1980), εκ μέρους του Ι. Μελέντη,
Παλαιοντολόγου καθηγητή του Α.Π.Θ. και δασκάλου των νυν καθηγητών - συγγραφέων
της έκδοσης του Γ.Τ.Α.Π.Θ. - 2007, στην οποία επί λέξει (σελ. 121) αναγράφεται:
«Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το κρανίο βρέθηκε
από μια ομάδα μη ειδικών, οι οποίοι το πήραν από το σπήλαιο και το έφεραν στην επιφάνεια. Κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει τους ανθρώπους αυτούς, ότι
δεν έπραξαν σωστά, διότι δεν ήσαν ειδικοί. Ακριβώς
το αντίθετο, θα πρέπει να τους ευγνωμονούμε,
διότι είχαν το θάρρος να κατέβουν με στοιχειώδη μέσα σε ένα άγνωστο σπήλαιο και να ανακαλύψουν τόσο σημαντικά ευρήματα. Η μεταφορά του κρανίου, χωρίς να σημειωθούν όλα τα στοιχεία
σχετικά με την ακριβή θέση του και τη συνοδή του πανίδα, είχε ως αποτέλεσμα να χαθούν σπουδαιότατα δεδομένα χρονολόγησης. Οι μετέπειτα υποδείξεις της θέσης εύρεσης του κρανίου, μετά την
πάροδο πολλών χρόνων, από ένα μέλος
της ομάδας αμφισβητούνται για προφανείς
λόγους, τόσο ως προς το ακριβές σημείο, όσον και ως προς τη θέση του κρανίου σε σχέση με το χώρο του σπηλαίου
και τα συνοδά ευρήματα. Κατ' αυτό τον τρόπο όμως ακυρώνονται
δυο βασικά στοιχεία της χρονολόγησης, η στρωματογραφική θέση του ευρήματος
και η συνοδή πανίδα».
Προτού εξετάσουμε το περιεχόμενο του
ανωτέρω κειμένου, το οποίο προσπαθεί να πείσει με την επανάληψη (π.χ. συνοδή/ά
x 3), αντί για παράθεση επιχειρημάτων,
υπενθυμίζεται ότι παρόμοιας υφής αμφισβητήσεις εγείρονται από την ώρα που
ο ΄Αρης Πουλιανός (1977) διαπιστώνει, με τις ανασκαφές
του, ότι ο χώρος που βρέθηκε ο Αρχάνθρωπος ανήκει στρωματογραφικά στον κατώτερο
και παλαιότερο κλάδο του σπηλαίου Πετραλώνων, όπου ανακαλύφθηκαν απολιθώματα
και άλλα ευρήματα αποκλειστικά της ηλικίας των 700.000 περίπου ετών. (Για
κάθε βιβλιογραφική παραπομπή που αναφέρεται εδώ, βλ. την ξεχωριστή ιστοσελίδα:
βιβλιογραφία).
Όσοι εκείνη την εποχή αισθάνθηκαν ότι έτσι ανατρέπονται οι προηγούμενες απόψεις
τους, αντέδρασαν σφόδρα, μέσα κι έξω από τα ελληνικά σύνορα, όχι πάντα με
τη δέουσα επιστημονική προσέγγιση και αμεροληψία. Δημιουργήθηκαν κατ΄ αυτό
τον τρόπο δύο ομάδες επιστημόνων, Ελλήνων και ξένων, που υποστήριζαν διαφορετικές
εκδοχές για επιμέρους ζητήματα. Σήμερα οι περισσότεροι ειδικοί, ακόμα και
οι πιο φανατικοί πολέμιοι του ΄Αρη Πουλιανού των 10ετιών ΄70 και ΄80, ένας
- ένας, είτε υποστηρίζουν φανερά τις ανακαλύψεις του στο σπήλαιο, είτε τις
αποδέχονται σιωπηρά. Έτσι, ως αναβιώσας απόηχος των παμπάλαιων λανθασμένων
ισχυρισμών των αντιπάλων του ΄Αρη Πουλιανού, έκανε την εμφάνισή της η έκδοση
του Γ.Τ.Α.Π.Θ. - 2007. Επί αυτών, το πώς, το γιατί κλπ, θα επανέλθουμε λεπτομερέστερα
σε άλλη ενότητα, για να εξετάσουμε τώρα, όσο το δυνατόν πιο διεξοδικά, το
κυρίως ζήτημα αυτής της «Κάθε 1ης
του μηνός», του Σεπτεμβρίου - 2007: το χώρο ανεύρεσης του ανθρώπινου προϊστορικού
κρανίου.
Αναλύοντας πάρα πέρα, φράσεις-φράσεις,
το περιεχόμενο του ως άνω κειμένου του Γ.Τ.Α.Π.Θ. - 2007, έχουμε:
«... το κρανίο βρέθηκε από μια ομάδα μη ειδικών, οι οποίοι
το πήραν από το σπήλαιο
και το έφεραν στην επιφάνεια. Κανείς δεν
μπορεί να κατηγορήσει τους ανθρώπους αυτούς, ότι δεν έπραξαν σωστά, διότι
δεν ήσαν ειδικοί. Ακριβώς το αντίθετο,
θα πρέπει να τους ευγνωμονούμε, διότι
είχαν το θάρρος να κατέβουν με στοιχειώδη
μέσα σε ένα άγνωστο σπήλαιο και να ανακαλύψουν
τόσο σημαντικά ευρήματα...».
Έτσι, από τη μια πρέπει να τους ευγνωμονούμε,
ορθώς μεν, από την άλλη πάλι δεν πειράζει να τους «ρίχνουμε στάχτη στη μνήμη
τους», μεταφορικά και κυριολεκτικά, αφού δύο εξ αυτών έχουν ήδη αποβιώσει.
