«LIBÉRATION» JEUDI 30 AOÛT 1984
LES
MALHEURS D’ARISTOTE LE FOUILLEUR FOU
(Article pour la première fois téléchargé sur internet Décembre 2016, traduit aussi à la fin en langue grecque - άρθρο που για πρώτη φορά αναρτήθηκε Δεκ. 2016 στο διαδίκτυο, συνοδευόμενο επίσης στο τέλος από μετάφραση)
Enquête de Jean – François ROUGE
Photos de René BURRI (Magnum)
Quatrième étape:
Dans cette tragédie grecque,
un singe se transforme en homme, des paysans attaquent un musée, et un savant
est jeté en prison… Comment rester de marbre?
Il était une fois un pauvre berger du nom de
Philippos. Il habitait Petralona, une misérable bourgade de la montagne, à trente kilomètres de Thessalonique, dans
Mais comme il a eu les tympans crevés par les Turcs,
personne ne veut le croire au village. Des années durant, Philippos ira par les
rues de Petralona prétendant que la montagne chante. Au printemps de 1959, pour
le faire taire, on finit par dépêcher six gaillards sur place. Ils commencent à creuseur à l’en endroit indiqué et soudain, le plongeon! Ils viennent de
percer le toit d’une grotte. A la lueur d’allumettes, ils la visitent sur
quelques dizaines de mètres. Puis ils remontent
déçus: Philippos s’est
trompé, il n’y a pas d’eau en bas…
Les gens du village prennent malgré tout
l’habitude de venir dans la grotte ramasser les nombreux ossements d’animaux
pour les revendre aux touristes. Du vrai ratissage! Un jour, Christos Sariyannidis, un villageois, trouve une tête d’ours couverte de stalagmites. Il la met de côté, pour l’emporter le lendemain.
Vingt-quatre heures plus tard, le fossile
a disparu. Mais en revanche, il tombe sur ce qu’il croit être une tête de singe, comiquement soudée à la paroi par le sommet du crâne. L’affaire de «l’homme
de Petralona» commence.
Les autorités du village acceptent de prêter l’objet
à l’Université de Thessalonique contre une promesse écrite de le restituer dès
qu’un musée sera construit. Pendant quatre ans, aucun des doctes professeurs ne
s’aperçoit que le crâne n’est pas celui d’un singe! Enfin, en 1964, l’Allemand
Breitinger fait sensation au Congrès d’ Anthropologie de Moscou en annonçant
que le crâne de Petralona appartint à un homme! Probablement un Néandertalien d’environ
trente mille ans, prétend Breitinger.
A Moscou, un Grec, expatrié en URSS depuis seize
ans, jubile. Il s’appelle Aris Poulianos. Il a trente-neuf ans à l’époque et
appartient au département d’anthropologie de l’Académie des sciences de l’URSS.
Il a beaucoup fréquenté le célèbre Guérassimov, le savant
qui a mis au point une méthode pour reconstituer un visage à partir d’un crâne (c’est
ce Guérassimov qui a servi de modèle à Martin Cruz-Smith pour le personnage
professeur Andreïev dans son Parc Gorki).
Les géologues de l’Université de Thessalonique avaient
écrit à Poulianos dès la découverte du crâne, pour savoir si ça se faisait de décaper
ce genre de vieillerie à l’acide chlorhydrique. Horrifié, il leur avait conseillé
d’essayer plutôt un papier de verre très fin ou des instruments de dentiste… Ce
décapage avait permis l’identification par Breitinger.
Poulianos avait écrit une thèse sur “l’origine du peuple grec” en se basant
sur des mesures biométriques effectuées à Tachkent sur des réfugiés débris des armées
républicaines. Il allait peu à peu tomber amoureux de ce “premier Grec”….
A l’époque, Poulianos ne fait pas mystère de son appartenance
au Parti communiste. Il a largement payé pour la cause. D’abord contre les Allemands
puis, en 1944, dans la première guerre civile, contre les monarchistes. Un
mortier canadien lui a presque arraché la main gauche. Sa famille a émigré aux
Etats- Unis où ses parents ont opté pour la nationalité américaine. Il y entame
des études de biologie, les interrompt, et repart en Grèce en 1948, quant la
guerre civile se rallume. La nouvelle déroute des partisans l’oblige à se réfugier
à Moscou. C’est là qu’il termine ses études, commencées à New York!
Début 1965, le climat politique grec semble se détendre. De toute façon, Poulianos ne tient plus. Il
regagne, sa patrie et se précipite à Thessalonique pour examiner le crâne. A
Petralona, Poulianos est atterré: au pied de la paroi où Christos a découvert
le crâne on a creusé sans aucune précaution une vaste excavation d’où on a remonté
des vieux bouts d’os. Ils ont pris eux aussi, le chemin de l’Université,
croit-on savoir.
En examinant le crâne, Poulianos observe que ses
traits sont typiquement “européens”: la mâchoire n’avance pratiquement pas, contrairement
à celles des fossiles africains. Bref: L’homme de Petralona a le profil grec!
