ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ - Κυριακή 2 Ιουλίου 1972

(Τα έντονα γράμματα μέσα στο κείμενο, καθώς και τα 3πλά ερωτηματικά σε παρένθεση είναι της ΑΕΕ)

Ο κ. ΠΟΥΛΙΑΝΟΣ ΑΠΑΝΤΑ ΣΤΟΝ κ. ΜΑΡΙΝΑΤΟ

Η ΔΙΑΜΑΧΗ μεταξύ του καθηγητού κ. Σπ. Μαρινάτου, γενικού επιθεωρητού Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεων και του προέδρου της Ανθρωπολογικής Εταιρίας κ. Άρη Πουλιανού, συνεχίζεται. Μετά τις καταγγελίες του τελευταίου περί «καταστροφής του σκελετού του ανθρώπου του Νεάντερνταλ» (βρέθηκε σε σπηλαίο της Χαλκιδικής) και περί ελλείψεως συμπαραστάσεως «αρμοδίων φορέων» («η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχει κηρύξει σε κατάσταση απαγορεύσεως κάθε προσπάθειαν ερεύνης της Ανθρωπολογικής Εταιρίας», είπε), ακολούθησαν δηλώσεις του κ. Μαρινάτου. Ο καθηγητής απέκρουσε τις κατηγορίες, εζήτησε την επέμβαση εισαγγελέως και κατηγόρησε τον κ. Πουλιανό, ότι «παρουσιάζεται με τίτλους τους οποίους δεν κέκτηται».

Εις απάντησιν, ο κ. Πουλιανός δήλωσε χθες τα εξής:

«Υπό την ιδιότητα μου ως προέδρου της Ανθρωπολογικής Εταιρίας Ελλάδος διεμαρτυρήθην δημοσία δια το γεγονός ότι η Αρχαιολογική Υπηρεσία δεν έχει επί τρίμηνον απαντήσει εις την αίτησιν της Εταιρίας δι’ ερεύνας εις την Χαλκιδικήν, έχει κλείσει αδικαιολογήτως το σπηλαίο Πετραλώνων, εις το οποίον δεν υπάρχουν αρχαιότητες κλπ., εξέφρασα δε την λύπην μου δια το γεγονός ότι κατεστράφη ο σκελετός του Νεάντερνταλ των Πετραλώνων, μοναδικόν εύρημα της επιστήμης εις την χώραν μας.

Έπ’ αυτού και αντί τεκμηριωμένης και αρμοδίως ητιολογημένης απαντήσεως εδημοσιεύθη εις αθηναϊκάς εφημερίδας της 29^ης Ιουνίου προσωπική επίθεσις εναντίον μου του Γενικού Επιθεωρητού των Αρχαιολογικών Υπηρεσιών καθηγητού κ. Σ. Μαρινάτου. Παρουσιάζει η επίθεσις αύτη την αναμφισβήτητον γραφικότητα και πρωτοτυπίαν δια κρατικόν έγγραφον, να αναφέρει ως στοιχείον κατηγορίας το γεγονός ότι της Ανθρωπολογικής Εταιρίας Ελλάδος μετέχει ως μέλος και η σύζυγος μου. Αλλά, πταίω εγώ διότι συνέπεσε να είναι επιστήμων.

ΤΑ «ΤΥΠΙΚΑ» ΘΕΜΑΤΑ

Επί των θιγομένων «τυπικών» θεμάτων, παρατηρώ:

1. Επειδή ο κ. Μ. μού αμφισβητεί το δικαίωμα να χρησιμοποιώ τον τίτλον «Καθηγητού», θα περιορίζομαι του λοιπού εις τον τίτλον του Αντιπροέδρου του 8^ου Διεθνούς Συνεδρίου Ανθρωπολογικών και Εθνολογικών Επιστημών (Τόκιο 1968) και του Μέλους του Μόνιμου Διεθνούς Συμβουλίου της Διεθνούς Ενώσεως Ανθρωπολογικών και Εθνολογικών Επιστημών. Και ούτω θα δύναται να διεκδίκηση ο κ. Μ. υπέρ της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας το ότι μόνη αυτή εις τον κόσμον απηγόρευσεν εις τον έκπροσωπον του εν λόγω Συμβουλίου την Ανθρωπολογικήν ερευνάν. Πρωτοτυπία και αυτή του κ. Μ. και όχι εκ των ολιγώτερον γνήσιων.