Από την πρώτη σχετική αναφορά των Κόκκορου και Κανέλλη (1960), το κρανίο βρέθηκε
στις 16-9-1960. Ανάμεσα στους έξι που επισκέφθηκαν μέσα Σεπτεμβρίου το σπήλαιο
Πετραλώνων, τρεις ήταν επιστήμονες: ο Ιωάννης Μαλκότσης - Γεωπόνος και προϊστάμενος
της Διεύθυνσης Γεωργίας του νομού Χαλκιδικής, ο Ιωάννης Στάθης - Τοπογράφος,
προϊστάμενος τοπογραφικού συνεργείου του υπουργείου Γεωργίας και ο Βασίλης
Αβράμης - Δημοδιδάσκαλος της Κοινότητας Πετραλώνων. Για οδηγό τους είχαν τον
μακαρίτη κάτοικο του χωριού Χρήστο Σαρηγιαννίδη,
ο οποίος θεώρησε υποχρέωσή του να προσκαλέσει
τους παραπάνω «γραμματιζούμενους», για να τους δείξει ένα κρανίο αρκούδας
που είχε βρει εκείνες τις μέρες στο σπήλαιο. Μαζί πήγαν και άλλοι δύο νεαροί
συγχωριανοί του Χρήστου, ο Σταύρος Χατζαρίδης και ο Κων. Σαρηγιαννίδης. Το
κρανίο όμως της αρκούδας είχε κρύψει, εν είδει αστείου, ο παππά-Αριστείδης
κάνα-δύο μέρες πριν. Έτσι ο Χρήστος δεν μπορούσε να το βρει, και από τη «ντροπή»
του άρχισε να ψάχνει ολόγυρα σε κάθε σχισμή και «τρύπα». Σε μια εσοχή, που
δεν είχε μπει κανείς πρωτύτερα, βρέθηκε σαστισμένος μπροστά στο κρανίο είτε
ενός ανθρώπου, είτε «πιθήκου», όπως αρχικά νόμισε, καθώς είχε δει ως τότε
πολλά ανθρώπινα κρανία και αντιλήφθηκε τη διαφορετική μορφολογία των γνωρισμάτων.
Το εύρημα ήταν κολλημένο με σταλαγμιτικό υλικό στον ασβεστολιθικό βράχο της
σπηλιάς, κι έτσι, αφού το απέσπασε, το μετέφερε από την κρύπτη που είχε εισχωρήσει,
κοντά στους υπόλοιπους πέντε που τον περίμεναν απ΄έξω. Ο Μαλκότσης τότε είπε:
«ας μετρήσουμε τα δόντια του, και αν τα βρούμε 36, είναι πίθηκος, ενώ αν είναι
32 τότε είναι άνθρωπος».
Τυχαία λοιπόν η ανακάλυψη του ανθρώπινου
κρανίου σε χώρο που όλοι θυμούνται πολύ καλά. Ας ξαναδούμε πώς συνεχίζει το Γ.Τ.Α.Π.Θ. - 2007:
«Η μεταφορά του κρανίου, χωρίς να σημειωθούν όλα
τα στοιχεία σχετικά με την ακριβή θέση του και τη συνοδή του πανίδα, είχε ως αποτέλεσμα να χαθούν σπουδαιότατα
δεδομένα χρονολόγησης. Οι μετέπειτα υποδείξεις της θέσης εύρεσης του κρανίου, μετά την πάροδο πολλών χρόνων, από ένα μέλος της
ομάδας αμφισβητούνται
για προφανείς λόγους...».
΄Αραγε τι υπονοείται εδώ από τους συγγραφείς
του Γ.Τ.Α.Π.Θ. - 2007;
Ένας θυμόταν και οι άλλοι όχι; «Πατάνε» τέτοια υπονοούμενα σε συγκεκριμένα
στοιχεία ή απλώς αποτελούν αποκυήματα φαντασίας; Γιατί δεν διευκρινίζεται
ποίος ήταν μόνο αυτός που υποτίθεται ότι θυμόταν; Από την άλλη, ποίοι είναι
οι προφανείς λόγοι για τους οποίους πρέπει να αμφισβητούνται οι μετέπειτα υποδείξεις της θέσης εύρεσης του κρανίου,
μετά την πάροδο πολλών
χρόνων; Πόσων δηλαδή ετών; Αποτελούν τέτοιες ασάφειες δείγμα πανεπιστημιακής
γραφής;
Στο σημείο αυτό ας δούμε τι μας είναι γνωστό από τη βιβλιογραφία, πριν την ενεργό ανάμειξη του ΄Αρη Πουλιανού στην όλη υπόθεση, ο οποίος επαναπατρίστηκε στην Ελλάδα το 1965 από την Ε.Σ.Σ.Δ., όπου βρισκόταν από το 1949. Πρώτος επιστήμονας ο οποίος επισκέπτεται τη χρονιά που βρέθηκε το σπήλαιο, το 1959, πριν βρεθεί το ανθρώπινο κρανίο τον Σεπτέμβρη του 1960, είναι ο Γεωλόγος Ιωάννης Πετρόχειλος, επιστημονικό στέλεχος του τότε Ι.Γ.Ε.Υ. - Ινστιτούτον Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους (σήμερα Ι.Γ.Μ.Ε. - Ινστιτούτο Γεωλογικών Μελετών και Ερευνών), καθώς και ιδρυτής - Πρόεδρος της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας (Ε.Σ.Ε.). Την εποχή εκείνη, και μέχρι το 1962, γνωστό είναι μόνο ένα μικρό τμήμα του σπηλαίου Πετραλώνων, εκείνο προς το ΝΔ του άκρο, κατ΄ ευθείαν μήκους περίπου 157 μ. Οι δύο συνολικά επισκέψεις του Πετρόχειλου στο σπήλαιο πιστοποιούνται από μία δημοσίευση στο «Έθνος» της 22-6-1959, καθώς και από τις υπ΄ αρ. πρωτ. 748 και 784 εκθέσεις προς το Ι.Γ.Ε.Υ. (αντίστοιχα τον Ιούλιο του 1959 και Ιανουάριο του 1960 - λίγο δηλαδή πριν από το θάνατό του), οπότε και χαρτογράφησε το τμήμα αυτό μαζί με τη σύζυγό του ΄Αννα. Στη 2η ως άνω έκθεση κατατίθεται προς το Ι.Γ.Ε.Υ. σκαρίφημα της χαρτογράφησης, που αναδημοσιεύεται με περισσότερες λεπτομέρειες, καθώς και το ίδιο συνοδευτικό κείμενο, το 1960 και το 1962 στο «Δελτίον» της Ε.Σ.Ε. (τ. 5-6, σελ. 140-148, τ. 7-8, σελ. 1-9, αντίστοιχα). Μάλιστα στη σελ. 98, του Γ.Τ.Α.Π.Θ. - 2007 αναπαράγεται ο χάρτης του «Δελτίου» - 1962, οπότε είναι αδιαμφισβήτητο ότι είναι γνωστός στους συντάκτες του. (Για λόγους επιστημονικής προσέγγισης και γενικότερα κατανόησης των διαλαμβανόμενων, τον μεταφέρουμε σε ψηφιακή μορφή και εδώ, όπως άλλωστε και τους υπόλοιπους χάρτες που σχολιάζονται στη συνέχεια).
