ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ
Θεσσαλονίκη, 28-4-2011
ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΑΛΑΙΟΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ-
ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Αρ. πρωτ. 827
Ναυαρίνου 28
55131 Καλαμαριά Θεσσαλονίκης
Πληροφορίες: Α. Ντάρλας
Τηλέφωνο: 2310 410185
Fax: 2310 410376
E-mail: epsbe@culture.gr
ΠΡΟΣ: Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού
1. ΓΔΑΠΚ/ΔΙΠΚΑ/ Τμήμα Αρχαιολογικών Χώρων, Μνημείων και Αρχαιογνωστικής Έρευνας
2. ΓΔΑΠΚ/Διεύθυνση Μουσείων, Εκθέσεων & Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων
Μπουμπουλίνας 20-22
10682 ΑΘΗΝΑ
ΚΟΙΝ: 1.Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού
α. Γραφείο κ. Γενικής Γραμματέως Πολιτισμού
β. ΓΔΑΠΚ
Μπουμπουλίνας 20-22
10682 ΑΘΗΝΑ
2. Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων
Ελ. Βενιζέλου 57
10564 ΑΘΗΝΑ
ΘΕΜΑ: Κήρυξη του σπηλαίου Πετραλώνων Χαλκιδικής ως οργανωμένου αρχαιολογικού χώρου και του μουσείου Πετραλώνων ως δημόσιου μουσείου – διάθεση εισιτηρίων.
Αναφορικά με το θέμα σας γνωρίζουμε τα ακόλουθα:
Το σπήλαιο Πετραλώνων, εκτός από μεγαλειώδες μνημείο της Φύσης, είναι συγχρόνως και ένα αρχαίο μνημείο μείζονος σπουδαιότητας, αφού μέσα σ’ αυτό βρέθηκε ανθρώπινο κρανίο, κατάλοιπα ανθρώπινης δραστηριότητας (λίθινα τέχνεργα και διατροφικά κατάλοιπα) καθώς και παλαιοντολογικά κατάλοιπα που χρονολογούνται από το Μέσο Πλειστόκαινο, περίπου πριν από 600.000 έως 300.000 χρόνια. Πρόκειται, δηλαδή, για μία από τις ελάχιστες αρχαιολογικές θέσεις αυτής της ηλικίας στην Ευρώπη. Ειδικότερα, το ανθρώπινο κρανίο είναι το αρχαιότερο ανθρώπινο κατάλοιπο που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα στον ελλαδικό χώρο, ανήκει σε πρώιμο μεταβατικό στάδιο ανάμεσα στο Homo erectus και τον αρχαϊκό Homo sapiens (Ανατομικά Σύγχρονο Άνθρωπο) και θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό για τη μελέτη της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους και της παρουσίας του στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Το σπήλαιο αξιοποιήθηκε από τον ΕΟΤ στη δεκαετία του 1970, δια της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος (ΑΕΕ), η οποία διενήργησε το μεγαλύτερο μέρος της ανασκαφικής έρευνας στο εσωτερικό του, ενώ μικρότερης διάρκειας έρευνα είχε διενεργήσει και το ΑΠΘ.
Με την ΥΑ Α/3738/865/18-3-1977 (ΦΕΚ 98/Δ/2-4-1977) απαλλοτριώθηκε από τον ΕΟΤ έκταση εμβαδού 184.270 τετρ. μέτρων γύρω από τις δύο εισόδους του σπηλαίου. Στην έκταση αυτή δημιουργήθηκαν οι απαραίτητες εγκαταστάσεις για τη λειτουργία του σπηλαίου ως επισκέψιμου μνημείου καθώς και μουσείο (στο οποίο δόθηκε ο τίτλος «Ανθρωπολογικό Μουσείο ΑΕΕ») για τη στέγαση και έκθεση των ευρημάτων που προήλθαν από τις ανασκαφές της ΑΕΕ σ’ αυτό.