2. Μεταξύ των ιδρυμάτων εις τα οποία διετέλεσα ερευνητής – καθηγητής καταλέγεται και το Πανεπιστήμιον του Μαίρυλαντ. Παρ’ ότι δεν είχον την ευτυχίαν να έχω εις αυτό συνάδελφον τον Μ. (άλλωστε εγώ είμαι ενεργός ανθρωπολόγος και όχι επίτιμος), υπέθετον ότι το εγνώριζε, τουλάχιστον «έκ πληροφοριών».

3. Κατά τον κ. Μ., η «Ανθρωπολογική Εταιρία Ελλάδος αποτελείται εκ του κ. και της κ. Πουλιανού και τριών εισέτι μελών». Η αλήθεια είναι ότι εις την Εταιρίαν αυτήν μετέχουν, μεταξύ άλλων, και οι καθηγηταί του Πανεπιστήμιου Αθηνών κ.κ. Χρήστος Μαλτέζος, ως Γενικός Γραμματεύς, Παν. Παναγιώτου, Αλ. Κοντόπουλος και Ε. Κατρίτσης, ο καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης Ν. Μουτσόπουλος και ο καθηγητής Πανεπιστήμιου Ιωαννίνων Δημ. Σ. Λουκάτος. Επίσης ο καθηγητής εις Πανεπιστήμιον Καλιφόρνιας Γουίλ Τσάπμαν. Συνολικώς, η Εταιρία έχει ως τακτικά μέλη αυτής εξήκοντα περίπου επιστήμονας διαφόρων κλάδων. Ερωτώ ήδη πάντα αρμόδιον: Επιτρέπεται να αναγράφονται εις κρατικά έγγραφα τοιαύτα ηθελημέναι ανακρίβειαι:

ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΟΥΣΙΑΣ

Επί των θιγομένων θεμάτων ουσίας παρατηρώ:

4. Δια το παλαιολιθικόν εύρημα εμβρύου εις Κρήτην η πρώτη τιμή διαγνώσεως ανήκει εις τον ιατρόν κ. Εμμ. Βαρδινογιάννην. Ούτος ορθώς διετύπωσεν ότι πρόκειται περί ανθρωπίνου κρανίου και όχι κρανίου έλαφου ως ισχυρίσθη ο δρ Κούςς. Δεν είναι η κοιλότης του ωτός που καθορίζει το είδος, αλλά η ύπαρξις γενειακού ογκώματος (Εμινέντια Μεντάλις). Γνωρίζει ο κ. Μ. κανένα ζώον με γενειακόν όγκωμα, περιλαμβανομένου και του ανθρώπου του Νεάντερνταλ: Αυτό είναι γνώρισμα μόνον του Έμφρονος ανθρώπου. Αργότερον ο κ. Κούςς μου εζήτησε να γίνει εργαστηριακόν παρασκεύασμα εις μικροτόμειον, πράγμα εις το οποίον και συνεφώνησα. Και αναμένομεν τα αποτελέσματα. Διατί ο κ. Μ. προεξοφλεί το εργαστηριακόν αποτέλεσμα και κάμνει ταυτοχρόνως κακήν χρήσιν των αριθμών; Εχρονολόγησα το εύρημα ως ανήκον εις την Άνω Παλαιολιθικήν εποχήν, δηλαδή, τουλάχιστον 25.000 ετών (Πρακτικά Ελλ. Ανθρ. Ετ. 1968, σ. 52). Ο κ. Μ. μου αποδίδει χρονολογίαν μόλις 10.000 ετών. Προς τι αυτή η αλλοίωσις;