Στη 2η ως άνω έκθεση (σελ. 3-4) αναγράφεται: «Εις ολόκληρον το κοίλωμα του σπηλαίου περιέχεται λιθωματική ύλη ποικίλων μορφών παλαιάς, νέας και συγχρόνου κατασκευής. Αι παλαιαί λιθωματικαί μορφαί είναι γενικώς σταλαγμιτικαί... Εις το εσώτατον μέρος του σπηλαίου υπάρχουν και αποθέσεις ερυθρογαιών μετά κορυμάτων, τεμαχίων παλαιών λιθωματικών μορφών και οστών θηλαστικών... Αι ανωτέρω αποθέσεις των οστών μετά των κορυμάτων φαίνεται ότι προέρχονται εκ μιάς παλαιάς εισόδου του σπηλαίου, η οποία σήμερον είναι κλεισμένη, διότι σαφώς διακρίνεται ο διασκορπισμός αυτών επί πρανούς κειμένου εντός ενός μεγάλης κλίσεως οχετού διευθυνομένου εκ Βορρά προς Νότον, ο οποίος πλησιάζει την οροφήν του σπηλαίου εσωτερικώς (σημ: του τότε γνωστού τμήματος, εκεί που έγινε η ανασκαφή της Τομής Β) και την τοπογραφική επιφάνεια συνεπώς».
Με λίγα λόγια είναι προφανές ότι το κρανίο
του Αρχανθρώπου μπορούσε να είχε βρεθεί τον Σεπτέμβριο του 1960 μόνο στο πιο
εσωτερικό τμήμα του τότε γνωστού σπηλαίου, των πρώτων 157 μ. (που στρωματογραφικά ανήκει στον κατώτερο και
παλαιότερο κλάδο), και
εκεί που βρίσκονται οι αποθέσεις ιζημάτων και οστών. Από
αυτό το τμήμα πάλι, ένα μικρό μόνο κοίλωμα δεν είχε εντοπιστεί και εξερευνηθεί
από το ζεύγος Πετροχείλου (βλ. επίσης και κατωτέρω).
Επόμενο βιβλιογραφικό δεδομένο αποτελεί η δημοσίευση για το ανθρώπινο κρανίο από τους καθηγητές Π. Κόκκορο και Α. Κανέλλη στο γαλλόφωνο περιοδικό «Anthropologie» (Ανθρωπολογία) του 1960. Μάλιστα στο Γ.Τ.Α.Π.Θ. - 2007, σελ. 103, αφιερώνεται ολοσέλιδη αναπαραγωγή της πρώτης όψης της αντίστοιχης δημοσίευσης. Ως δεδομένο λοιπόν πρέπει να θεωρηθεί ότι στους συγγραφείς του Γ.Τ.Α.Π.Θ. - 2007 είναι και πάλι γνωστό το περιεχόμενό της. Στη σελίδα 440 του «Anthropologie» αναπαράγεται το πρώτο σκαρίφημα - εικόνα 1 (από την 2η έκθεση του Πετρόχειλου, 1960, προς το Ι.Γ.Ε.Υ.), ενώ στις σελ. 445-6 γαλλιστί αναγράφεται:
«Pour examiner des près la place où le crâne et les
ossements furent découverts et pour rechercher la mandibule manquante,
nous avons visité deux fois la grotte. Le plan de la figure
1 montre que celle-ci principalement formée d’une galerie longue
de 157 m., à direction Nord-Sud. Cette galerie présente quatre
bifurcations. Sa surface intérieure est couverte de stalactites et
stalagmites. Vers son extrémité et dans la partie la plus basse,
le sol est couvert de terre rouge mélangée de débris
d’os. Ces fragments osseux sont pour la plupart décomposés et
friables, mêlés sans ordre avec les matériaux de terre.
Dans ce mélange, facile à désagréger, on trouve
de plus gros morceaux d’os, mieux conservés, des membres surtout, des
astragales, des vertèbres, des dents. Un gros bloc de stalactite tombé
du toit laissait au-dessous de lui une cavité conduisant à un
étroit canal, à travers lequel l’eau coulait vers le bas. Cette
cavité était en partie remplie du même mélange
d’ossements et de terre rouge. C’est là que le crâne fut trouvé.
La recherche de la mandibule inférieure fut sans résultat...».
Μετάφραση: «Για να εξεταστεί
από κοντά η θέση που βρέθηκαν το (ανθρώπινο) κρανίο και τα οστά, καθώς και
για την αναζήτηση της κάτω σιαγόνας που έλειπε, επισκεφθήκαμε το σπήλαιο δύο
φορές. Το σχέδιο της εικόνας
1 δείχνει ότι η σπηλιά αποτελείται βασικά από μια στοά μήκους 157 μ.,
σε κατεύθυνση Βορρά-Νότου. Αυτή η στοά παρουσιάζει τέσσερις διακλαδώσεις.