Με το από 8-4-1981 Ιδιωτικό Συμφωνητικό, ο ΕΟΤ παραχώρησε κατά χρήση και για αόριστο χρόνο στην Ανθρωπολογική Εταιρεία Ελλάδος την έκταση του Σπηλαίου, ιδιοκτησίας του, με τον γύρω χώρο και τις συνοδευτικές εγκαταστάσεις (μουσείο, αναψυκτήριο, εκδοτήριο εισιτηρίων καθώς και τρία ημιτελή κτήρια), με υποχρέωση του σωματείου να φυλάσσει, συντηρεί και διαχειρίζεται, υπό την εποπτεία του Ε.Ο.Τ., όλους αυτούς τους χώρους και τις εγκαταστάσεις.
Με την υπ’ αριθμ. Α1/Φ16/5680/192/31-01-1983 Απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού (ΦΕΚ 290/Β/30.05.1983), το σπήλαιο (όπου κι αν ευρίσκεται και εκτείνεται υπογείως) μαζί με το χώρο που το περιβάλλει σε ακτίνα 500 μ. γύρω από την είσοδο του κηρύχθηκε ως αρχαιολογικός χώρος, ενώ η ευρύτερη περιοχή του βουνού Κατσίκα κηρύχθηκε ως τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλους.
Με την ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ45/15813/948/2-4-1998 (ΦΕΚ 336/Β/9-4-98) ΚΥΑ των Υπουργών Ανάπτυξης και Πολιτισμού, αποδόθηκε από τον ΕΟΤ στο ΥΠΠΟ η χρήση του σπηλαίου και τμήματος της απαλλοτριωμένης έκτασης, εμβαδού 179.230 τετρ. μέτρων, με τις επ’ αυτής εγκαταστάσεις (εικ. 1, σχεδ. 1-2).
Σε συνέχεια της παραπάνω ΚΥΑ εκδόθηκε το υπ’ αριθμ. ΥΠΠΟ/ΑΠΑΛΛ/Φ03/22727/405/14-5-98 Πρωτόκολλο Διοικητικής Αποβολής της ΑΕΕ από το σπήλαιο των Πετραλώνων, το οποίο στη συνέχεια ανακλήθηκε. Το 2004 υπογράφηκε από τον Υπουργό Πολιτισμού το ΥΠΠΟ/ΑΠΑΛΛ/Φ01-8/2639/40/16-01-2004 Πρωτόκολλο Διοικητικής Αποβολής της ΑΕΕ από το σπήλαιο.
Η εκτέλεση του τελευταίου ΠΔΑ ανεστάλη με προσωρινή διαταγή του Συμβουλίου της Επικρατείας, ύστερα από αίτηση της ΑΕΕ. Ωστόσο, με την πρόσφατη απόφαση 88/2011 της Ολομέλειας του ΣτΕ επικυρώθηκε η συνταγματικότητα των διατάξεων σύμφωνα με τις οποίες εκδόθηκε το ΠΔΑ και συνεπώς αυτό κατέστη αμετάκλητο.
Στις 4-4-2011, μετά την άρνηση της ΑΕΕ να παραδώσει εκούσια ελεύθερο το σπήλαιο και τις άλλες εγκαταστάσεις, εκτελέστηκε το Πρωτόκολλο Διοικητικής Αποβολής και το εν λόγω σωματείο αποβλήθηκε αναγκαστικά από το χώρο, στον οποίο εγκαταστάθηκε το ΥΠΠΟΤ διά της αρμόδιας υπηρεσίας, της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας Βόρειας Ελλάδος, θέτοντας οριστικά αίσιο τέλος σε μια υπόθεση που ταλάνισε επί δεκαετίες την Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Το σπήλαιο και το μουσείο λειτουργούν ως επισκέψιμοι χώροι εδώ και περισσότερα από 30 χρόνια. Ωστόσο, καθώς η χρήση τους είχε παραχωρηθεί σε ιδιωτικό φορέα και όχι στο Δημόσιο, δεν είχαν κηρυχθεί ως οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος (μνημείο) και δημόσιο μουσείο αντίστοιχα. Τώρα, όμως, μετά την εγκατάσταση του ΥΠΠΟΤ στο σπήλαιο, είναι απαραίτητο πλέον αυτό να λειτουργήσει ως οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο ως δημόσιο μουσείο, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 45 και 46 του Ν. 3028/2002.