La constatation ravit Poulianos. Il ne croit pas à l’origine uniquement
africaine de l’homme. Il sera le seul chercheur de cette opinion que nous rencontrerons
au cours de cette enquête bien que quelques autres la partagent.
A l’appui de leur thèse, les “polycentristes”
avancent deux arguments. Primo: on a découvert en Asie et en Europe (notamment
dans notre Auvergne, en Limagne) des silex tailles vieux de 1,8 million d’années. Si la datation est exacte, cela voudrait dire qu’erectus (ou même habilis?) n’avait pas le monopole du gros cerveau chez les hominidés.
Ou qu’il est remonté vers le nord bien plus tôt, et plus vite, qu’on ne le
pensait. Secundo: si c’est exclusivement dans
Enthousiasmé par cette découverte, Poulianos
s’emballe. Un trait de caractère qui le rend certes séduisant, mais qui
l’expose constamment à des erreurs d’interprétation. Il abandonne sa situation à
Moscou et s’installe avec sa femme à Petralona. Seul, et de ses propres deniers
il commence l’étude des parties de la grotte encore intactes. Bientôt, quelques
étudiants enthousiastes se joignent à lui: à l’époque, il est le seul
scientifique grec à faire de l’anthropologie sur le terrain! Tous les autres préfèrent
la gloire facile des périodes classiques: les statues, ça paie mieux que les
vieux crânes.
En décapant, le sol de sa caverne, minutieusement,
couche par couche, il découvre d’abord des traces de feu, puis des outils (extrêmement
grossiers, c’est le moins qu’on puisse dire..). L’Université commence à prendre
ombrage de ce franc- tireur, immigré communisant qui piétine ses plates –
bandes. Pour ces messieurs de Thessalonique, il ne s’agit pas de traces de feu,
mais de minerai de manganèse. Pas d’outils non plus, seulement des cailloux “façonnés
pas la main de Dieu”, comme le précise le rapport d’un digne professeur.
Tout se gâte pour Poulianos. En 1967, les
“Colonels” prennent le pouvoir. La
“chasse aux sorcières” s’amplifie. Il perd sa chaire de biologie à l’Université
de Patras. On l’enferme dans une cellule à sécurité renforcée de la prison
Bouboulina, à Athènes. Puis il est envoyé dans les iles avec les autres prisonniers
politiques. Mais la communauté scientifique se mobilise pour lui. A l’occasion
d’un voyage, le Premier ministre français, Maurice Couve de Murville, demande
de ses nouvelles. “Nous n’avons pas de
Poulianos dans nos registres de prisonniers politiques!”, s’étonnent les
Grecs. Le lendemain, on le relâche. Mais l’Université a fait fermer la grotte.
Qu’importe! Poulianos fouillera la nuit, en cachette, pendant que dehors les
paysans de Petralona feront le guet pour son compte.
Seul, à la lumière d’une torche, il dégage des
tonnes de gravats. Il parcourt des kilomètres de galeries souterraines, découvre
de nouvelles salles. Encore aujourd’hui, quand il nous fait visiter sa grotte,
l’émotion le submerge: “Je connais cinq
cents grottes dans le monde, aucune n’est aussi belle ! Ecoutez sa respiration ….Des
gouttes d’eau qui tombent. Rien qu’au son, je sais d’ou elles viennent. J’ai
passè tellement de nuits ici! Ecoutez la musique de ma grotte …” Nous
n’existons plus pour lui. Il esquisse un pas de dance magique au milieu des
stalagmites….
En 1969, il croit toucher au but. L’analyse des différentes
couches dégagées, ainsi que la faune dont il retrouve les ossements (des éléphants,
des hyènes, des rhinocéros) le persuadent que le climat, à l’époque où cette
grotte était habitée, devait être de nature tropicale. Impossible, donc, que le
crâne soit celui d’un Neandertal. Il est forcément bien plus ancien. Jusque là,
Poulianos a raison.
Seulement il s’emballe de nouveau. Il soutient que
les éléphants ont été éborgnés par outils spéciaux qu’il a découverts, puis
tués et dégustés par l’homme de Petralona. D’ailleurs, il ne parle plus d’ “homme
de Petralona”, mais d’Archanthrope: l’homme
ancien! Il ne cesse de reculer la datation du crâne. Il croit pouvoir affirmer
que la grotte, à la suite d’un glissement de terrain, a été fermée par un éboulis
il y a 600.000 ans. L’Archanthrope a
donc au moins cet âge-la, c’est un Homo erectus.
Puis il a 700.000 ans, ou peut-être même 8 ou 900.000! Du coup, il entre en compétition
pour le titre touristiquement envié de plus ancien Européen. Les paysans
nomment Poulianos citoyen d’honneur du village.