Η εσωτερική της επιφάνεια είναι καλυμμένη με σταλακτίτες και σταλαγμίτες.
Προς το άκρο της (σπηλιάς) και στο πιο χαμηλό της σημείο, το δάπεδο επικαλύπτεται
από ερυθρογή αναμεμειγμένη με σπασμένα (και διασκορπισμένα) οστά. Κατά το
μεγαλύτερο μέρος τους, αυτά τα οστέινα τμήματα είναι αποσυντεθειμένα και εύθρυπτα,
ανακατεμένα με χωμάτινα υλικά (ιζήματα). Από αυτή την ανάμειξη υλικών, που
εύκολα διαχωρίζονται, ανευρίσκονται τα πιο ευμεγέθη και καλοδιατηρημένα οστά,
κυρίως αστράγαλοι, σπόνδυλοι και δόντια. Ένα μεγάλο μπλοκ (δέσμη, εμπλοκή
ορυκτών) από σταλακτίτη έπεσε από την οροφή (σημ: που με την ανασκαφή φάνηκε
ότι ουσιαστικά πρόκειται για παχειά ~30 εκ. σταλαγμιτική στρώση πάνω σε ογκώδη
βράχο, ο οποίος έπεσε από ένα ενδιάμεσο «πατάρι», μεταξύ δαπέδου και οροφής),
δημιουργώντας μια κοιλότητα που οδηγεί σε ένα στενό πέρασμα (κανάλι, δίοδο),
μέσω του οποίου κυλούσε νερό προς τα κάτω. Αυτή η κοιλότητα ήταν (σημ: δηλ.
πριν αναμοχλευτεί) εν μέρει γεμάτη από την ίδια (προαναφερόμενη) ανάμειξη
οστών και κοκκινοχώματος. Εκεί είναι που βρέθηκε το (ανθρώπινο) κρανίο. Η
αναζήτηση της κάτω σιαγόνας υπήρξε χωρίς αποτέλεσμα...»
Χωρίς αμφιβολία λοιπόν οι Κόκκορος και
Κανέλλης πήγαν προς αναζήτηση της κάτω σιαγόνας σε ένα συγκεκριμένο μικρό
κοίλωμα, προς το τέρμα του τότε γνωστού τμήματος του σπηλαίου των 157 μ.,
μετά την 18-9-1960, αφότου δηλαδή η σχετική είδηση δημοσιεύθηκε από την εφημερίδα
«Μακεδονία». Αυτό πρέπει να έλαβε χώρα κάπου πριν το τέλος του 1960 (μάλλον
μια εβδομάδα του Οκτώβρη), ενώ δεν γίνονται γνωστά άλλα πιο λεπτομερή στοιχεία,
τόσο για τον χρόνο αυτής της «αναζήτησης», όσο και γενικότερα σχετικά με το
τι ακριβώς συνέβη. (Ίσως κάποτε το Γ.Τ.Α.Π.Θ. θεωρήσει ότι έχει χρέος να τα
αποκαλύψει). Ολοφάνερα επίσης, οι Κόκκορος και Κανέλλης, επιβεβαιώνουν τις
παρατηρήσεις του Πετρόχειλου, ότι μόνο στο πιο εσωτερικό τμήμα του τότε γνωστού
κοιλώματος του σπηλαίου υπάρχουν ιζήματα με οστά.
Παρεμπιπτόντως μπορεί να αναφερθεί ότι
είναι σχεδόν αδύνατον εκείνη την εποχή να πρόλαβαν οι Κόκκορος και Κανέλλης
να πήγαν στο σπήλαιο, να προσπάθησαν να βρουν την κάτω σιαγόνα, να έγραψαν
τη μελέτη τους και αυτή να δημοσιεύτηκε εντός του 1960. Πιθανόν το Anthropologie προχρονολόγησε λίγο τη δημοσίευση, ίσως
για να φαίνεται και ως η πρώτη-πρώτη, καθώς διαφορετικά η κατ΄΄ ουσία πρώτη
θα ήταν του ΄Αρη Πουλιανού στο ρωσσόφωνο «Voprossi Antropologii» (Προβλήματα Ανθρωπολογίας)
την άνοιξη του 1961. Το εν λόγω συμβάν, πάντως,
πρέπει μάλλον να αποδοθεί στον ανταγωνισμό Ανατολής και Δύσης που υπήρχε τότε
λόγω του ψυχρού πολέμου, αλλά που οπωσδήποτε δεν επηρεάζει τα υπόλοιπα στοιχεία
ή γεγονότα. Φανερώνει όμως από τη μια, ότι η δημοσίευση στο «Anthropologie» δεν έγινε παρά λίγους μήνες μετά την
ανεύρεση του κρανίου του Αρχανθρώπου, και από την άλλη, το ζωηρό ενδιαφέρον
που έδειξε για το εύρημα από την πρώτη στιγμή ο ΄Αρης Πουλιανός από το εξωτερικό
όπου εργαζόταν πάνω στο επιστημονικό πρόβλημα της «Προέλευσης
των Ελλήνων».
Επανερχόμενοι στο θέμα μας, οι Κόκκορος
και Κανέλλης πήγαν προς ανεύρεση της κάτω σιαγόνας σε ένα συγκεκριμένο μικρό
κοίλωμα του σπηλαίου που τους υπέδειξε ο Χρήστος Σαρηγιαννίδης, τον οποίο
οι ανωτέρω καθηγητές είχαν προσλάβει ως εργάτη. Επ’ αυτού δεν χωρεί καμμία
αμφιβολία, καθώς, εκτός άλλων πληροφοριών, πριν αποβιώσει ο Α. Κανέλλης, σε
προχωρημένη ηλικία, είχε επισκεφθεί το χώρο του σπηλαίου και είχε συνομιλήσει
με τον Χρήστο Σαρηγιαννίδη για τις έρευνες τού 1960 (βλ. Δάφνη
Πουλιανού, 2006, σελ.
