ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΗ
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ
Μη κερδοσκοπικός επιστημονικός φορέας
ΔΑΦΝΟΜΗΛΗ 7, ΑΘΗΝΑ 11471
Τηλ: 210-3646793, Fax: 210-3632740
http://www.aee.gr e-mail: aee@otenet.gr
Αθήνα
19-7-2010, αρ. πρωτ. 1337
Προς: Α) Το γραφείο κ. Υπουργού ΥΠΠΟΤ (5260)
Β) Το γραφείο κ. Γεν. Γραμμ. ΥΠΠΟΤ (4436)
Γ) Τη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων (Γεν. Πρωτ. 9271)
Δ) Τον Συνήγορο του Πολίτη (29462/190710)
Ε) Το Σώμα Ελεγκτών και Επιθεωρητών Δημόσιας Διοίκησης (8731)
Θέμα: Οι καταστροφές που έχει υποστεί το κρανίο του Αρχανθρώπου Πετραλώνων, τα προτεινόμενα μέτρα και η μέχρι σήμερα ουσιαστικά αδιαφορία των αρμοδίων.
Αξιότιμοι κύριοι,
Για τις καταστροφές που έχει υποστεί το κρανίο του Αρχανθρώπου Πετραλώνων Χαλκιδικής, εποπτεύουσα διοικητική αρχή είναι σύμφωνα με το νόμο η Αρχαιολογική Υπηρεσία του ΥΠ.ΠΟ.Τ. Για το λόγο αυτό αποταθήκαμε (ήδη από τις 6-11-1985 / 628) στην αρμόδια και ενιαία (τότε) Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας (ΕΠΣ). Παρόλο που έκτοτε έχουμε επανέλθει στο θέμα αρκετές φορές, πρακτικά λαμβάνονται υπόψη ελάχιστα από τα εκ μέρους μας προτεινόμενα μέτρα, ενώ συχνά, σε αντίθεση με τα προβλεπόμενα από το νόμο, δεν μας δίνονται απαντήσεις. Δυστυχώς σε αυτά τα πλαίσια έχουν κινηθεί τελικά, εκτός από τα καταγγελλόμενα όργανα του Δημοσίου (ΕΠΣ Β. Ελλάδος ή ΑΠΘ), ο Συνήγορος του Πολίτη, αλλά και το Σ.Ε.Ε.Δ.Δ.
Στην από 28-5-2008 προσφυγή της ΑΕΕ στον Συνήγορο του Πολίτη (με αρ. πρωτ. 8230) αναφέρονται διάφορα ζητήματα, τα οποία όμως περιέργως είτε παραβλέφθηκαν είτε αποσιωπήθηκαν. Ακόμα και αν υποτεθεί ότι ορισμένα εξ αυτών τέθηκαν όχι υπό μορφή ερωτήματος, αλλά προτάσεων, είναι αυτονόητο ότι αναμενόταν απάντηση, αφού σαφώς το από 16-9-2005 έγγραφό μας (απαρχή των πιο πρόσφατων αναφορών) καταλήγει με την φράση: «Εν αναμονή απάντησης και ενημέρωσης για τις δικές σας ενέργειες». Κατωτέρω παρατίθενται τα έγγραφα και αναπτύσσονται τα σημεία εκείνα που θεωρώ ότι δεν δόθηκε απάντηση, σε πρωτοφανώς αδιανόητα πλαίσια αδιαφορίας των αποδεκτών του παρόντος.
Στο ανωτέρω έγγραφο επεσήμανα (πάντα εν αναμονή απάντησης) πως «θεωρώ ότι οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν από διοικητικής πλευράς, είναι»:
1. Να αναζητηθούν οι διαδοχικές
χρονολογικά φωτογραφίες και ακτινογραφίες που έχουν γίνει κατά καιρούς στο
κρανίο του Αρχανθρώπου των Πετραλώνων, από την στιγμή που το παρέλαβε το
Παν/μιο Θεσσαλονίκης στις 20-9-1960 έως σήμερα. Σημ: Εάν περιέργως δεν υπάρχει
ένα ημερολόγιο εργασιών και μελετών του κρανίου (απαραίτητο από επιστημονική
άποψη), αυτό πρέπει να αναπληρωθεί πάση θυσία με όσα στοιχεία μπορούν να
αναζητηθούν και να καταγραφούν.