Les universitaires enragent. Ils interdisent à
leur ennemi l’accès au crâne. Poulianos réplique en faisant main basse sur les
ossements (ceux de l’Archanthrope, prétend-
il; des simples os de rennes, ricanent les gens de Thessalonique). En 1974,
avec le départ des colonels, Poulianos redresse la tète. Il ouvre la grotte aux
touristes (dans la partie déjà fouillée) et construit un petit musée pour
accueillir le fameux crâne, qu’il réclame à l’Université. “Pas question de rendre cette pièce unique à un charlatan doublé d’un escroc”, répliquent les savants
officiels. Les procès commencent (il y en a sept en cours)…
Dans son petit musée, Poulianos expose ses “pièces
à conviction”: le squelette de l’Archanthrope
(des os de renne, en réalité?), les centres (du manganèse?), les outils (des
cailloux?). Grace à la méthode de Guérassimov,
il reconstitue son Archanthrope. Il
mesure 1m50 et est mort très vieux pour l’époque: trente- cinq ans! Il va plus
loin dans les hypothèses: l’homme, malade, s’est trainé dans la partie haute de
la grotte, la plus chaude, la moins humide pour ses vieux os. Son clan l’a
soigné puis couché le long du mur, entouré de pierres, dans une ébauche δε desséchement
du sol, il y a eu un effondrement de terrain dans la grotte. Le squelette a
suivi, évidemment. Mais le crâne est resté accroché à la paroi à laquelle il était
déjà soudé par les concrétions de calcite qui forment les stalagmites.
“Ridicule!”,
explose le principal adversaire de Poulianos, le professeur Yoannis Mélentis. “Le crâne est bien celui d’un homme, mais
d’un homme de 260.000ans, toutes les analyses sérieuses le démontrent. Et puis,
parler de rite funéraire est absurde. Le crâne a été trainé dans la grotte par
une hyène ou par un ours, les seuls vrais habitants de cette caverne!”.
Comme une bonne blague, Mélentis nous sort le crâne, piteusement relégué dans
une caisse de jus de fruit en carton; il fait mine de me le lancer, puis se met
à parader dans son bureau en le tenant sur deux doigts. Jamais je n’ai rencontre
une telle familiarité avec un crâne fossile!
En 1980 (-4),
la situation s’alourdit encore. Un “commando de paysans” attaque la grotte,
Poulianos le met en déroute avec ses étudiants. Mais les assaillants ont le
temps de tirailler sur la façade de son musée. “Ils veulent me virer pour mettre leurs amis dans la place, fulmine
Poulianos. Mais qu’ils fouillent ailleurs, il y a huit cents grottes en Grèce!”.
Alors, que toute sa fortune est passée dans les fouilles, on lui reproche
maintenant de faire payer les visiteurs. L’Office du Tourisme lui impose des
gardiens fonctionnaires pour surveiller la grotte. Poulianos les appelle les “Gardes verts”. Comme il a reconnu
certains de ses agresseurs parmi eux, il leur refuse l’accès aux toilettes de
son musée. Il a fallu leur construire un édifice spécial juste à côté.
L’arrivée de la gauche au pouvoir le favorise dans
un premier temps. Papandréou lui écrit une belle lettre et lui promet de venir.
Depuis, il hésite. Mélina Merkouri, la bouillante ministre de
1983. Divine surprise! Les juges condamnent l’Université
à restituer le crâne. Seulement Mélentis refuse de s’incliner. Il préfère le
garder dans sa caisse de jus de fruit, entreposée dans un coffre de l’Université.
Au début de cette année, Mélina n’a pas renouvelé
le permis de fouille. Qu’à cela ne tienne! Poulianos retourne dans la clandestinité,
il fouillera sans permis! “Mélina est une
Ponce Pilate… Je continuerai seul, et
il faudra qu’ils me tuent pour s’emparer de ma grotte ! Mais qu’ils se méfient:
mon fils me succédera !”
Essayons malgré tout d’y voir un peu clair. La
plupart des spécialistes estiment que Mélentis n’est pas loin de la vérité
lorsqu’il soutient que le crâne de Petralona a 260.000 ans. Même si, dans ce
climat, les experts (marchent?) de datation paraissent se recouper. Il faudrait évidemment
que tout le monde puisse accéder au crâne et au “squelette” présumé. Mais il y
a embargo des deux côtés. Il faut utiliser des émissaires….
Εφημερίδα «LIBÉRATION» - Πέμπτη, 30 Αυγούστου 1984
(Σημ: Προφανές το λογοπαίγνιο στο όνομα του ανωτέρω τίτλο)
Έρευνα του Ζαν - Φρανσουά Ρουζ
Φωτογραφίες του Ρενέ Μπουρί
Τέταρτος σταθμός: Ελλάδα
Σ’ αυτήν την ελληνική τραγωδία, ένας πίθηκος μετατράπηκε σε άνθρωπο, χωρικοί επιτέθηκαν σε ένα μουσείο, και ένας επιστήμονας φυλακίστηκε ... Πώς να μη μείνουμε κόκαλο;
«Μια φορά κι έναν καιρό» υπήρχε ένας φτωχός βοσκός με τ’ όνομα Φίλιππος. Ζούσε στα Πετράλωνα, ένα άθλιο ορεινό χωριό, τριάντα χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη, στη Βόρεια Ελλάδα. Εκεί, είχε φτάσει το 1923, εκδιωγμένος από τη Μικρά Ασία κατά τις τουρκικές διώξεις. Μια μέρα του χειμώνα στο λόφο «Κατσίκα», όπου φύλαγε τα ζώα του, εντόπισε ένα σημείο όπου το χιόνι λιώνει γρηγορότερα από ό, τι αλλού. Πλησιάζοντας, θεώρησε πως αυτό οφείλεται σε κάποιο είδος πηγής νερού ανάμεσα στα βράχια, απ’ όπου έβγαινε θερμός αέρας. Ο Φίλιππος πίστεψε ότι είχε ακούσει ακόμα και έναν ψίθυρο από το υπόγεια τρεχούμενο νερό.