428).
Καθώς λοιπόν πιθανότατα, με βάση τα ανωτέρω,
για τους συγγραφείς του Γ.Τ.Α.Π.Θ. - 2007, υπονοείται ο Χρήστος Σαρηγιαννίδης,
ως ο μετέπειτα υποδείξας
«τη θέση εύρεσης του κρανίου μετά την πάροδο πολλών χρόνων», αναφύονται τα ερωτήματα:
Πώς μετατράπηκαν οι λίγες βδομάδες του
τέλους του 1960 σε πολλά έτη; Ήταν ποτέ δυνατόν να ξεχάσει ο παρατηρητηκότατος Χρήστος Σαρηγιαννίδης,
μέσα στα 157 μ. του τότε γνωστού σπηλαιοτμήματος, το χώρο που βρήκε τον Αρχάνθρωπο,
που μάλιστα βρισκόταν σχεδόν στο τέρμα της τότε γνωστής διαδρομής; Ήταν ποτέ
δυνατόν να ξεχάσει ο Γεωπόνος Ιωάννης Μαλκότσης, που πήρε αμέσως στα
χέρια του το ανθρώπινο κρανίο, ότι εκεί δίπλα στο ΝΔ πέρασμα, με την προσοχή
του στραμμένη στο απολίθωμα, χτύπησε το κεφάλι του σε ένα κοφτερό σταλακτίτη
και τον πήραν τα αίματα; (Μάλιστα εκείνη την ώρα ο Σαρηγιαννίδης του είπε:
προσέχετε κ. Γιάννη, χτυπήσατε στο κεφάλι σας, και ο Μαλκότσης απάντησε: αυτό
το κρανίο να μην πάθει τίποτα, το δικό μου δεν πειράζει - σχετ. υπάρχει πληθώρα
από μαρτυρίες).
Βγαίνοντας από το σπήλαιο ο Μαλκότσης,
που διέθετε φωτογραφική μηχανή, αποθανάτισε την ομάδα των έξι, αλλά και το
κρανίο όπως βρέθηκε, μαζί με άλλα απολιθωμένα οστά από το σπήλαιο. Χρόνια
μετά, ενώ κανένας άλλος δεν είχε ενδιαφερθεί, αναζήτησε τον Γιάννη Μαλκότση
ο ΄΄Αρης Πουλιανός και δημοσίευσε τις φωτογραφίες που εκείνος του παραχώρησε
(σχετ. βλ. και Αύγουστος - 2007). Δεν
είναι τυχαίο ότι και οι τρεις γιοι του Ιωάννη Μαλκότση είναι σήμερα, όπως
ήταν και ο πατέρας τους, επιστήμονες και ένθερμα μέλη της Ανθρωπολογικής Εταιρείας
Ελλάδος.
Εξάλλου σε διάφορες ευκαιρίες ο Χρήστος Σαρηγιαννίδης, όπως άπειρες ξεναγήσεις επισκεπτών,
συνεντεύξεις σε τηλεοπτικές εκπομπές, βιντεοσκοπήσεις, αλλά και κατάθεση ενώπιον
συμβολαιογράφου, υποδείκνυε πάντα τον ίδιο χώρο ανεύρεσης του ανθρώπινου κρανίου.
Επίσης, ο Τοπογράφος Ιωάννης Στάθης αισθάνεται
υποχρεωμένος να παρέμβει με επιστολή στην «Πρωινή Ελευθεροτυπία», που δημοσιεύτηκε
στις 27-9-1979, όπου επί λέξει αναφέρει: «Σε λίγο μας ζήτησε (ο Χρήστος Σαρηγιαννίδης)
ένα φακό να μπει σε μια τρύπα που κανείς μέχρι τότε δεν είχε εισχωρήσει
(σημ: υπογράμμιση δική μας). Του συστήσαμε να προσέχει και του δώσαμε το φακό.
Μετά πάροδο λίγων λεπτών τον ακούμε να ξεφωνίζει βρήκα έναν άνθρωπο, ένα ανθρώπινο
κεφάλι...».
΄Αλλωστε πέρυσι (το 2006) επισκέφθηκε ξανά
το σπήλαιο ο Δημοδιδάσκαλος κ. Βασίλης Αβράμης, κατά τη διάρκεια σχολικής
εκδρομής, όπου, συνοδεύοντας τον εγγονό του, μίλησε στα παιδιά για το δικό
του ρόλο τη μέρα που βρέθηκε ο Αρχάνθρωπος, δείχνοντας επακριβώς το «Μαυσωλείο»,
όπως επονομάστηκε ο εν λόγω χώρος ανεύρεσης του Αρχανθρώπου από τον ΄Αρη Πουλιανό
το 1977.
Σχετικά τέλος με τις πληροφορίες που διαθέτουμε
από τους Πετρόχειλο (1959, 1960) και Κόκκορο και Κανέλλη (1960), αξίζει να
υπογραμμιστεί η σωστή επισήμανση ότι μόνο στον πιο εσωτερικό προς βορρά χώρο
(τελευταία ~20 μ.) του τότε γνωστού τμήματος του σπηλαίου, υπάρχουν ανακατεμένα
κοκκινοχώματα, σπηλαιοαποθέσεις και οστά. Το υπόλοιπο, προς το νότο, τμήμα δεν εμφανίζει ούτε ιζήματα,
ούτε απολιθώματα, αλλά μόνο σπηλαιοαποθέσεις (σταλακτιτικές και σταλαγμιτικές
επικαλύψεις) απευθείας στον ασβεστολιθικό βράχο της σπηλιάς. Εάν οι συντάκτες
του Γ.Τ.Α.Π.Θ. - 2007 δεν είχαν
καταληφθεί από ένα τόσο διακαή πόθο να αποδείξουν τα αναπόδεικτα, θα είχαν
ασφαλώς αντιληφθεί το γεγονός αυτό, που είναι εξάλλου γνωστό και από άλλη
δημοσίευση του Α.Π.Θ. (βλ. στη συνέχεια Μαρίνος και λοιποί, 1965).