Αν και η κατάστασή τους δεν είναι ιδανική, ωστόσο κρίθηκε αναγκαίο το σπήλαιο και το μουσείο να μην κλείσουν για το κοινό μετά την περιέλευσή τους στο ΥΠΠΟΤ, αλλά να συνεχιστεί αδιάκοπα η λειτουργία τους. Προς το παρόν και μέχρι να εγκριθεί η διάθεση εισιτηρίων ο χώρος λειτουργεί με ελεύθερη είσοδο, με συνέπεια την απώλεια πολύ σημαντικών εσόδων για το Δημόσιο. Μολονότι δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για την επισκεψιμότητά τους, εκτιμάται ότι δέχονται περισσότερους από 70.000 επισκέπτες το χρόνο, μεγάλο μέρος των οποίων είναι μαθητές.
Ειδικότερα, ως προς την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο χώρος, πρέπει να αναφερθεί ότι τα έργα ανάδειξης έγιναν στη δεκαετία του 1970 δίχως εγκεκριμένες μελέτες, ενώ η πλημμελής συντήρηση των εγκαταστάσεων του σπηλαίου και του μουσείου όλα αυτά τα χρόνια είχε ως αποτέλεσμα τη φθορά τους (κυρίως των βοηθητικών χώρων του μουσείου), με ευνόητη συνέπεια σήμερα να απαιτούνται εκτεταμένες εργασίες επισκευών και ανακαινίσεων, προκειμένου ο χώρος να αποκτήσει εικόνα αντάξια της μεγάλης σπουδαιότητας του μνημείου. Επισημαίνεται ακόμη ότι η συνολική εικόνα του μουσείου απέχει από τα πρότυπα ενός επιστημονικά οργανωμένου μουσείου.
Παρόλα αυτά και δεδομένου ότι κρίνεται αναγκαίο να συνεχιστεί αδιάκοπα η λειτουργία του σπηλαίου και του μουσείου, προς το παρόν επείγει η εκτέλεση των άκρως απαραίτητων επεμβάσεων, κυρίως στο μουσείο και λιγότερο στο σπήλαιο, προκειμένου να διορθωθεί πρωτίστως η μη επιστημονική παρουσίαση ορισμένων εκθεμάτων (λανθασμένες ταυτίσεις κτλ), ενώ για το μέλλον απαιτούνται ευρείας κλίμακας εργασίες ανακαίνισης.
1. Σπήλαιο
Το σπήλαιο των Πετραλώνων ανοίγεται στους δυτικούς πρόποδες του όρους Κατσίκα (εικ. 1-3), βορειοανατολικά του χωριού Πετράλωνα. Σχηματίστηκε κατά το Άνω Πλειόκαινο, πριν από 2 και πλέον εκατομμύρια χρόνια, μέσα στους ασβεστόλιθους του Άνω Ιουρασικού. Καλύπτει έκταση περίπου 10.000 τετ. μέτρων, είναι λαβυρινθώδες, με μεγάλες αίθουσες και κατάκοσμο από σταλαγμιτικούς σχηματισμούς . Λόγω της έντονης κατακόρυφης ανάπτυξής του, έχει μεγάλα βάραθρα, που ανοίγονται ανάμεσα σε τεράστιους πεσμένους ογκόλιθους, πάνω στους οποίους απλώνονται σταλαγμίτες και υψώνονται μεγάλες κολώνες, ενώ από την οροφή κρέμονται πολύχρωμοι σταλακτίτες. Το συνολικό μήκος των διαδρόμων του υπολογίζεται σε 1800 μέτρα, από τα οποία 400 έχουν διευθετηθεί τουριστικά (εικ. 4).