Αλλά καθώς τα τύμπανά του είχαν τρυπηθεί από τους Τούρκους, κανείς δεν ήθελε να τον πιστέψει στο χωριό. Για χρόνια ο Φίλιππος πέρναγε από τους δρόμους των Πετραλώνων υποστηρίζοντας ότι το βουνό τραγουδά. Την άνοιξη του 1959 σαν κατάληξη ήταν να μεταβούν εκεί έξι χωριανοί. Αρχίζουν να σκάβουν στη σχισμή που τους υποδείχθηκε. Ύστερα από πολλή προσπάθεια τρύπησαν την οροφή του σπηλαίου. Με τα φανάρια τους εισχωρούν μερικές δεκάδες μέτρα. Στη συνέχεια, γυρίσανε πίσω απογοητευμένοι: Ο Φίλιππος έκανε λάθος, δεν υπάρχει νερό από κάτω...
Οι άνθρωποι του χωριού απέκτησαν τη συνήθεια να έρχονται στη σπηλιά, μαζεύοντας πολλά οστά ζώων για να τα πουλήσουν στους τουρίστες. Πραγματικά με την τσουγκράνα! Μια μέρα ο Χρήστος Σαρηγιαννίδης, ένας χωριανός βρήκε το κεφάλι (σημ: κρανίο) μιας αρκούδας καλυμμένης με σταλαγμίτες (σταλαγμιτικό υλικό). Το βάζει στην άκρη για να έρθει την επόμενη μέρα. Εικοσιτέσσερις ώρες αργότερα, τα απολίθωμα είχε εξαφανιστεί. Όμως εν είδει αντικατάστασης, πέφτει πάνω σε αυτό που πιστεύει ότι είναι ένα κεφάλι (κρανίο) πιθήκου, συγκολλημένο με κωμικό τρόπο στο τοίχωμα, από την κορυφή του κρανίου. Έτσι, ξεκίνησε η υπόθεση του "ανθρώπου των Πετραλώνων".
Οι κοινοτικές αρχές συγκατανεύουν με το να δανειστεί το αντικείμενο στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, με τη γραπτή υπόσχεση αυτό να επιστραφεί εφόσον ανεγερθεί (εκεί) ένα μουσείο. Για τέσσερα χρόνια, κανένας από τους καθηγητές δεν παρατήρησε ότι το κρανίο δεν ανήκε σε πίθηκο! (Σημ: αυτό δεν είναι ακριβές, αφού ήδη μιλούσαν για άνθρωπο). Στο τέλος, το 1964, αίσθηση προκάλεσε η ανακοίνωση του Γερμανού Μπράιτιγκερ στο Συνέδριο Ανθρωπολογίας στη Μόσχα ότι το κρανίο των Πετραλώνων ανήκε σε έναν άνδρα! Πιθανώς δε, έναν Νεάντερταλ περίπου τριάντα χιλιάδων ετών.
Στη Μόσχα, ένας Έλληνας εκπατρισμένος στη Σοβιετική Ένωση για δεκαέξι χρόνια (1949-1965), είναι περιχαρής. Το όνομά του Άρης Πουλιανός. Την εποχή εκείνη (1963) είχε γίνει τριάντα εννέα ετών και ανήκε στο τμήμα ανθρωπολογίας της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ. Παρακολούθησε για μεγάλο διάστημα τον διάσημο Γκεράσιμωφ, τον επιστήμονα που είχε αναπτύξει μια μέθοδο αναπαράστασης προσώπου από ένα κρανίο (είναι ο ίδιος Γκεράσιμωφ που χρησίμευσε σαν πρότυπο στον Μάρτιν Κρουζ-Σμιθ για τον καθηγητή Αντρέγιεφ στο πάρκο Γκόρκι).
Οι γεωλόγοι του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης είχαν γράψει στον Πουλιανό αναφορικά με την ανακάλυψη του κρανίου, αλλά με βασικότερο σκοπό να μάθουν κατά πόσο η απομάκρυνση της σταλαγμιτικής επικάλυψης μπορούσε να γίνει με υδροχλωρικό οξύ. Εκείνος τρομοκρατημένος, τους συμβούλευσε να το προσπαθήσουν μάλλον μ’ ένα πολύ λεπτό γυαλόχαρτο ή με οδοντιατρικά εργαλεία... Αυτή η αφαίρεση (της σταλαγμιτικής επικάλυψης, με τον τρόπο που είχε υποδειχθεί) επέτρεψε την (προαναφερμένη) ταυτοποίηση στον Μπράιτιγκερ.