Προφανώς τίποτε δεν έγινε για την αναζήτηση των ανωτέρω στοιχείων (φωτογραφίες, ακτινογραφίες, ημερολόγια). Αλλά ακόμα και αν είχε γίνει, δεν όφειλε κάποιος (συμπεριλαμβανομένου του Συνηγόρου του Πολίτη) να μας ενημερώσει (εμπεριστατωμένα), αντί να παραπονούμαστε ότι δεν λάβαμε καμμία απάντηση;
2. Να αναζητηθεί το σταλαγμιτικό
υλικό που επικάλυπτε το κρανίο, με βάση όσες μαρτυρίες υπάρχουν. Να ζητηθεί η
επιστροφή του στη χώρα μας σε περίπτωση που έχει παράνομα φυγαδευτεί στο
εξωτερικό, ως αναπόσπαστο επιστημονικά συστατικό μέρος του κρανίου.
Παρόλο που το κρανίο του Αρχανθρώπου των Πετραλώνων και τα συναφή με αυτό ευρήματα αποτελούν το σημαντικότερο παλαιαοανθρωπολογικό και συνάμα αρχαιολογικό θησαυρό της Ευρώπης ηλικίας τουλάχιστον 700.000 ετών, πάλι δεν λάβαμε καμμία απάντηση. Δεν γίνεται αντιληπτό από τον Συνήγορο του Πολίτη, πέρα από το ΥΠ.ΠΟ.Τ. ή το ΑΠΘ, ότι το σταλαγμιτικό υλικό που επικάλυπτε το κρανίο είναι ένα σημαντικότατο παλαιοανθρωπολογικό στοιχείο, που πρέπει να αναζητηθεί τι απέγινε, καθώς και ότι όσο περισσότερο χρονικό διάστημα παρέλθει σε αδράνεια, τόσο λιγότερα πράγματα μπορούν να βρεθούν; Έτσι, την περίοδο 1960-1980 εφόσον έχουν χαθεί οποιεσδήποτε πληροφορίες για το σταλαγμιτικό υλικό, έπρεπε να είχαμε ενημερωθεί, διαφορετικά κάτι αποκρύβεται δια της μη απαντήσεως. Δεν είναι περίεργο που όλοι διάβασαν την αντίστοιχη παράγραφο (συμπεριλαμβανομένου του Συνηγόρου του Πολίτη) και αδιαφόρησαν για την έλλειψη αντίστοιχων πληροφοριών; Καθώς βρίθουν από ανάλογες υπεκφυγές απάντησης τα σχετικά έγγραφα των αποδεκτών, δεν πρέπει να διερευνηθεί εάν αυτό υποκρύπτει ενδεχομένως άλλου είδους συναλλαγές ή/και διαπλοκές;
3.
Να συνταχθεί πόρισμα της ακριβούς κατάστασης στην οποία βρίσκεται σήμερα το
κρανίο, με τη λήψη σχετικών φωτογραφιών, ακτινογραφιών και τομογραφιών. Να
απαγορευθεί οποιαδήποτε παραπέρα παρέμβαση, χωρίς προηγούμενη άδεια του ΚΑΣ, το
οποίο να μην επιτρέπεται να συνεδριάζει για ανάλογα παλαιοανθρωπολογικά
ζητήματα άνευ παλαιοανθρωπολόγου, όπως δυστυχώς συμβαίνει σε αυτό το όργανο
μέχρι και σήμερα.