Σήμερα η πρόσβαση στο εσωτερικό του σπηλαίου γίνεται μέσω μιας οριζόντιας τεχνητής σήραγγας, κατά μήκος της οποίας έχουν τοποθετηθεί προθήκες με ευρήματα (και εμαγεία) από τις ανασκαφές στο εσωτερικό του (εικ. 5-6). Στη συνέχεια ο επισκέπτης, ακολουθώντας την διευθετημένη διαδρομή, διέρχεται από τις κυριότερες αίθουσες και θαλάμους του σπηλαίου, όπου έχει την ευκαιρία να θαυμάσει αυτό το μεγαλειώδες δημιούργημα της Φύσης.
Ο διάδρομος έχει κατασκευαστεί από πλάκες τσιμέντου τοποθετημένες πάνω σε τσιμεντένια δοκάρια τα οποία, με τη σειρά τους εδράζονται πάνω σε βάσεις που σχηματίζουν επάλληλοι κυβόλιθοι (εικ. 7). Κατ’ αυτό τον τρόπο ο διάδρομος είναι «κρεμαστός» πάνω από το δάπεδο του σπηλαίου. Σε μερικά σημεία είναι πολύ στενός, αλλά γενικά είναι σε καλή κατάσταση.
Ο φωτισμός δεν παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα και μπορεί να παραμείνει ως έχει (εν αναμονή της οριστικής του μελλοντικής αντικατάστασης).
Στην πρώτη αίθουσα υπάρχει υποθετική αναπαράσταση από την καθημερινή ζωή των προϊστορικών ενοίκων του σπηλαίου (εικ. 8) καθώς και ένας μικρός χώρος που παρουσιάζεται ως «υποδειγματική ανασκαφή» (εικ. 9). Σε άλλη αίθουσα («Σφαγείο»), όπου βρέθηκαν πολλά οστά αρκούδας, έχει τοποθετηθεί ομοίωμα του ζώου (εικ. 10), ενώ στο χώρο που βρέθηκε το ανθρώπινο κρανίο υπάρχει υποθετική αναπαράσταση της στάσης του νεκρού αρχανθρώπου (εικ. 11).
Στις αίθουσες του σπηλαίου έχουν δοθεί ονόματα τα περισσότερα από τα οποία είναι άστοχα και κρίνονται ακατάλληλα (π.χ. αίθουσα Debetz, αίθουσα Diana Fossey, αίθουσα Α. Πουλιανού, γωνιά Β. Τσιτσάνη κ.ά.) (εικ. 12).
Πινακίδες πληροφόρησης σε διάφορα σημεία υποδεικνύουν τις ανασκαφικές τομές καθώς και τις θέσεις αμφίβολων «ευρημάτων», όπως, για παράδειγμα, «ίχνη φωτιάς» (εικ.13), «τμήμα κρανίου νεαρού ατόμου» κλπ.
Επί πλέον σε διάφορα σημεία της διαδρομής έχουν αποτεθεί σκαπτικά εργαλεία (φτυάρια, αξίνες κλπ), προκειμένου – υποτίθεται- να χρησιμοποιηθούν από τους επισκέπτες σε περίπτωση αποκλεισμού τους μέσα στο σπήλαιο (εικ. 14).
Για τα παραπάνω προτείνονται τα ακόλουθα:
- Να παραμείνουν οι προθήκες (όλες ή μερικές) στη σήραγγα, αφού απομακρυνθούν τα κακής ποιότητας εκμαγεία καθώς και τα μη αρχαιολογικά αντικείμενα (π.χ. πέτρες) που παρουσιάζονται ως δημιουργήματα του ανθρώπου.
- Να απομακρυνθούν όλες οι πινακίδες με τις ονομασίες των αιθουσών. Να παραμείνουν μόνο οι πινακίδες με τα ονόματα των ανασκαφικών τομών.
- Να απομακρυνθούν οι πινακίδες που υποδεικνύουν θέσεις ευρημάτων, εκτός από εκείνη στη θέση εύρεσης του κρανίου.