Αν τα παραπάνω συνδυαστούν με την καταγγελία της «Κυριακάτικης
Ελευθεροτυπίας» της 16-9-1979, γραμμένης από τον Δημοσιογράφο Κάρολο Μπρούσαλη,
ότι στον Χρήστο Σαρηγιαννίδη προσφέρθηκε κατ΄ επανάληψη (με εγκληματικό τρόπο)
τεράστιο χρηματικό ποσό από αγνώστους, για να δηλώσει άλλο χώρο ανεύρεσης
του κρανίου, γεννάται η απορία: μέχρι πού δηλαδή πρέπει πια να φτάσει αυτή
η υπόθεση;
Επιπλέον βιβλιογραφικά δεδομένα προέρχονται από τον
Κανέλλη (1962), οπότε ανακαλύπτεται από χωρικούς της Κοινότητας Πετραλώνων
και το υπόλοιπο μεγαλύτερο (και στρωματογραφικά κατά τι νεότερο) τμήμα του
σπηλαίου. Η δημοσίευση αυτή συνοδεύεται από καινούργια
χαρτογράφηση,
η οποία αναδημοσιεύεται με περισσότερες λεπτομέρειες από τους Μαρίνο και λοιπούς
(1965) καθηγητές του Α.Π.Θ., υποδεικνύοντας επακριβώς
το σημείο που βρέθηκε το ανθρώπινο κρανίο, το οποίο αντιστοιχεί και πάλι στο
«Μαυσωλείο».
Παρά τις όποιες παραλήψεις τους, τουλάχιστον
σε αυτό το θέμα ήταν διαφωτιστικοί, μην αφήνοντας αμφιβολίες για το πού βρέθηκε
ο Αρχάνθρωπος. Ο σχετικός χάρτης (σαρωμένος
επίσης εδώ) αναπαράγεται και στο ΓΤΑΠΘ-2007 (σελ.
22), κάπως τροποποιημένος,
ως προς τον προσδιορισμό π.χ. του ανθρώπινου είδους με την παράλειψη του λατινικού
(ευβοϊκού) γράμματος «n» (:neanderthalensis) ή την προσθήκη της σημερνής τεχνητής
εισόδου, αλλά με σαφή αναφορά για το πού βρέθηκε το ανθρώπινο κρανίο με την
ένδειξη Homo. Εφόσον λοιπόν αναπαράγουν και τροποποιούν το χάρτη των Μαρίνου και λοιπών,
ασφαλώς γνωρίζουν τι αναπαριστά. Προς τι τότε η αποσιώπηση σε βαθμό παραπληροφόρησης
των διαπιστώσεων των πρώτων εξερευνήσεων, αλλά και η συνεπαγόμενη απαξίωση
καθηγητών του Α.Π.Θ. που ασχολήθηκαν με το σπήλαιο Πετραλώνων τη 10ετία του
΄60, εκ μέρους των σημερινών επιγόνων τους;
Οι παλιοί δεν ήξεραν, γνωρίζουν τώρα οι
καινούργιοι; Επιτρέπονται τέτοιες ταχυδακτυλουργίες (επιεικώς); Κλασική περίπτωση
όπου τα πράγματα οδηγούνται προς το χειρότερο, γεγονός που δυστυχώς ισχύει
για πλείστα όσα του δημόσιου βίου μας (βλ. π.χ. Φεβρουάριος
2007, Ιούνιος
2007). Με
άλλα λόγια, όχι μόνο έμεινε στάσιμη ως προς το 1965 η «ενημέρωση» των συγγραφέων
του ΓΤΑΠΘ - 2007, αλλά οπισθοδρόμησε ακόμα και σε παλαιότερες ημέρες από την
ανακάλυψη του κρανίου.
Σε αυτό το χάρτη
των Μαρίνου και λοιπών, που επαναλαμβάνεται ότι αναπαράγουν
και οι συντάκτες του ΓΤΑΠΘ - 2007, είναι εμφανές ότι νοτιότερα του «Μαυσωλείου»
δεν υπάρχει καμμία ένδειξη για «θέση ανεύρεσης οστών», πέρα δηλαδή από τις
σωστές παρατηρήσεις των Πετρόχειλου (1960) ή Κόκκορου και Κανέλλη (1960) ότι
εκεί δεν υπάρχουν κοκκινοχώματα και απολιθώματα. Οπότε, ούτε νοτιότερα μπορούσε
να είχε βρεθεί το κρανίο, αλλά ούτε βορειότερα, αφού δεν είχε ακόμα ανακαλυφθεί
το υπόλοιπο και κατά τι νεότερο τμήμα του σπηλαίου. Αυτά τα στρωματογραφικά
δεδομένα αναφέρονται σήμερα και καταδεικνύονται σε κάθε επιτόπια ξενάγηση
στο σπήλαιο Πετραλώνων, και όποιος ειλικρινά επιθυμεί να ενημερωθεί περαιτέρω,
δεν έχει παρά να το επισκεφθεί για να δει «ιδίοις όμασι».
Επίσης, από την αντιπαραβολή των χαρτών
Πετροχείλου
(1960) και Μαρίνου
και λοιπών (1965) διαπιστώνεται ότι στην αίθουσα που βρέθηκε το κρανίο, στο
μεν πρώτο χάρτη το κοίλωμα του «Μαυσωλείου» δεν αναπαρίσταται καθόλου, γιατί
ακόμα δεν είχε βρεθεί, ενώ στο δεύτερο χάρτη ο αντίστοιχος χώρος διευρύνεται
κατά 2-3 μ., με την αποτύπωση ακόμα και του πεσμένου μπλοκ (ασβεστολιθικού
βράχου και σταλαγμιτικής επικάλυψης), που πρωτοαναφέρουν οι Κόκκορος και Κανέλλης
(1960).