Τρία είναι τα ζητήματα που τίθενται επί τάπητος στην ανωτέρω παράγραφο: Α. Υπάρχει έστω σήμερα πόρισμα (μάλλον όχι) για την ακριβή κατάσταση στην οποία βρίσκεται το κρανίο, με τη λήψη σχετικών φωτογραφιών, ακτινογραφιών και τομογραφιών, το οποίο θα λειτουργούσε σαν ανάσχεση για οποιεσδήποτε περαιτέρω ενδεχόμενες καταστροφές, και σαν ένα σταθερό σημείο αναφοράς; Β. Εξετάστηκε η πρότασή μας ώστε να απαγορευθεί οποιαδήποτε παραπέρα παρέμβαση, χωρίς προηγούμενη άδεια του ΚΑΣ; Γ. Εξετάστηκε η πρότασή μας ώστε το ΚΑΣ να μη συνεδριάζει για ανάλογα ζητήματα άνευ παλαιοανθρωπολόγου, όπως δυστυχώς συμβαίνει σε αυτό το όργανο μέχρι και σήμερα; Γιατί δεν φρόντισε, έστω ο Συνήγορος του Πολίτη, να διερευνηθούν τα αντίστοιχα ζητήματα, ειδικά όταν είναι γνωστό ότι αυτού του είδους η κρατική μηχανή μάς έφερε στο γνωστό σήμερα χείλος του γκρεμού;
4α. Να συνταχθεί πόρισμα των μέχρι
τώρα γενόμενων εργασιών καθαρισμού και απόσπασης τμημάτων των οστών του
κρανίου. Παραδείγματος χάριν (συνοπτικά και βάσει των ανωτέρω): Το ανθρώπινο
κρανίο του σπηλαίου Πετραλώνων βρέθηκε το 1960 εξ ολοκλήρου καλυμμένο με
σταλαγμιτικό υλικό, το οποίο αποσπάστηκε τον ίδιο χρόνο από το μεγαλύτερο μέρος
του κρανιακού θόλου. Η περιοχή του προσώπου αρχικά έμεινε ανέγγιχτη για να μην
γίνει ζημιά στα ευπαθή και εύθραυστα οστά του, καθώς ελάχιστες φθορές στην
οδοντική επιφάνεια είχαν ήδη επέλθει. Εξ αρχής από το κρανίο έλλειπαν οι
τέσσερις τομείς, ο δεξιός δεύτερος προγόμφιος και το πίσω τμήμα της δεξιάς
ζυγωματικής απόφυσης. Έτσι έως το 1965 μεγάλο μέρος της σταλαγμιτικής ύλης είχε
απομακρυνθεί από το κρανίο, αλλά η γνάθος, τα ζυγωματικά οστά και το κάτω μέρος
τής άνω ινιακής γραμμής παρέμειναν επικαλυμμένα. Τα δέκα δόντια της γνάθου
είχαν καθαριστεί, αλλά τα άδεια φατνία των τομέων ήταν ακόμα καλυμμένα με
σταλαγμιτικό υλικό, καθώς επίσης και τα κροταφικά οστά από το σημείο του πόριου
και κάτω. Το κρανίο ήταν σχεδόν ολόκληρο, δείχνοντας να μην έχει υποστεί
σπασίματα από προσκρούσεις. Οι μαστοειδείς αποφύσεις είναι σπασμένες. Εκ του
κρανίου προσέτι έλλειπαν εξ αρχής το οπίσθιο τμήμα του σώματος της δεξιάς άνω
γνάθου, ολόκληρο σχεδόν το ηθμοειδές οστούν, πλην του τετριμμένου πετάλου, η
ρινική επιφάνεια της άνω γνάθου, το πρόσθιον τοίχωμα των σφηνοειδών κόλπων, η
ύνις και πιθανόν το κάτω τοίχωμα των οφθαλμικών κογχών. Το 1980 αφαιρέθηκε η
κορώνα του πρώτου δεξιού γομφίου, καθώς και τεμάχια του κρανίου που
αποσπάστηκαν μαζί με την σταλαγμιτική ύλη. Το 1982 το κρανίο είχε υποστεί
επιπλέον ζημιές, κυρίως στις περιοχές των οφθαλμικών κογχών, της άνω γνάθου και
της ρινικής χώρας. Εξωτερικά των
ρινικών οστών έγιναν κάποιες καινούργιες χαρακιές, αλλά και δεκάδες άλλες,
μήκους περίπου 10 χιλ. και βάθους 1 χιλ., οι οποίες διατρέχουν όλη την
επιφάνεια των οστών του προσώπου, του μετωπιαίου και αμφοτέρων των βρεγματικών.