- Να απομακρυνθούν τα σκαπτικά εργαλεία ( τα οποία περισσότερο μπορεί να προκαλέσουν φόβο στους επισκέπτες παρά να είναι χρήσιμα)
- Να απομακρυνθεί η υποθετική αναπαράσταση της στάσης του νεκρού αρχανθρώπου.
- Εξεταστέο είναι αν πρέπει να αφαιρεθεί η αναπαράσταση της σκηνής της καθημερινής ζωής, η οποία μολονότι δεν αποτελεί επιστημονική αναπαράσταση, ωστόσο δεν προκαλεί αρνητική εντύπωση. Ομοίως, προτείνεται να παραμείνει το ομοίωμα αρκούδας.
- Στην είσοδο του σπηλαίου θα αναρτηθεί σύντομο κατατοπιστικό κείμενο.
2. Μουσείο
Το μουσείο βρίσκεται περίπου 50 μέτρα νότια της εισόδου της τεχνητής σήραγγας. Στεγάζεται σε μεγάλο μονώροφο κτήριο με υπόγειο, διαστάσεων (40,62 Χ 17 μ. (εικ. 15, σχεδ. 3-5). Λόγω της κλίσης της επιφάνειας του εδάφους, στην κύρια όψη του το κτήριο εμφανίζεται σαν διώροφο. Το βόρειο ήμισυ του ισογείου (προς το μέρος του σπηλαίου) καταλαμβάνει ο εκθεσιακός χώρος, σε μία ενιαία αίθουσα, ενώ το αντίστοιχο τμήμα του υπογείου καταλαμβάνουν οι αποθήκες και τα εργαστήρια (σχεδ. 3-4). Το υπόλοιπο τμήμα του ισογείου καταλαμβάνει η υποτυπώδης «βιβλιοθήκη» και το λεβητοστάσιο. Στην πρόσοψη υπάρχει μεγάλη μεταλλική επιγραφή «ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΕΕ», ενώ σε όλα τα κιγκλιδώματα (σε πόρτες και παράθυρα) υπάρχουν τα αρχικά ΑΕΕ (εικ.16-17).
Η είσοδος προς την έκθεση γίνεται από το μέσον του κτηρίου, όπου διαμορφώνεται ευρύχωρος προθάλαμος. Δίπλα από την πόρτα που οδηγεί στην έκθεση υπάρχουν δύο τοιχογραφίες που παρουσιάζουν την εξέλιξη της ζωής κατά τον Αριστοτέλη (εικ. 18) και την εξέλιξη του Ανθρώπου κατά τον Α. Πουλιανό (εικ. 19), η οποία, όμως, απέχει πολύ από τα διεθνώς αποδεκτά πορίσματα της επιστημονικής έρευνας. Οι τοιχογραφίες αυτές προτείνεται να καλυφτούν από ύφασμα που θα στερεώνεται πάνω σε ελαφρύ ξύλινο πλαίσιο («τελάρο»). Αντίθετα σε άλλους τοίχους του προθαλάμου υπάρχουν τοιχογραφίες με θέματα εμπνευσμένα από το σπήλαιο (εικ. 20), οι οποίες δεν ενοχλούν και μπορούν να παραμείνουν.
Ο
εκθεσιακός χώρος καταλαμβάνει μία αίθουσα του ισογείου (ενιαίος χώρος), εμβαδού
215 τετ. μέτρων. Μέσα σ’ αυτή εκτίθεται μέρος των ευρημάτων από τις ανασκαφές
στο σπήλαιο, καθώς και διάφορα άλλα αρχαία κατάλοιπα, αλλά και φυσικά
αντικείμενα από διάφορες περιοχές της χώρας.
Στο κέντρο της αίθουσας υπάρχει σε φυσικό μέγεθος αντίγραφο του θαλάμου όπου
πιθανολογείται ότι βρέθηκε το κρανίο («Μαυσωλείο») καθώς και αναπαράσταση της
πιθανής θέσης του κρανίου και του υποθετικού μετακρανιακού σκελετού (εικ.