5. Το παλαιοανθρωπολογικόν υλικόν των Αρχανών Κρήτης, το οποίον προφανώς υπαινίσσεται ο κ. Μ. συνετηρήθη άριστα, όσον ήτο δυνατόν, παρ’ ειδικευμένου συνεργείου του Μουσείου Ηρακλείου υπό την επίβλεψίν μου. Εάν εχρησιμοποιείτο γύψος, ώς μου συνέστησεν ο κ. Μ. η καταστροφή θα ήτο ανεπανόρθωτος. (Ως γνωστόν τα κρανία σφίγγουν όταν στέγνωση ο γύψος). Λυπούμαι διότι με υπεχρέωσεν ο κ. Μ. να κάμω αυτό το στοιχειώδες μάθημα. Εκείνος, όμως, το ηθέλησεν.

6. Λέγει ο κ. Μ. : «Εις το 2^ον Διεθνές Κρητολογικόν Συνέδριον Χανίων ο κ. Πουλιανός ανέγνωσε μακροσκελή ανακοίνωση ριζικώς εσφαλμένην. Οι ειδικοί δεν ηθέλησαν να συζητήσουν». Οι ειδικοί του κ. Μ. είναι προφανώς οι ανθρωπολόγοι. Ατυχώς, όμως ήμην ο μόνος εις το εν λόγω συνέδριον. Επομένως δεν ετίθετο καν θέμα επιστημονικής συζητήσεως. Αλλ’ όμως η αυτή ανακοίνωσις περιέχεται εν εκτάσει εις το τελευταίον βιβλίον μου «Η Καταγωγή των Κρητών» λίαν τιμητική κριτική δια το οποίον γίνεται εις το ανθρωπολογικόν περιοδικόν της Δυτικής Γερμανίας «Χόμο» ΧΧΙΙ 2 – 1971. Ομολογώ ότι μεταξύ της γνώμης του «Χόμο» και της του κ. Μ. με ενδιαφέρει περισσότερον η γνώμη του «Χόμο».

7. Αντιθέτως, εις το αυτό Συνέδριον, η εκφρασθείσα γνώμη του κ. Μ. ότι η Κυδωνία και οι Κύδωνες της Δυτικής Κρήτης έλαβον το όνομα των πιθανώς, από τα κυδώνια προεκάλεσεν αντιδράσεις συνέδρων, ως την εξής του επιφανούς γλωσσολόγου Γκεωογκήεφ: «Θα μας πείτε τώρα ότι και οι Πορτογάλοι επήραν το όνομα από τα πορτοκάλια». Συνεπλήρωσε δε ο διαπρεπής ξένος λέγων ότι «οι άνθρωποι δίδουν τα ονόματα εις τα φρούτα και όχι τα φρούτα εις τους ανθρώπους». Χρειάζονται σχόλια;

8. Ισχυρίζεται ο κ. Μ. ότι αι διαπιστώσεις μου κατά τας ανασκαφάς της Μεσσηνίας «προκάλεσαν την δηκτικωτάτην ειρωνείαν του γνωστού αμερικανικού περιοδικού «Νέστωρ». Από την αυτοψίαν όμως των σελίδων 786 και 788 του υπό ημερομηνίαν 1-3-72 τεύχους του εν λόγω περιοδικού, δύναται ακόμη και ο αγνοών την αγγλικήν γλώσσαν αναγνώστης να διαπίστωση ότι η δημοσίευσις του «Νέστωρ» δεν αναφέρεται εις τας επιστημονικάς διαπιστώσεις περί των προϊστορικών εκτελέσεων εις τας Νιχώρια Μεσσηνίας, ούτε εις τους τίτλους του δημοσιεύματος πρωινής εφημερίδος (18-3-72), αλλά αποκλειστικώς και μόνον εις την εκ τυπογραφικού λάθους τοποθέτηση του τσιγκογραφικού «κλισέ» φωτογραφίας ρωμαϊκής προτομής όχι εις την κανονική του θέσιν, αλλά επάνω από λεζάνταν προοριζομένην δι’ άλλο κλισέ αναγλύφου πηλίνης παραστάσεως προϊστορικού κατοίκου της Ελλάδος ευρεθείσης κατά της ανασκαφάς του Κάσκευ εις Κέαν. Ερωτάται κανείς διατί εχρειάσθη ο κ. Μ. να φθάσει εις τέτοιον σημείον διαστρεβλώσεως (τακτική που οι σημερινοί του, εν έτει 2014, επίγονοι συνεχίζουν);

