Έφυγε από κοντά μας ο Βίκτωρ Σαρηγιαννίδης, ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες αρχαιολόγους (Ιανουάριος 2014)

Στις 23 Δεκεμβρίου 2013 απεβίωσε ο ποντιακής καταγωγής αρχαιολόγος Βίκτωρ Σαρηγιαννίδης. Εκτενή αφιερώματα για τη ζωή και το έργο του υπάρχουν σε διάφορες διαδυκτικές πύλες. Ενδεικτικά γίνεται παραπομπή σε τρεις από αυτές, που σύμφωνα με τη σειρά προτεραιότητας της Google είναι: στο BHMA, το SKAI και τη WIKIPEDIA.

Εδώ, παρατίθενται συμπληρωματικά κάποια άγνωστα παραλειπόμενα:

Καθότι είχε γεννηθεί ως Σοβιετικός πολίτης το 1929 στην Τασκένδη όπου ήδη σπούδαζε Αρχαιολογία, ανέλαβε στα 20 χρόνια του να διδάξει τη ρωσική γλώσσα σε Έλληνες αντάρτες του «Δημοκρατικού Στρατού», οι οποίοι είχαν καταφύγει το 1949 ως πολιτικοί πρόσφυγες στο Ουζμπεκιστάν. Εκεί γνωρίστηκε και με τον Άρη Πουλιανό, όπου δημιουργήθηκε μια δυνατή και παντοτινή φιλία. Στα τέλη του ’50, έγιναν αμφότεροι δεκτοί από τη Σοβιετική Ακαδημία επιστημών ως υποψήφιοι μεταπτυχιακοί διδάκτορες, ο Βίτια (όπως τον φώναζαν οι Ρώσοι) στην Αρχαιολογία (το 1959) και ο Άρης στην Ανθρωπολογία (το 1957). Μέχρι το 1965 σπούδασαν και εργάστηκαν στο ίδιο κτήριο της Τσεριόμουνσκαγια στη Μόσχα, αφού τα δύο αντίστοιχα ινστιτούτα της Ακαδημίας συστεγάζονταν, η Αρχαιολογία στον 1^ο όροφο και η Ανθρωπολογία στο 2^ο.

Ανάμεσα σε αμφοτέρους τους διδάκτορες αμοιβαίος ήταν ο σεβασμός για το επιστημονικό τους έργο. Δεν είναι τυχαίο ότι η πρώτη παρουσίαση σε ελληνικό επιστημονικό περιοδικό των ανασκαφών του Σαρηγιαννίδη στην Κεντρική Ασία ήταν το 1981 στην επετηρίδα της ΑΕΕ «Άνθρωπος» τόμος 8, με τίτλο: Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ ΛΟΦΟΥ (ΣΗΜΠΕΡΓΚΑΝ ΒΔ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ). Με επιστημονική ανακοίνωση συμμετείχε και στις εργασίες του 3^ου Πανευρωπαϊκού και 1^ου Πανελλήνιου Συνεδρίων Ανθρωπολογίας, που πραγματοποίησαν τις εργασίες τους στο Ανθρωπολογικό Μουσείο της ΑΕΕ το 1982 στα Πετράλωνα Χαλκιδικής (πρβλ. περιλήψεις ανακοινώσεων, σελ. 26 «Άνθρωπος» τόμος 9, με τίτλο: ON THE MONGOLOID TYPE OF EARLY KUSHANS). Προς τα τέλη του ’70, αρχές του ’80, ο Σαρηγιαννίδης επισκέφθηκε τις ανασκαφές του Άρη Πουλιανού στο σπήλαιο Πετραλώνων Χαλκιδικής και εντυπωσιάστηκε από το επιστημονικό έργο που αντίκρισε. Στα Πετράλωνα επίσης ο Βίκτωρ συγκινήθηκε πολύ όταν συνάντησε τον μακρινό του συγγενή Χρήστο Σαρηγιαννίδη (τον άνθρωπο εξ αιτίας του οποίου ανακαλύφθηκε το κρανίο του Πετραλώνειου Αρχανθρώπου). Εκείνη την εποχή, εκτός από τον Χρήστο, η Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος ανακήρυξε επίτιμο μέλος της και τον Βίκτωρα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι για την περιφρούρηση των ανασκαφών του κοντά στην Καμπούλ, οι Αφγανοί λόγω της τεράστιας ποσότητας χρυσού που είχε βρει, διέθεταν δύο άρματα μάχης σε 24ωρη βάση. Εκτός από το Αφγανιστάν ο Σαρηγιαννίδης πραγματοποίησε ανασκαφές και στο Τουρκμενιστάν. Σε μια από τις κατ’ ιδία συζητήσεις με τον Άρη Πουλιανό στην έδρα της ΑΕΕ, ο Βίκτωρ εκμυστηρεύτηκε ότι ζήτησε συνδρομή από την Ελλάδα (ΥΠΠΟ και Πανεπιστήμια), κυρίως για να γίνει δυνατό να συνεχιστούν οι ανασκαφές του (όταν ερχόταν η ώρα…) με τη συμμετοχή αρχαιολόγων και από την χώρα μας. Τελικά δεν έλαβε παρά μικρή οικονομική βοήθεια, ενώ υπήρξε και η περίπτωση «δικού» μας καθηγητή Πανεπιστημίου, που προσπάθησε να ιδιοποιηθεί τις ανασκαφές, αλλά δεν τα κατάφερε. Κατά σύμπτωση παρόμοια νοοτροπία υφαρπαγής του μόχθου από αγνώμονες πανεπιστημιακούς ή υπουργικούς υπαλλήλους αντιμετωπίζει μέχρι σήμερα και ο Άρης Πουλιανός (πρβλ. και το Β΄ μέρος αυτής της Κάθε 1^ης του μηνός).