21-22), δεδομένου ότι ο Α. Πουλιανός υποστηρίζει πως είχε σωθεί όλος ο
σκελετός, αλλά καταστράφηκε από τους πρώτους ανασκαφείς (παντελώς ατεκμηρίωτη
άποψη). Στο δάπεδο εκτίθεται αναπαράσταση της υποθετικής στάσης του νεκρού
αρχανθρώπου (εικ. 23). Σε προεξοχές του «βράχου», στην πίσω όψη της κατασκευής,
έχουν τοποθετηθεί δύο βαλσαμωμένα ζώα (ασβός και σκαντζόχοιρος) (εικ. 24).
Στην ανατολική άκρη του
βόρειου τοίχου, σε όλο το ύψος του, έχει τοποθετηθεί κατακόρυφη αναπαράσταση
(υπό κλίμακα) της στρωματογραφίας των επιχώσεων του σπηλαίου, στην οποία
ορίζονται κλιματικές φάσεις του Πλειστοκαίνου ονοματισμένες από τον ανασκαφέα
Α. Πουλιανό (εικ. 25). Η υποδιαίρεση και οι ονομασίες των φάσεων ουδεμία σχέση
έχουν με τα διεθνώς αποδεκτά πορίσματα και ορολογία της επιστημονικής έρευνας.
Κατά μήκος όλων των τοίχων υπάρχει μεγάλος αριθμός μικρών προθηκών (με ψηλές βάσεις που στέκονται στο δάπεδο) με τα ευρήματα (εικ. 26-27). Πολύ μεγάλος είναι ο αριθμός εκθεμάτων άσχετων με το σπήλαιο καθώς και αντικειμένων (είτε από το σπήλαιο και τον περιβάλλοντα χώρο είτε από άλλες περιοχές) που δεν αποτελούν αρχαία κατάλοιπα αλλά φυσικά αντικείμενα (πέτρες κτλ), συνθέτοντας έτσι μια συνολική εικόνα του μουσείου εντελώς αντιεπιστημονική. Άκρως ενδεικτικά αναφέρονται τα ακόλουθα:
- Πολλά εκθέματα, προερχόμενα από το σπήλαιο, που παρουσιάζονται ως λίθινα εργαλεία είναι απλές πέτρες, ενώ πολλές ταυτίσεις εκθεμάτων είναι μη επιστημονικές και στερούνται της σοβαρότητας που αρμόζει σε ένα μουσείο (π.χ. «απολιθωμένες τρίχες», «κρούστα» σταλαγμίτη παρουσιάζεται ως κρανιακό οστό, οστά χωνεμένα και αποβεβλημένα από ύαινες ως οστέινα εργαλεία, γκρίζο ίζημα ως τα αρχαιότερα ίχνη φωτιάς στον πλανήτη μας, ηλικίας 1.000.000 ετών κ.ά.) (εικ. 29-31).
- Εκτός από τα ευρήματα του σπηλαίου εκτίθεται η «Ιδιωτική Συλλογή Πουλιανών» (σύμφωνα με επιγραφή που υπάρχει πάνω από τις προθήκες), η οποία περιλαμβάνει αντικείμενα από διάφορα μέρη της Ελλάδος, προερχόμενα πιθανότατα και από μη νόμιμες ανασκαφικές έρευνες ή επιφανειακές περισυλλογές. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται, ομοίως, και αρκετές φυσικές πέτρες, ή αντικείμενα δίχως κανένα αρχαιολογικό χαρακτήρα (εικ. 32-33).
- Σε μία προθήκη εκτίθεται εκμαγείο του λεγόμενου «πρωτόγλυπτου» (εικ.34), ενός φυσικού σχηματισμού που παρουσιάζεται ως το αρχαιότερο γλυπτό στον κόσμο.