9. Αι δηλώσεις του κ. Μ. μου απεκάλυψαν ένα μυστήριον: Την αιφνηδίαν ματαίωσιν της συμμετοχής μου εις τας ανασκαφάς του Πανεπιστήμιου της Μινεσσότα εις Μεσσηνίαν. Πράγματι, ενώ προσκληθείς μετέσχον πέρυσι, επρόκειτο δε να μετάσχω και εφέτος, μου εδηλώθη υπό του Διευθυντού των ανασκαφών καθηγητού Γουίλ Μακ Ντόναλντ ότι δεν θα μετάσχω λόγω οικονομικών δυσχερειών της αποστολής. Ήδη ο κ. Μ. αυτοαπεκαλύφθη.

10. Ο αείμνηστος Ιωάννης Κούμαρης πρώτον με εβράβευσεν επισήμως, και δεύτερον, κατά το 1968, γράφει εις τα Πρακτικά της Ελλ. Ανθρ. Ετ. Σελ.42: Συμφώνως με την ημετέραν δήλωσιν της 18 Ιουνίου 1968 προς το υπουργείον, η Ελλ. Ανθρ. Εταιρία αντεπροσωπεύθη επισήμως εις το 8^ον Διεθνές Συνέδριον Ανθρωπολογικών και Εθνολογικών Επιστημών του Τόκιο της Ιαπωνίας 28 Αύγουστου – 12 Σεπτεμβρίου 1968, υπό του Εταίρου Άρη Ν. Πουλιανού, παρουσιάσαντος ανακοίνωσιν σχετικήν με την φυλετικήν σύνθεσιν των λαών της Βαλκανικής…

Τέλος, με βαθειάν συγκίνησιν θυμούμαι τον προς όλους τους εταίρους τελευταίον χαιρετισμόν του (Πρακτικά Ελλ. Ανθρ. Ετ. 1970 σελ.14):

«Η Πατρίς μας δεν στερείται σκαπανέων και η φιλοδοξία επιβάλλεται. Και η Διδασκαλία της «Φυσικής» Ανθρωπολογίας εις τον Φοιτητικόν Κόσμον. Ετονίσαμεν και εζητήσαμεν επανειλημμένως την συγκέντρωσιν του κινητού ανθρωπολογικού υλικού εις εν Μουσείον. Θα ήτο μεγάλης αξίας. Αντί να το τραυματίζωμεν ή διαλύωμεν…».

Ταύτα, δια τον προς την αλήθειαν και τους νεκρούς σεβασμόν του κ. Μ.