Ο Πουλιανός είχε γράψει μια διατριβή με θέμα «Η καταγωγή του ελληνικού λαού», η οποία είχε βασιστεί σε βιομετρήσεις στην Τασκένδη πάνω σε πρόσφυγες του Δημοκρατικού Στρατού. Σιγά-σιγά θα ερωτευτεί αυτόν τον "πρώτο Έλληνα" ....
Εκείνη την εποχή, δεν είναι μυστικό ότι ο Πουλιανός συγκαταλέγεται ανάμεσα στα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος (Ελλάδας). Το γεγονός αυτό το έχει πληρώσει και με το παραπάνω: Τόσο εναντίον των Γερμανών το 1944, όσο και στον εμφύλιο κατά των μοναρχικών. Πληγώθηκε στο αριστερό του χέρι από ένα καναδέζικο όλμο. Η οικογένειά του είχε (εντωμεταξύ) μεταναστεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου οι γονείς του επέλεξαν την αμερικανική υπηκοότητα. Εκεί έκανε τις σπουδές στη Βιολογία, τις οποίες διακόπτει το 1948 και πήγε στην Ελλάδα, όπου μιαινόταν ο εμφύλιος πόλεμος. Η ήττα των ανταρτών τον ανάγκασε να καταφύγει στη Μόσχα. Εκεί τελείωσε τις σπουδές που είχε αρχίσει στη Νέα Υόρκη!
Από το 1965 το ελληνικό πολιτικό κλίμα φαίνεται να χαλαρώνει. Τέλος πάντων, ο Πουλιανός δεν κρατιέται. Επέστρεψε στην πατρίδα του και καταφτάνει στη Θεσσαλονίκη για να εξετάσει το κρανίο. Στα Πετράλωνα, ο Πουλιανός μένει εμβρόντητος: κάτω από το τοίχωμα όπου ο Χρήστος είχε ανακαλύψει το κρανίο, είχε προχωρήσει μια εκτεταμένη ανασκαφή χωρίς προφυλάξεις, με αποτέλεσμα το δάπεδο να ήταν κατάσπαρτο από (σπασμένα) παλιά τμήματα οστών. Στο Πανεπιστήμιο χρειάστηκε να περάσει πάρα πολύ χρόνος, ώστε να αναγνωριστεί τι είχε συμβεί.
Με την εξέταση του κρανίου, ο Πουλιανός παρατήρησε ότι τα χαρακτηριστικά του είναι τυπικά «ευρωπαϊκά»: πρακτικά δίχως προγναθισμό, σε αντίθεση με εκείνα των αφρικανικών απολιθωμάτων. Με λίγα λόγια: Ο άνθρωπος των Πετραλώνων έχει ελληνικό προφίλ! Η διαπίστωση αυτή χαροποιεί τον Πουλιανό, καθότι δεν πιστεύει στην αφρικανική μόνο καταγωγή του ανθρώπου. Κατά τη διάρκεια της παρούσας έρευνας είναι ο μόνος ερευνητής που συναντάμε που έχει αυτή την άποψη, αν και (πρέπει να ειπωθεί ότι) μερικοί ακόμα τη συμμερίζονται.
Σε επίρρωση της επιχειρηματολογίας τους οι «πολυκεντρικοί» προβάλλουν δύο θέματα. Πρώτον: στην Ασία και την Ευρώπη (κυρίως στη δική μας – γαλλική – Οβέρ) ανακαλύφθηκαν παλαιότατα τμήματα επεξεργασμένου πυριτόλιθου ηλικίας 1.800.000 ετών. Αν αυτή η χρονολόγηση είναι σωστή, τούτο θα υποδήλωνε την παρουσία όρθιου ανθρώπου - erectus (ή ακόμα και habilis - κατασκευαστή;) κι έτσι δεν θα είχε το μονοπώλιο του μεγάλου εγκεφάλου ανάμεσα στα ανθρωποειδή. Οπότε, ταξίδεψε βόρεια πολύ νωρίτερα και ταχύτερα από ότι θεωρείτο μέχρι σήμερα. Δεύτερον: Το ότι μόνο στο Ριφτ Βάλεï της Ανατολικής Αφρικής βρέθηκαν ανθρωποειδή δύο εκατομμύριων ετών και άνω, αυτό δεν αποτελεί έκπληξη για τους πολυκεντριστές. Απλά σημαίνει ότι οι συνθήκες διατήρησης των απολιθωμάτων είναι εξαιρετικές ...