Επίσης, τα άνω και πλάγια εσωτερικά οστέινα τοιχώματα των οφθαλμικών και
ρινικών κογχών, ενώ υπήρχαν αρχικά, σήμερα λείπουν.
Ζητούσαμε δηλαδή να συνταχθεί λεπτομερές πόρισμα της κατάστασης στην οποία διατηρείται το κρανίο, καθώς και των εργασιών καθαρισμού και απόσπασης τμημάτων των οστών του, φέρνοντας και ένα αντίστοιχο παράδειγμα. Παρόλα αυτά τίποτα δεν έγινε. Που οφείλεται αυτό αν όχι σε έλλειψη παιδείας, ευθυκρισίας, ευθύνης ή κοινού νου, ώστε να μην επιτρέπεται καμμία παραπέρα ασυνείδητη καταστροφή του κρανίου; Πληρώνονται δημόσιοι λειτουργοί για να εργάζονται ευσυνείδητα, να διαφυλάσσουν το Δημόσιο Συμφέρον, αποδίδοντας λογαριασμό και δίδοντας τις νόμιμες απαντήσεις, ενώ αυτοί αντίθετα παραβαίνουν τα καθήκοντά τους χωρίς καμμία συνέπεια;
4β. Να συνταχθεί όσο το δυνατόν
πληρέστερη περιγραφή όλων των λεπτομερειών, όπως π.χ. παρατηρήσεις που αφορούν
οπές στο σπασμένο ζυγωματικό και τα «βουλιάγματα» στο περιόστεο, τα οποία
οφείλονται σε φυσικά αίτια, της εποχής δηλαδή του ανθρώπου των Πετραλώνων και
της εναπόθεσής του στα ιζήματα του
σπηλαίου. Σημ. Οι εργασίες αυτές μπορούν να γίνουν με τη συμμετοχή
ιατροδικαστών και των άριστων καθηγητών Ανατομίας του Αριστοτέλειου, άλλων
ελληνικών Παν/μίων και, εν ανάγκη, ειδικών του εξωτερικού.