Ένα από τα επιστημονικά ζητήματα που ο Σαρηγιαννίδης ήθελε να ξεκαθαρίσει με βάση το υλικό των ανασκαφών του, ήταν η μελέτη των ανθρώπινων σκελετών της Κεντρικής Ασίας. Θεωρούσε ότι κάποιοι από αυτούς ήταν πιθανό μέσω Εύξεινου Πόντου να προέρχονταν από την Ελλάδα, καθώς υπήρχαν αρχαιολογικές και ανθρωπολογικές ομοιότητες. Εν ολίγοις, ήθελε να διακριβωθεί από έναν ειδικό με μαθηματικές μεθόδους η ανθρωπολογική σύνθεση των αρχαίων λαών που ζούσαν τότε στην περιοχή, με την αναγωγή στα ποσοστά καταγωγής που θα προέκυπταν από τη μελέτη των σκελετικών υπολειμμάτων. Προς το τέλος της δεκαετίας του ’80 ο Βίκτωρ υπέβαλε αίτηση στο πρωτόκολλο του Υπουργείου Πολιτισμού, ζητώντας τη μετάβαση για αντίστοιχες ανθρωπολογικές μελέτες στο Τουρκμενιστάν του μόνου παλαιοανθρωπολόγου της ειδικής Υπηρεσίας Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας (του ΥΠΠΟ), Δρα Νίκου Α. Πουλιανού. Επειδή είχε βρει και χρηματοδότη, ο Σαρηγιαννίδης το θεωρούσε δεδομένο ότι η ελληνική πλευρά δεν θα είχε καμμία αντίρρηση. Όμως το ΥΠΠΟ ούτε καν απάντησε, ενώ η χρηματοδότηση των ανθρωπολογικών ερευνών διοχετεύθηκε για μια (προφανώς μη αναγκαία) μετάβαση ενός αρχαιολόγου φοιτητή. Ανάλογη «τακτική» μπορεί να μνημονευθεί και για μια νεολιθική ανασκαφή σε σπήλαιο της Βηρυτού, όπου με Νόμο, αντίθετα με όσα ισχύουν στην Ελλάδα, απαγορεύεται να ανασκάπτουν αρχαιολόγοι ανθρώπινα λείψανα χωρίς την παρουσία παλαιο-ανθρωπολόγου. Τη συνδρομή του Δρα Ν. Α. Πουλιανού, μάλιστα με όλα τα έξοδα καλυμμένα, ζήτησε εγγράφως η λιβανέζικη Αρχαιολογική Υπηρεσία, η δική μας όμως και πάλι επέλεξε περί άλλων να τυρβάζει.

Από πλευράς μας αισθανόμαστε ότι χρωστάμε για τις ανασκαφές στο Τουρκμενιστάν μια ανθρωπολογική μελέτη, την οποία αν δεν κατορθώσουμε να προωθήσουμε, ευχόμαστε ολόψυχα να πραγματοποιηθεί κάποτε από άλλους επιστήμονες, ώστε να ικανοποιηθεί έστω και εκ των υστέρων η πνευματική ανησυχία του Βίκτωρα Σαρηγιαννίδη, διαφωτίζοντας κατ’ αυτό τον τρόπο μια ακόμα πτυχή της τεράστιας επιστημονικής κληρονομιάς που μας άφησε.

Συμπλήρωση: Ο "Πόντιος Ινφογνώμων" ανάρτησε επιπλέον ένα ωραίο και μεστό αντίστοιχο δημοσίευμα. Η ΑΕΕ δια του Νίκου Α. Πουλιανού απέστειλε συγχαρητήρια επιστολή, η οποία συνοδεύεται επίσης από δύο  επισημάνσεις:  Α) Η αναφορά για τον 5ο πολιτισμό της κόσμου πρέπει να γίνει της Ασίας, διότι αλλιώς είναι σαν να μην υπήρχαν άλλες πολιτισμικές εκφάνσεις (όπως αυτή του πετραλώνειου, κυπριακού, κυκλαδικού, κρητομηνωϊκού ή/και του ποντιακού – ως 6ου της Ασίας, εκτός και αν με την κλασική έννοια η Μ. Ασία θεωρηθεί περισσότερο Ευρώπη). Β) Παρά το μεγαλόπνοο επιστημονικό του έργο πιθανόν από σεμνότητα ο ίδιος να μην επιθυμούσε τον παραλληλισμό με τον Μακεδόνα στρατηλάτη.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