Ενθουσιασμένος από αυτή την ανακάλυψη, ο Πουλιανός συνεχίζει ν’ αγωνίζεται. Ένα στοιχείο του χαρακτήρα του, το οποίο τον καθιστά ομολογουμένως ελκυστικό, αλλά που ταυτόχρονα τον κάνει να εκτίθεται στην erreurs ερμηνεία. Εγκαταλείποντας τη θέση του στη Μόσχα, μετακόμισε με τη σύζυγό του στα Πετράλωνα. Μόνος και με δικά του χρήματα άρχισε να μελετά τα ανέπαφα τμήματα του σπηλαίου. Σύντομα, μερικοί ενθουσιώδεις φοιτητές έρχονται κοντά του: εκείνη την εποχή είναι ο μόνος Έλληνας επιστήμονας που ασκεί την ανθρωπολογία πεδίου! Όλοι οι άλλοι προτιμούν την εύκολη δόξα των κλασικών χρόνων: τα αγάλματα, τα οποία χρηματοδοτούνται καλύτερα από τα παλιά κρανία.
Με την προσεκτική αφαίρεση του δαπέδου του σπηλαίου του, από στρώμα σε στρώμα, ανακαλύπτει τα πρώτα ίχνη φωτιάς και επιπλέον εργαλεία (εξαιρετικά τραχιά, είναι το λιγότερο που μπορούμε να πούμε...). Το Πανεπιστήμιο άρχισε να εκφράζει τη δυσαρέσκειά του για τις έξαλλες βολές (όπως τις χαρακτηρίζει του Πουλιανού), κομμουνιστικής μάλιστα έμπνευσης με σκοπό να ποδοπατηθεί το (πανεπιστημιακό) συγκρότημα. Για αυτούς τους κυρίους της Θεσσαλονίκης, δεν πρόκειται για ίχνη φωτιάς, αλλά ορυκτών του μαγγανίου. Ούτε για εργαλεία, αλλά μόνο για βότσαλα «φτιαγμένα από το χέρι του Θεού», όπως αναφέρεται στην έκθεση ενός πανάξιου (;) καθηγητή. Για τον Πουλιανό, τα πάντα έχουν υποστεί μεγάλες φθορές (ή ακόμα και καταστροφές).
Το 1967, οι «Συνταγματάρχες» καταλαμβάνουν την εξουσία. Το «κυνήγι μαγισσών» γίνεται μεγαλύτερο. Χάνει την έδρα Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Καταλήγει έγκλειστος σε ένα κελί υψηλής ασφαλείας στη φυλακή της οδού Μπουμπουλίνας στην Αθήνα (Σημ: ακριβώς εκεί που από σύμτωση σήμερα - 2017 - βρίσκεται το κεντρικό κτίριο του Υπουργείου Πολιτισμού!). Στη συνέχεια στάλθηκε στα νησιά (Σημ: Γιάρο και Λέρο) μαζί με άλλους πολιτικούς κρατούμενους. Όμως η επιστημονική κοινότητα κινητοποιείται. Με την ευκαιρία ενός ταξιδιού, ο Γάλλος Πρωθυπουργός Μωρίς Κουβ ντε Μερβίλ, ζητάει να μάθει νέα του ανθρωπολόγου. «Στα αρχεία των πολιτικών μας κρατουμένων δεν έχουμε κανένα Πουλιανό!», απαντούν με έκπληξη οι Έλληνες. Την επομένη τον απελευθέρωσαν. Αλλά το Πανεπιστήμιο (Θεσ/νίκης) είχε κλείσει το σπήλαιο. Δεν έχει σημασία! Ο Πουλιανός θα κάνει ανασκαφές τη νύχτα, στα κρυφά, ενώ οι αγρότες έξω από τα Πετράλωνα είχαν κρατήσει (σταματημένο) το ρολόι για λογαριασμό του.
Μόνο με το φως μιας λάμπας πετρελαίου, απελευθερώνει τόνους από μπάζα. Διασχίζει χιλιόμετρα υπόγειων σηράγγων, ανακαλύπτοντας νέες αίθουσες. Ακόμα και σήμερα, όταν μας ξεναγεί στη σπηλιά του, τον κατακλύζει το συναίσθημα: «Γνωρίζω (έχω επισκεφθεί) πεντακόσια σπήλαια στον κόσμο, κανένα δεν είναι τόσο όμορφο! Αφουγκραστείτε την αναπνοή του ... Σταγόνες νερού που πέφτουν. Από τον ήχο, αναγνωρίζω από πού προέρχονται. Πέρασα τόσες πολλές νύχτες εδώ μέσα! Ακούστε τη μουσική του σπηλαίου μου ...». Εμείς δεν υπάρχουμε πια γι’ αυτόν. Περιγράφει τον μαγικό χορό των σταλαγμιτών....
Το 1969 πιστεύει πως άγγιξε τον στόχο. Η ανάλυση των διαφορετικών στρωμάτων μαζί με τα οστά από άγρια ζώα που έχει βρει (ελέφαντες, ύαινες, ρινόκερους) τον έπεισαν ότι το κλίμα εκείνη την εποχή, όταν αυτό σπήλαιο είχε κατοικηθεί, ήταν τροπικό. Αδύνατο, ως εκ τούτου, το κρανίο να είναι ενός Νεάντερταλ. Είναι κατ’ ανάγκη πολύ παλαιότερο. Μέχρι εκεί ο Πουλιανός έχει δίκιο.