Ως προς το πρώτο σκέλος ισχύουν τα ίδια με τα αναφερόμενα στην προηγούμενη παράγραφο (4α). Ως προς το δεύτερο (τη σημείωση), δεν κλήθηκε τελικά κανείς καθηγητής από άλλο Παν/μιο, παρά μόνο από το καταγγελλόμενο ΑΠΘ; Ο ρόλος του Συνηγόρου του Πολίτη άραγε ποίος είναι; Γιατί παραβλέπονται συνεχώς όσα προτείνουμε και δεν αποδίδονται οι οιεσδήποτε ευθύνες στους εμπλεκόμενους; Δεν μπορούσε ο Συνήγορος του Πολίτη να ρωτήσει με έγγραφό του γιατί στην επιτροπή δεν μετέχουν και καθηγητές από το εξωτερικό, ώστε να διερευνηθούν πληρέστερα τα καταγγελλόμενα και να μπει ένας ουσιαστικός φραγμός στην παραπέρα ενδεχόμενη καταστροφή του κρανίου;
5. Να διερευνηθεί η εμπλοκή των υπηρεσιακών και
πολιτικών παραγόντων του ΥΠ.ΠΟ. στην κατ’ εξακολούθηση συγκάλυψη (1985-2005)
των παράνομων καταστροφών που υπέστη το ανθρώπινο κρανίο Πετραλώνων. Να
αποδοθούν οι αντίστοιχες ποινικές ευθύνες για καταστρατήγηση του Αρχαιολογικού
Νόμου. Ακριβώς γιατί απεκρύβησαν οι σχετικές πληροφορίες στην από 20-12-1997
υπουργική απάντηση σε επερώτηση προς τη Βουλή των Ελλήνων, με την φράση: Το
κρανίο των Πετραλώνων έχει καθαριστεί με υποδειγματικό τρόπο. Εκ διαμέτρου
αντίθετα είναι αυτά που διαπιστώνουν ξένοι επιστήμονες (Murril, Stringer κ.ά),
καθώς και οι Έλληνες ανθρωπολόγοι Άρης Πουλιανός και Νίκος Πουλιανός, ενώ τις
ζημιές είχαν ομολογήσει οι ίδιοι οι καθηγητές Ι. Μελέντης και Ν. Ξηροτύρης.
6. Να αποζημιωθεί η Κοινότητα Πετραλώνων και ο
Δήμος Τρίγλιας, καθώς, στο συμφωνητικό παράδοσης και παραλαβής με το Παν/μιο
Θεσσαλονίκης, το κρανίο είχε δοθεί για φύλαξη και όχι για καταστροφή. Η
αποζημίωση να γίνει βάσει του ποσοστού καταστροφής, το οποίο κυμαίνεται από
30%-50%, ενώ η αρχική του αξία πρέπει να ξεπερνούσε τα 10 δισ. ευρώ.
7. Να επιστρέψει ο Αρχάνθρωπος στα Πετράλωνα και
το κρανίο του να μπει σε ειδική ασφαλισμένη προθήκη με αλεξίσφαιρο τζάμι και να
ελέγχεται από τρεις κλειδαριές, μια του ΥΠ.ΠΟ., μια του Παν/μιου Θεσ/νίκης και
μια του Ανθρωπολογικού Μουσείου. Οι κλειδαριές να ανοίγουν μόνο με τη σύμφωνη
γνώμη των ανωτέρω τριών φορέων, ύστερα από σχετική γνωμοδότηση του ΚΑΣ, και για
συγκεκριμένο λόγο.
Και στα τρία παραπάνω σημεία ουδεμία απάντηση... Παρόλο δηλαδή που ο εξ Η.Π.Α. καθηγητής Ανθρωπολογίας R. Murrill επισημαίνει τόσο το 1979, όσο και 1981 ότι έχει αφαιρεθεί (broken off) η κορώνα του 1ου δεξιού γομφίου ή ο Βρετανός C. Stringer (1983, Journal of Human Evolution, τ. 12, σελ. 731-742) ότι το κρανίο είχε υποστεί ζημιές (damages), κυρίως στις περιοχές των οφθαλμικών κογχών, της άνω γνάθου και της ρινικής χώρας, καθώς και εξωτερικά των ρινικών οστών όπου υπάρχουν καινούργιες χαρακιές. Επίσης, ο Γερμανός καθηγητής Ρ. Προτς του Παν/μιου της Φρανκφούρτης (επετηρίδα Άνθρωπος, 1983), αναφέρει ότι τα τρίμματα για χρονολόγηση, τού τα είχε προσκομίσει ο καθηγητής Ν. Ξηροτύρης. Σε άλλη επιστολή των G. J. Henning, W. Herr, E. Veber & N. Xirotiris το 1982 στο περιοδικό Nature (τ. 299, σελ. 281-282) αναγράφεται επίσης ότι ο κ. Ν. Ξηροτύρης προσκόμισε ελάχιστες ποσότητες, χωρίς άλλες διευκρινίσεις για το βάρος, από την οστέινη ύλη του κρανίου Πετραλώνων. Και αν υποτεθεί ότι οι «αρμόδιοι» διευθυντές του Υπουργείου Πολιτισμού και καθηγητές του ΑΠΘ δεν πρόσεξαν τίποτα από τα ανωτέρω, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ούτε ο Συνήγορος του Πολίτη «τόλμησε» να τα επισημάνει…
Συμπληρωματικά αναφέρεται εδώ, καθώς «αφελώς» νομίζαμε πως θα αναζητηθούν όλα τα στοιχεία, ότι και ο ιατροδικαστής κ. Π. Γιαμαρέλλος το 1981 κατήγγειλε την «πρόσφατο απόσπαση τμήματος του 1ου γομφίου οδόντος της άνω δεξιάς γνάθου» από το κρανίο του Αρχανθρώπου (πρβλ. το προαναφερόμενο 628/6-11-1985 αρ. πρωτ. ΕΠΣ και περιοδικό Άνθρωπος τ. 8. σελ. 82).