Το 1962 σε συμπληρωματική χαρτογράφηση του σπηλαίου
προχώρησε και η ΄Αννα Πετροχείλου,
η οποία παρόλο που δεν υποδεικνύει το χώρο ανεύρεσης του κρανίου, αναφέρεται
σε αυτόν σε άλλες ευκαιρίες. Σημασία εδώ έχει ότι ο χάρτης της είναι κάπως
διαφορετικός από των Κανέλλη (1962) - Μαρίνου και λοιπών (1965). Πιθανόν επί
του θέματος της χαρτογράφησης να επήλθε κάποια διχογνωμία μεταξύ Α.Π.Θ. και
Ε.Σ.Ε, κάτι που αντανακλάται και σε μια επιπλέον χαρτογράφηση της Πετροχείλου
το 1964 (την οποία αναπαράγει τα έτη 1972 και 1984), διαφορετική όμως από
τις προηγούμενες
και επόμενες, συμπεριλαμβανόμενης και της δικής της του 1962. Γεγονός
οπωσδήποτε είναι ότι την εποχή εκείνη, τη 10ετία του ΄60, οι χαρτογραφήσεις
των σπηλαίων γίνονταν βάσει πυξίδας και βοηθητικών γεωμετρικών τριγώνων, με
αποτέλεσμα να μην αναπαρίστανται με απόλυτη ακρίβεια οι διάφορες λεπτομέρειες.
Για τους λόγους αυτούς, και ιδίως όσον αφορά τις ανάγκες της ανασκαφής, ο
΄Αρης Πουλιανός προχώρησε σε πολύμηνη αποτύπωση του σπηλαίου Πετραλώνων με
τοπογραφικό συνεργείο της Α.Ε.Ε., εφαρμόζοντας τις απαραίτητες προς τούτο
νέες μεθόδους, με τη χρήση π.χ. θεοδόλιχου με λέιζερ κλπ. Ο χάρτης που προέκυψε
έτσι μπορεί να θεωρηθεί ο πιο αντιπροσωπευτικός και λεπτομερής. Σε αυτό το
χάρτη ανατρέχουμε πλέον από το 1976 και στο εξής, σκαρίφημα του οποίου παρατίθεται
και εδώ ολόκληρο (1,
2)
ή/και κατά τμήματα (1,
2,
3),
παρέχοντας τη δυνατότητα να πεισθούν για την θέση ανεύρεσης του Αρχάνθρωπου
και οι πλέον δύσπιστοι. Προφανές βέβαια είναι ότι και οι προ του 1976 χαρτογραφήσεις
δεν χάνουν την ιστορική τους αξία, για τους λόγους που ήδη αναπτύχθηκαν παραπάνω.
Στο σημείο αυτό αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι ο ΄Αρης Πουλιανός ανέλαβε τις
έρευνες στο σπήλαιο, ύστερα από παραχώρηση σχετικών αδειών τόσο από το
Α.Π.Θ., όσο και αργότερα από το ΥΠ.ΠΟ.
Με βάση
τα ανωτέρω γίνεται πρόδηλο, ακόμα και σε μη ειδικούς, ότι: αφενός το ανθρώπινο
κρανίο δεν μπορεί να βρέθηκε πουθενά αλλού από τα τελευταία ~20 μ. του βορειότερου
πρωτοανακαλυφθέντος το 1959 γνωστού τμήματος του σπηλαίου των 157 μ.,
και αφετέρου ότι ο μόνος χώρος αυτού του τμήματος που δεν είχε εξερευνηθεί
και χαρτογραφηθεί πριν τα μέσα Σεπτεμβρίου 1960 ήταν το, σαν δωματιάκι, κοίλωμα
του «Μαυσωλείου. Αυτό το ακράδαντο
συμπέρασμα μάλιστα είναι δυνατόν να εξαχθεί,
βάσει των ως άνω χαρτογραφήσεων, ακόμα και ανεξάρτητα από τις μαρτυρίες της
ομάδας των έξι ανθρώπων που παρευρίσκονταν τη στιγμή της ανεύρεσης, μαρτυρίες
που οπωσδήποτε επικυρώνουν αυτό το συμπέρασμα με ακόμα πιο αδιαμφισβήτητο
τρόπο.
Γεγονός όμως είναι ότι τη 10ετία του ΄80 είχε δημιουργηθεί ζήτημα.
Ορισμένοι, ξένοι κυρίως, επιστήμονες που διαφωνούσαν με τον ΄Αρη Πουλιανό,
βρήκαν την ευκαιρία να «δυσπιστούν», ιδίως αφού συνάδελφοί τους από την Ελλάδα
αμφισβητούσαν με τον τρόπο που είδαμε, την ακριβή θέση ανεύρεσης του Αρχανθρώπου.
Για να αποκατασταθεί η επιστημονική αλήθεια, τα προαναφερόμενα δεδομένα ανακοινώθηκαν
κατά τις εργασίες του 10ου Παγκόσμιου Συνεδρίου Σπηλαιολογίας στη
Βουδαπέστη από τον νυν πρόεδρο της Α.Ε.Ε. το 1989. Τα ίδια στοιχεία δημοσιεύθηκαν αναλυτικά στην
1η διδακτορική του διατριβή το 1989, που κυκλοφόρησαν το 1995 σε
ειδική ιταλόφωνη έκδοση από το Ινστιτούτο Ανθρωπολογίας του Παν/μίου της Φλωρεντίας,
αλλά και το 1998 από το Παν/μίο της Πράγας σε 2η διδακτορική του
διατριβή, αυτή τη φορά αγγλόφωνη. Οι αντίστοιχες όμως βιβλιογραφικές αναφορές
λάμπουν, παρασιωπημένες, δια της απουσίας τους, στο βιβλίο του Γ.Τ.Α.Π.Θ.