Ο κ. Μαρινάτος πιστεύει ότι μόνος αυτός εξ’ όλων των Ελλήνων επιστημόνων έχει το δικαίωμα να κάμνη βασικάς ανακαλύψεις δια την προϊστορικήν εποχήν. Δεν θα είχα κανένα λόγον να διαφωνήσω αν είχεν εκείνος αποδείξει ανθρωπολογικώς την φυλετικήν συνέχειαν των κατοίκων του Ελλαδικού χώρου και υποχρεώσει τους ξένους, ακόμη και τους συμφέρον έχοντας, να εγκαταλείψουν την ανθελληνικήν θεωρίαν του Φαλλμεράϋερ. Ατυχώς όμως δια την φιλοδοξίαν του, ταύτα απεδείχθησαν υπό άλλου. (Θα έπρεπε οπωσδήποτε να χαίρεται ως Έλλην δι’ αυτό). Επέλεξε τότε την οδόν της καταπολεμήσεως αυτού του αλλού και της προβολής θεωρίας πυροτεχνήματος περί Μογγολων εις Μυκήνας κτλ. Ευτυχώς δια τον τόπον και ατυχώς δια την φιλοδοξίαν του η και εις τους Μογγολους αναγωγή καταγωγής των Ελλήνων ήτο τόσον επιστημονικώς αστήρικτος ώστε δεν υπέστημεν νέαν ταλαιπωρίαν Φαλλμεράϋερ. Το κατ΄ εμέ εθεώρησα επιστημονικόν και εθνικόν καθήκον να καταρρίψω εις το βιβλίον μου «Η καταγωγή των Κρητών» τας αντιεπιστημονικάς αυτάς θεωρίας. Χρειάζεται να δίδωμεν μόνοι μας επιχειρήματα εις τους διάφορους μισέλληνας τύπου Ντέιβιντ Χόλυτεν και μάλιστα δια λόγους θορύβου μόνον;».

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 5-7-1972

(Τα έντονα γράμματα μέσα στο κείμενο, καθώς και τα 3πλά ερωτηματικά σε παρένθεση είναι της ΑΕΕ)

ΔΙΕΥΚΡΙΝΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΕΩΣ

ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

Εκ του «Γραφείου της Γενικής Επιθεωρήσεως Αρχαιοτήτων» εστάλη προς δημοσίευσιν η κατωτέρω απάντησις εις όσα ο πρόεδρος της «Ανθρωπολογικής Εταιρίας της Ελλάδος» κ. Άρης Ν. Πουλιανός εδημοσίευσε εις το φύλλον της Κυριακής, 2ας Ιουλίου.

Εκ των νέων διατριβών του κ. Πουλιανού εις τας εφημερίδας της Κυριακής (2 Ιουλίου) η γενική Επιθεώρησις Αρχαιοτήτων, θεωρεί υποχρεώσιν αυτής να απάντηση εις εν και μόνον σημείον, διότι τούτο φέρει υπηρεσιακόν χαρακτήρα (δηλαδή οι προηγούμενες από καθέδρας επιθέσεις δικτατορικής πρακτικής δεν είχαν υπηρεσιακό χαρακτήρα;;;). Πρόκειται περί των επανειλημμένων αιτιάσεων, ότι η Αρχαιολογική υπηρεσία απηγόρευσεν εις τον κ. Πουλιανόν ανασκαφάς παλαιοανθρωπολογικάς και ότι ουδέποτε ούτος έλαβεν απάντησιν εις το έγγραφον του της 27-3-72 (;;;) προς το ημέτερων υπουργείον.

Εις το έγγραφον τούτο ο κ. Πουλιανός ανακοινοί μόνον, ότι στο κλιμακίον της Ανθρωπολογικής Εταιρίας Ελλάδος, το οποίον ήθελεν διενεργήσει ερευνάς… εις την περιοχήν… αποτελείται από τους κάτωθι επιστήμονας, μέλη της Εταιρίας μας. 1)Από τον πρόεδρον….. κ. Άρην Πουλιανόν…. 2) κ. Κόρκαν Γεωργία γεωλόγο, 3) κ. Ξηροτύρην Νικολάον, Σπηλαιολόγο – ιατρόν , 4) κ. Πλατάκην Ελευθέριο, φυσικόν, 5) και Πουλιανού Δάφνην, Ιατρόν – σπηλαιολόγο».

Η Γενική Επιθεώρησις Αρχαιοτήτων εκφράζει την λύπην της, ότι εις το σημείον τούτο της απαντήσεώς της υπήρξεν ασαφής (πάλι καλά που το παραδέχεται), δίδουσα ούτω το δικαίωμα να κάμουν όσοι θέλουν σύγχυσιν μεταξύ του κλιμακίου και της όλης Εταιρίας.