Συνεχίζει να αγωνίζεται μόνος. Υποστηρίζει ότι οι ελέφαντες είχαν κυνηγηθεί με ειδικά εργαλεία τα οποία ανακάλυψε, ενώ στη συνέχεια (τα ζώα αυτά) είχαν σκοτώθηκαν και φαγωθεί από τον άνθρωπο. Άλλωστε, ο ίδιος δεν μιλάει πλέον για τον «άνθρωπο των Πετραλώνων», αλλά για Αρχάνθρωπο: Ο αρχαίος άνθρωπος! Δεν διστάζει να αναθεωρεί συνεχώς την ηλικία. Πιστεύει ότι μπορεί να επιβεβαιωθεί πως το σπήλαιο, κατόπιν κατολίσθησης, έκλεισε με μια σάρα πριν από 600 χιλιάδες χρόνια. Ο Αρχάνθρωπος, λοιπόν έχει τουλάχιστον αυτή την ηλικία, όντας δηλ. ένας όρθιος Άνθρωπος (- Homo erectus). Συνεπώς έχει μια ηλικία 700.000 ή ίσως ακόμη και 800.000 ή 900.000 ετών! Κατ’ αυτό τον τρόπο μπαίνει στην κούρσα του συναγωνισμού για τον πολυπόθητο τουριστικά τίτλο του αρχαιότερου Ευρωπαίου. Οι χωριανοί (Πετραλωνίτες) ανακυρήσσουν τον Πουλιανό επίτιμο μέλος της κοινότητάς τους.
Οι πανεπιστημιακοί είναι έξω φρενών. Απαγορεύουν στον εχθρό τους να έχει πρόσβαση στο κρανίο. Ο Πουλιανός (όμως) διαθέτει αντίγραφο στα χέρια του, βασισμένο στα οστά του Αρχανθρώπου, και που γελώντας νευρικά λέει ειρωνικά πως δεν ανήκαν σε ελάφια όπως θα ισχυρίζονταν οι άνθρωποι της Θεσσαλονίκης. Το 1974, με την αποχώρηση των συνταγματαρχών, ο Πουλιανός ξανασηκώνει κεφάλι. Άνοιξε το σπήλαιο για τους τουρίστες (στα σημεία που είχε ήδη ανασκάψει) και δημιούργησε ένα μικρό μουσείο ώστε να φιλοξενηθεί το περίφημο κρανίο, το οποίο ζητά να επιστραφεί από το Πανεπιστήμιο. «Δεν υπάρχει περίπτωση να δοθεί ένα τέτοιο μοναδικό εύρημα σε ένα τσαρλατάνο, έναν απατεώνα», απάντησαν επίσημα οι πανεπιστημιακοί. Ξεκινά η (αντίστοιχη) δίκη (υπάρχουν άλλες επτά εν εξελίξει)...
Στο μικρό του μουσείο ο Πουλιανός εκθέτει τα «πειστήριά» του: τον σκελετό του Αρχάνθρωπο (μήπως οστά ελαφιού στ’ αλήθεια;), τις στάχτες (από μαγνήσιο;), τα λίθινα εργαλεία (ή βότσαλα;). Χάρη στη μέθοδο της Γκεράσιμοβα (σύζυγο του Γκεράσιμωφ), αναπλάθει τον Αρχάνθρωπό του. Το ύψος του ήταν 1,50 μ. και για εκείνη την εποχή πέθανε στην πολύ μεγάλη ηλικία των 35 ετών. Με τις υποθέσεις του προχωράει ακόμα παραπέρα: ο άνθρωπος, άρρωστος, σύρθηκε μέσα στο θερμότερο τμήμα του σπηλαίου, το λιγότερο υγρό για τα γέρικα κόκαλά του. (Σύρθηκε λοιπόν) κατά μήκος του τοίχου, που περιβάλλεται από πέτρες σε ένα μέρος με αρκετά ξηρό έδαφος, το οποίο στη συνέχεια υπέστη καθίζηση. Ο σκελετός ακολούθησε, φυσικά. Όμως το κρανίο παρέμεινε αγκυλωμένο (επικρεμάμενο) στο τοίχωμα, από ιζήματα ασβεστίτη παρόμοια με αυτά που δημιουργούνται οι σταλαγμίτες.