Λαμβάνοντας υπόψη το ανωτέρω (16-9-2005 / 1245)
έγγραφό μας, ερώτηση για το θέμα προς το ΥΠΠΟ απηύθυνε αμέσως (27-9-2005/873) ο
βουλευτής της (τότε) αντιπολίτευσης κ. Αθ. Αλευράς. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η
απάντηση (21-10-2005) του τ. Υφυπουργού κ. Π. Τατούλη: «Το Υπουργείο
Πολιτισμού βρίσκεται στη διαδικασία συναντήσεων μεταξύ των εμπλεκομένων φορέων.
Πρόκειται να δώσει μια οριστική λύση στα πλαίσια της δεοντολογίας και του
υφιστάμενου νομικού πλαισίου. Γιατί οι διαστάσεις που έχει πάρει το θέμα
πλήττουν όχι μόνο το κύρος των εμπλεκομένων φορέων αλλά και τις χώρες στη
Διεθνή Επιστημονική Κοινότητα. Για το λόγο αυτό θα πρέπει ύστερα από σχετική
Γνωμοδότηση του ΚΑΣ να προχωρήσει η θεσμική αντιμετώπιση του θέματος η οποία θα
αντιμετωπίσει το πρόβλημα στο σύνολό του συμπεριλαμβανομένης της συντήρησης και
φωτογραφικής τεκμηρίωσης του κρανίου, το θέμα του μουσείου και του σπηλαίου των
Πετραλώνων και όλες τις πτυχές του προβλήματος που έχει δημιουργηθεί επί σειρά
ετών».
Υπήρξαν πράγματι τότε 2-3 επαφές με το ΥΠΠΟ, οι οποίες όμως έχουν έκτοτε παγώσει εντελώς, με αποτέλεσμα να διατηρείται το τέλμα στην αντιμετώπιση του όλου θέματος και όπως αναφέρεται σε πόρισμα (29-9-1994) προς τον τότε υπουργό κ. Θάνο Μικρούτσικο: όσο διάστημα αναβάλλεται η επί μέρους εξέταση του όλου ζητήματος, τόσο περισσότερο περιπλέκεται και η επίλυσή του. Έτσι ούτε και το θέμα της φωτογραφικής τεκμηρίωσης του κρανίου μπήκε ποτέ στο ΚΑΣ, παρά τις εξαγγελίες του κ. Τατούλη.