Το ουσιώδες πάντως είναι ότι το έγγραφον τούτο δεν αποτελεί αίτησιν αδείας ανασκαφών (οι ημερομηνίες όμως που αναφέρονται στον «Ελλ. Βορρά» 22-6-1972 είναι 5-7-72 και 2-3-72 και όχι 27-3-72 που λέει η Αρχαιολογική Υπηρεσία). Καλώς δε, διότι η Αρχαιολογική Υπηρεσία δεν έχει το δικαίωμα παραχωρήσεως ή αρνήσεως τοιούτων ανασκαφών (;;;). Επεμβαίνει απλώς εκεί, όπου υπάρχει κίνδυνος καταστροφής αρχαιοτήτων. Ούτω, προ τριμήνου περίπου ο καθηγητής του Πανεπιστήμιου Αθηνών κ. Μαρίνος ανήγγειλεν εις την Αρχαιολογικήν Υπηρεσίαν, ότι θέλει διενεργήσει παλαιοντολογικάς ανασκαφάς εις σπήλαιον της Τήλου. Ο αρμόδιος έφορος Δωδεκανήσου κ. Κωνσταντινόπουλος ειδοποίησε ταυτοχρόνως, ότι το σπήλαιον πιθανώς περιείχε και αρχαιότητας. Εστάλη αρμόδιος αρχαιολογικός υπάλληλος εις Τήλον. (Το ίδιο δεν θα μπορούσε να γίνει και με τον Α. Πουλιανό ή όχι επειδή δεν ήταν χουντικός);.

Επαναλαμβάνεται, ότι ο κ. Πουλιανός εζήτησεν άδειαν ανασκαφών από τους Νομάρχας, όχι από την Αρχαιολογικήν Υπηρεσίαν. Αν ελάμβανεν άδειαν, ήθελον απλώς εποπτευθή αι ανασκαφαί του δια το αρχαιολογικόν μέρος (από ποίον να ελάμβανε άδεια αφού 29-6-1972 η Αρχ. Υπηρεσία παραδέχεται ότι απαγόρευσε την περαιτέρω εργασία στο σπήλαιο Πετραλώνων;). Εφαρμόζεται, δηλαδή, ελλείψει σαφεστέρον νόμου, κατ’ επέκτασιν η διαδικασία, ήν η Αρχαιολογική Υπηρεσία χρησιμοποιεί και δια τους θησαυροθήρας.

Είναι θλίβερον ότι εις το κεντρικόν τούτο υπηρεσιακόν θέμα ενεβολιάσθησαν άλλα ζητήματα και προεκλίθη τόσος δημόσιος θόρυβος. Προφανώς έχει σκοπόν τινά και ίσως ενθαρρύνεται πόθεν (;;;). Καθοδηγείται επιδεξίως δια του νέου δημοσιεύματος του κ. Πουλιανού εις την κλασσικήν περίπτωσιν «άμας απήτουν» οι δ’ απηρνούντο σκάφας». Δια τούτο η Αρχαιολογική Υπηρεσία ουδεμίαν επί πλέον απάντησιν θα δώσει. Αν η πρώτη αυτής απάντησις ήτο έντονος (πάλι καλά που το παραδέχεται) (πάλι καλά που το παραδέχεται), τούτο συνέβη διότι επί έτη ωχλούντο δια πλάγιων μέσων αι υπηρεσίαι ημών, και δη παρά προσώποις ευρισκομένοις εκτός των σχετικών θεμάτων ως είναι φυσικόν. Δεν είναι η πρώτη φορά. Εις τοιαύτας περιπτώσεις η Υπερησία αναγκάζεται να ανακοίνωση μέρος των φακέλων της προς ιδίαν αυτής άμυνα. Τούτο έπραξε και νυν, και δη μετά φειδούς. Ανεμένετο η απάντησις, οία ακριβώς είναι…: Προς παραπλάνησιν παντός μη δυναμένου να κοινή εξ ιδίων, εις ζητήματα καθαρώς επιστημονικά. Η Κοινωνία όμως βαθμηδόν συνηθίζει να προφυλάσσεται κατά τοιούτων φαινομένων.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