- Αρκετές προθήκες περιλαμβάνουν εργαλεία από οψιανό, προερχόμενα από διάφορες αρχαιολογικές θέσεις ανά την Ελλάδα (εικ. 35)
- Εκτίθενται ακόμη και τμήματα απολιθωμένων δένδρων, καθώς και δύο δοκάνια (εικ. 36-37)
- Στο ανώτερο μέρος των τοίχων υπάρχει, εν είδει ζωφόρου, σειρά από τοιχογραφίες λαϊκού ζωγράφου που «διηγούνται» την εξέλιξη της ζωής καθώς και σκηνές από την καθημερινή ζωή των ενοίκων του σπηλαίου (εικ.26-28), οι οποίες όμως δεν αντέχουν σε επιστημονική κριτική.
Για όλα τα παραπάνω προτείνεται:
- Από την αναπαράσταση του «Μαυσωλείου» να απομακρυνθούν τα εκμαγεία των οστών του μετακρανιακού σκελετού και να παραμείνει μόνο το ομοίωμα του κρανίου. Να τοποθετηθεί πινακίδα που θα αναφέρει ότι πρόκειται για την πιθανή θέση εύρεσης του κρανίου. Να απομακρυνθούν επίσης τα βαλσαμωμένα ζώα.
- Να παραμείνει η αναπαράσταση της στρωματογραφίας αφού απαλειφθούν οι
«κλιματικές φάσεις» (επικάλυψη με αδιαφανές αυτοκόλλητο πλαστικό).
- Από τις προθήκες να παραμείνουν μόνο εκείνες που περιέχουν εκθέματα από τις ανασκαφές του σπηλαίου, αφού τοποθετηθούν νέες ετικέτες με τους σωστούς προσδιορισμούς των εκθεμάτων.
- Να απομακρυνθούν τα λίθινα αντικείμενα που προέρχονται μεν από την ανασκαφή αλλά δεν είναι κατεργασμένα από τον άνθρωπο (παρουσιάζονται ανακριβώς ως εργαλεία).
- Να απομακρυνθούν όλες οι προθήκες με εκθέματα που δεν προέρχονται από το σπήλαιο («Συλλογή Πουλιανών», νεολιθικά κλπ).
- Να καλυφτούν οι τοιχογραφίες. Εξεταστέος είναι ο τρόπος που θα γίνει αυτό.
- Από την πρόσοψη του κτηρίου να αφαιρεθεί η μεγάλη μεταλλική επιγραφή «ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΕΕ», καθώς και τα αρχικά ΑΕΕ από τα κιγκλιδώματα στις πόρτες και παράθυρα.
3.
Υπαίθριος χώρος
Στο χώρο που εκτείνεται ανάμεσα στην είσοδο του σπηλαίου και το Μουσείο έχουν τοποθετηθεί ομοιώματα ζώων (εικ. 38-39). Ορισμένα από αυτά (ύαινες και ρινόκεροι, πολύ αδρά δοσμένα) σχετίζονται με το σπήλαιο, αφού απολιθώματά τους βρέθηκαν στο εσωτερικό του, ενώ το μεγάλων διαστάσεων ομοίωμα μιας καμηλοπάρδαλης (εικ. 40) ουδεμία σχέση έχει με το χώρο. Η τελευταία συνοδεύεται από την ακόλουθη επιγραφή πάνω σε λίθινη επιφάνεια: «Helladotherium». Μέσο Μειόκαινο 13 εκατομ. Ετών. Από τις ανασκαφές της ΑΕΕ. Βρέθηκε μαζί με τον Όρθιο Άνθρωπο της Τρίλλιας».
- Προτείνεται η απομάκρυνση της καμηλοπάρδαλης, ενώ εξεταστέο είναι αν θα πρέπει να απομακρυνθούν τα υπόλοιπα (επισημαίνεται ωστόσο ότι δεν προκαλούν άσχημη εντύπωση)
- Το πρανές μπροστά από την είσοδο του σπηλαίου και πάνω από το χώρο στάθμευσης έχει διαμορφωθεί σε ένα αμφιθεατρικό χώρο στον οποίο έχουν διαμορφωθεί αδρά λίγες κερκίδες. Έχει ονομαστεί Θέατρο Δάφνη (προς τιμήν της συζύγου του Αρ. Πουλιανού), σύμφωνα με επιγραφή που έχει χαραχτεί πάνω στην κατακόρυφη επιφάνεια ενός βράχου (εικ. 41).