- 2007. Να πιστέψει κανείς τόση πια άγνοια της βιβλιογραφίας, για ένα ζήτημα
που υποτίθεται ότι οι συγγραφείς του παρακολουθούν
από κοντά ή, μήπως, τελικά σκόπιμα αμφισβητούν τη θέση ανεύρεσης, μόνο και μόνο για να πλήξουν με ψευτοδιλήμματα τα
συμπεράσματα Πουλιανού; Με άλλα λόγια, στους συγγραφείς του Γ.Τ.Α.Π.Θ. - 2007
συμβαίνει
ένα από τα δύο: είτε διαθέτουν μειωμένη ικανότητα ανάλυσης βιβλιογραφικών
δεδομένων (ακόμα και εκείνων που υπάρχουν προ Πουλιανού), είτε σκόπιμα επιλέγουν
εκείνα που «εξυπηρετούν» προκαθορισμένα «επιστημονικά τους συμπεράσματα».
Προφανώς αν συμβουλεύονταν τη βιβλιογραφία, δεν θα υπέπιπταν σε τόσο τερατώδη
σφάλματα, εκτός και αν (υπάρχει και αυτό το ενδεχόμενο) να αδιαφορούν παντελώς
για το κάθετι, αρκεί να επηρεάσουν κατά της Α.Ε.Ε., έστω και πρόσκαιρα, κάποιο
ακροατήριο, στα πλαίσια μιας ανεπανάληπτα αντιεπιστημονικής τακτικής.
Ο Ι. Μελέντης μπορεί το 1980 να είχε βάλει ως στόχο να
απορρίψει με κάθε μέσον το «Μαυσωλείο» ως χώρο ανεύρεσης του κρανίου, ήταν
όμως και μεγάλος άνθρωπος, ίσως είχε και κάποιες υπερβολικές εμμονές. Οι συντάκτες
του Γ.Τ.Α.Π.Θ.
- 2007, ως νεότεροι στην ηλικία, προς τι επαναπροωθούν μετά 30 περίπου έτη
μια παρόμοια άχαρη
προσπάθεια; Μήπως, όντας γαλουχημένοι με «αντιπουλιανικό δηλητήριο» από τον
δάσκαλό τους, δεν κατόρθωσαν ποτέ να το αποβάλλουν και να απαλλαγούν από ανάλογες
αντιεπιστημονικές διαστρεβλωτικές αγκυλώσεις; Δεν αρκεί
που την ίδια ώρα περιτριγυριζόμαστε από τόσους παραχαράκτες της ιστορίας μας;
Με βάση τα παραπάνω δεν αποτελούν
απορίες του κάθε αναγνώστη: οι καθηγητές
- συγγραφείς του Γ.Τ.Α.Π.Θ. - 2007, άραγε τι διδάσκουν από καθέδρας στους
φοιτητές τους, την παραπληροφόρηση ή την εμπάθεια; Με τι περαιτέρω συνέπειες;
Για πόσες ακόμα 10ετίες;
Γνωστό επίσης είναι ότι ορισμένα τρανταχτά στελέχη του ΥΠ.ΠΟ. είναι «εμβαπτισμένα» σε παρόμοια
με του Γ.Τ.Α.Π.Θ. «πανεπιστημιακά» περιβάλλοντα και νοοτροπίες. Έτσι, δεν είναι εντελώς εύκολο να
προβλεφθεί το τι στάση θα κρατήσει η Διοήκηση από εδώ και πέρα για το σπήλαιο
Πετραλώνων, αν δηλαδή επιτέλους αφυπνιστεί ή συνεχίσει παρά ταύτα την εθελότυφλη
(τουλάχιστον) τακτική που έχει υιοθετήσει κατά την τελευταία 25ετία.
Κλείνοντας την παρούσα «Κάθε 1η του μηνός», σκόπιμο θεωρούμε
να αναφέρουμε ότι στο συγκεκριμένο θέμα δεν πρόκειται περί δύο διαφορετικών
απόψεων επί του ιδίου ζητήματος, όπως ορισμένοι αρέσκονται να φληναφούν. Εκεί που πράγματι
η επιστήμη αναγνωρίζει κενά και αναπάντητα ερωτήματα, για υποθέσεις που υποστηρίζονται
από αντικρουόμενα επιχειρήματα, και για όσο καιρό δεν βρίσκονται ικανοποιητικές
απαντήσεις, τότε μόνο υπάρχει η πολυσυζητημένη περίπτωση των διαφορετικών
απόψεων (π.χ. η ανάπτυξη του εγκεφάλου, η απελευθέρωση των χεριών με την όρθια
βάδιση ή η απώλεια του οίστρου, επέδρασαν περισσότερο στην ανθρώπινη εξελικτική
διαδικασία). ΄Ασχετα τώρα εάν για λόγους πολιτικών ή στρεβλών κοινωνικών σκοπιμοτήτων
ενίοτε συμβαίνει να προβάλλεται ή ενισχύεται επιλεκτικά μόνο κάποια από τις
επιστημονικές προσπάθειες (πρβλ. τα περί Ινδογερμανών, το εδώ υπό ανάπτυξη
θέμα κλπ). Το γεγονός όμως ότι το νερό δημιουργείται από υδρογόνο και οξυγόνο
δεν είναι ζήτημα άποψης, αλλά αποδεδειγμένης γνώσης. Έτσι και για το χώρο
ανεύρεσης του ανθρώπινου κρανίου στο σπήλαιο Πετραλώνων, δεν τίθεται καμμία
αμφιβολία ότι αυτό ανακαλύφθηκε στο συγκεκριμένο έγκοιλο που ονομάστηκε «Μαυσωλείο»,
ανεξάρτητα από την εκάστοτε προσπάθεια σκόπιμης ή όχι εξαπάτησης του επιστημονικού
ή μη κοινού από οποιονδήποτε.
Η συνέχεια στην επόμενη 1η του μηνός.
Σημ: Ενδεχόμενη τοποθέτηση επί των προηγούμενων τυχόν λάβουμε από το Γ.Τ.Α.Π.Θ. θα φιλοξενηθεί εδώ.