"Γελοιότητα!", εκρήγνυται ο βασικός αντίπαλος του Πουλιανού, καθηγητής Γιάννης Μελέντης. "Το κρανίο εντάξει είναι ανθρώπινο, αλλά ενός ανθρώπου 260.000 ετών, όπως αποδεικνύουν κι όλες οι σοβαρές αναλύσεις. Κι επιπλέον το να γίνεται λόγος για τελετουργική ταφή είναι παράλογο. Το κρανίο σύρθηκε μέσα στο σπήλαιο από μια ύαινα ή μια αρκούδα, οι μόνοι πραγματικοί κάτοικοι αυτής της σπηλιάς! ". Μάλλον εν είδει αστείου, ο Μελέντης μας δείχνει τη μοίρα του κρανίου, που έχει θλιβερά υποβιβαστεί σε ένα κουτί από χαρτόνι χυμού φρούτων. Προσποιήθηκε πως μας το πετάει και (έπειτα) αρχίζει να πηγαινοέρχεται στο γραφείο του, κρατώντας το σε δύο δάχτυλα. Ποτέ δεν έχω συναντήσει τέτοια οικειότητα με ένα απολιθωμένο κρανίο!
Το 1980 (4), η κατάσταση γίνεται ακόμα χειρότερη. Μια ομάδα «χωρικών - κομάντο» επιτίθεται στο σπήλαιο. Ο Πουλιανός αντιστέκεται με τους μαθητές του, αλλά οι επιτιθέμενοι βρίσκουν την ευκαιρία να ρυμουλκήσουν την πρόσοψη του μουσείου του (Σημ: αφαιρώντας την πινακίδα του «Ανθρωπολογικού Μουσείου»). «Θέλουν να με αποβάλλουν για να τοποθετήσουν τους φίλους τους στο χώρο, ξεσπαθώνει ο Πουλιανός. Αλλά ας ψάξουν αλλού, υπάρχουν οχτακόσια σπήλαια στην Ελλάδα!". Επειδή όλη του η περιουσία ξοδεύτηκε για τις ανασκαφές, τον κατηγορούν ότι υποχρέωνε τους επισκέπτες του σπηλαίου να πληρώνουν για την επίσκεψη. Το Γραφείο Τουρισμού (ΕΟΤ) επιβάλλει φύλακες για να επιβλέπουν το σπήλαιο. Ο Πουλιανός τους ονομάζει «πρασινοφρουρούς». Καθώς ο ίδιος αναγνώρισε ανάμεσά τους κάποιους από τους εισβολείς, τους αρνήθηκε την πρόσβαση στην τουαλέτα του μουσείου του. Έπρεπε να χτίσουν ένα ειδικό κτίριο ακριβώς δίπλα».
Με την άφιξη της αριστεράς (του ΠΑΣΟΚ) στην εξουσία, αποστέλλεται εκ μέρους του Παπανδρέου μια ωραία επιστολή με την υπόσχεση να έρθει. Έκτοτε όμως διστάζει. Η εκρηκτική υπουργός Πολιτισμού, Μελίνα Μερκούρη αρχικά τον υποστηρίζει. Παρ’ όλα αυτά, το 1982 ο Πουλιανός απομακρύνεται από αυτό το υπουργείο (Πολιτισμού) και τον στέλνουν… σε εκείνο των Οικονομικών! (Και πάλι) επιμένει: κάθε Σαββατοκύριακο, πετάει στη Θεσσαλονίκη και συνεχίζει τις ανασκαφές.
1983. Θεία έκπληξη! Οι δικαστές καταδικάζουν το Πανεπιστήμιο να επιστρέψει το κρανίο. Μόνο ο Μελέντης αρνείται να υποκύψει. Ο ίδιος προτιμά να το κρατήσει στην κούτα από χυμό, αποθηκευμένο σε ένα μπαούλο του Πανεπιστημίου.
Νωρίτερα, το ίδιο έτος, η Μελίνα δεν ανανεώνει την άδεια ανασκαφής. Δεν τον νοιάζει! Ο Πουλιανός επιστρέφει στην παρανομία, θα κάνει έρευνες δίχως άδεια. "Η Μελίνα είναι ένας Πόντιος Πιλάτος ... Θα συνεχίσω μόνος, και θα πρέπει να με εξοντώσει για να μου αρπάξει τη σπηλιά! Επίσης επιφυλάσσεται: ο γιος μου θα πάρει τη θέση μου μετά από μένα"!
Ακόμα προσπαθούμε να δούμε με περισσότερη σαφήνεια. Οι περισσότεροι ειδικοί εκτιμούν ότι ο Μελέντης δεν είναι πολύ μακρυά από την αλήθεια όταν υποστηρίζει ότι το κρανίο των Πετραλώνων είναι 260.000 ετών, ακόμα κι αν σε αυτό το κλίμα οι χρονολογήσεις των ειδικών φαίνεται πως συμπίπτουν. Προφανώς θα έπρεπε όλος ο κόσμος να έχει πρόσβαση στο κρανίο και στον υποτιθέμενο «σκελετό». Όμως υπάρχει εμπάργκο από αμφότερες τις πλευρές. (Έτσι) θα πρέπει να χρησιμοποιούνται (ενδιάμεσοι) απεσταλμένοι…
ΥΓ: Το συντομότερο δυνατόν θα παρατεθούν εδώ σύγχρονα σχόλια (ελπίζεται εντός του 2019).
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ------------ RETURN TO THE CONTENTS