- Σε ένα άλλο βράχο, τοποθετημένο κατακόρυφα, στη μέση του οποίου έχει τοποθετηθεί βρύση, είναι χαραγμένη η επιγραφή «ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΟ ΑΡΧΑΝΘΡΩΠΟ ΤΩΝ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ Η ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. 2004 Ή 319Η ΟΛΥΜΠΙΑΣ» (εικ.42).
- Προτείνεται να αφαιρεθούν οι εν λόγω επιγραφές.
Με αυτές τις μικρές επεμβάσεις, το σπήλαιο και το μουσείο, μολονότι όχι άριστα οργανωμένα, αλλά απαλλαγμένα από επιστημονικές ανακρίβειες, θα είναι σε θέση να δέχονται ευπρόσωπα τους επισκέπτες τους, εν αναμονή της εκπόνησης των απαραίτητων μελετών, ώστε μεσοπρόθεσμα να γίνουν τα απαραίτητα έργα, προκειμένου να αποκτήσουν είκονα αντάξια της σπουδαιότητας του χώρου.
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο και παρά τις ελλείψεις που προαναφέρθηκαν, με δεδομένο ότι κρίνεται απαραίτητη η αδιάκοπη συνέχιση της λειτουργίας του σπηλαίου και του μουσείου, απαιτείται η διάθεση εισιτηρίων, προκειμένου ο χώρος να αποφέρει έσοδα στο Ελληνικό Δημόσιο.
Γ. ΕΙΣΗΓΗΣΗ
Ύστερα από τα παραπάνω εισηγούμαστε την εισαγωγή του θέματος στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο για την κατά Νόμον γνωμοδότηση, προκειμένου:
- Να εγκριθούν οι προτεινόμενες επεμβάσεις.
- Να κηρυχθεί το σπήλαιο Πετραλώνων ως οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος (επισκέψιμο μνημείο) και το μουσείο ως δημόσιο μουσείο σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 45 και 46 του Ν.3028/2002.
- Να προχωρήσουν οι απαραίτητες ενέργειες για την εκμίσθωση του κυλικείου.
- Να εγκριθεί η έκδοση και διάθεση εισιτηρίων και ειδικότερα ενιαίου εισιτηρίου για το σπήλαιο και το Μουσείο Πετραλώνων με προτεινόμενη τιμή 7 Ευρώ (μειωμένη: 4 Ευρώ). Οι προτεινόμενες τιμές είναι οι ίδιες με αυτές που ίσχυαν κατά το διάστημα που η ΑΕΕ είχε τη διαχείριση του χώρου (τότε μάλιστα δεν ίσχυε καμία ατέλεια). Οι εν λόγω τιμές, εκ πρώτης όψεως όχι χαμηλές, δικαιολογούνται από τις ειδικές ανάγκες φύλαξης του σπηλαίου, δεδομένου ότι οι επισκέπτες πρέπει να εισέρχονται σε μικρές ομάδες (20-30 άτομα) και να συνοδεύονται από φύλακα-συνοδό, με συνέπεια να υπάρχει ανάγκη μεγάλου αριθμού φυλάκων. Επιπλέον θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι παρεχόμενες υπηρεσίες (κυρίως επιστημονικές πληροφορίες και εκπαιδευτική συνεισφορά) καθώς και η συντήρηση των εγκαταστάσεων θα είναι σαφώς αναβαθμισμένες σε σχέση με την προηγούμενη κατάσταση.
Παρακαλούμε για τις δικές σας ενέργειες.
Ο προϊστάμενος της Εφορείας,