Ούτε στο παραπάνω έγγραφο δόθηκε τελικά κάποια απάντηση, παρά τη σοβαρότητα των θεμάτων. Φυλάσσεται επαρκώς από νομική και διοικητική άποψη το κρανίο; Έχει το ΑΠΘ κάποιο (και ποίο) νομικό δικαίωμα να το «φυλάσσει»; Δεν θα ήταν νομικά και πρακτικά αποτελεσματικότερο να διαφυλαχθεί έστω προσωρινά στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης; Αναρωτιέμαι: μόνο η ΑΕΕ ανησυχεί για την ασφαλή φύλαξη του Αρχανθρώπου; Ο Συνήγορος του Πολίτη πώς και δεν πήρε θέση, μια και ούτε καν ρώτησε τι συμβαίνει κατά τις καταλήψεις;
Ύστερα από αμφότερα τα έγγραφα της ΑΕΕ (16-9-2005/1245 και 27-10-2005 / 1251), καθώς και την προαναφερόμενη συζήτηση στη Βουλή, η τ. προϊσταμένη της ΕΠΣΒΕ κ. Ε. Παντερμαλή στις 10-11-2005 / 1504 αποτεινόμενη προς τη ΔΙΠΚΑ επισημαίνει: «… για τη σημερινή κατάσταση του κρανίου η Εφορεία μας δεν είναι δυνατόν να έχει άποψη, δεδομένου ότι στο αρχείο μας δεν υπάρχει φωτογραφικό υλικό που να αφορά στην αρχική του κατάσταση, αλλά ούτε και εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό που να μπορεί να φέρει εις πέρας μια τόσο σημαντική από όλες τις απόψεις έρευνα. Προκειμένου το ΥΠΠΟ να αρχίσει να συμπληρώνει το αρχείο του, παρακαλούμε να ληφθεί το ταχύτερο δυνατό Υπουργική Απόφαση για να προχωρήσει σε μια πλήρη φωτογράφηση/βιντεοσκόπηση του κρανίου (που προστατεύεται από τον Αρχαιολογικό Νόμο) από ειδικευμένο φωτογράφο, σε συνδυασμό με αυτοψία ειδικού, κοινώς αποδεκτού, επιστήμονα και ενός έμπειρου συντηρητή, οι οποίοι θα προχωρήσουν σε μια εμπεριστατωμένη καταγραφή της σημερινής του κατάστασης…».
Ουσιαστικά η κ. Παντερμαλή, ενστερνίζεται εν μέρει την τοποθέτηση του κ. Τατούλη, ενώ ταυτόχρονα παραδέχεται επίσης ορισμένα γεγονότα, όπως ότι: α) η ΕΠΣΒΕ δεν διαθέτει φωτογραφικό υλικό που να αφορά στην αρχική κατάσταση του κρανίου, β) η ΕΠΣΒΕ δεν διαθέτει εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό που να μπορεί να φέρει εις πέρας μια τόσο σημαντική έρευνα – συμπεριλαμβάνοντας προφανώς και τον εαυτό της ως αρχαιολόγο, γ) πρέπει να προχωρήσει η πλήρης φωτογράφηση /βιντεοσκόπηση του κρανίου από ειδικευμένο φωτογράφο, καθώς και αυτοψία ειδικού, κοινώς αποδεκτού (προφανώς ενν. και από την ΑΕΕ, ώστε αργότερα να μη τεθεί σε αμφισβήτηση η εγκυρότητα του όποιου πορίσματος) και ενός έμπειρου συντηρητή, και ε) ότι πρέπει να γίνει μια εμπεριστατωμένη καταγραφή της σημερινής κατάστασης του κρανίου.
Όπως τα προηγούμενα, και αυτό το σημαντικό έγγραφο επισυνάπτεται στην από 28-5-2008 προσφυγή της ΑΕΕ στο Συνήγορο του Πολίτη, ο οποίος περιέργως το παράβλεψε ή το αγνόησε. Η ΑΕΕ είναι μη κερδοσκοπικός φορέας και ως εκ τούτου, χωρίς κανένα οικονομικό όφελος, ενδιαφέρεται και προασπίζει το Δημόσιο Συμφέρον. Οι παχυλά αμειβόμενοι υπάλληλοι του κράτους (όπως διευθυντές Υπουργείων, καθηγητές Πανεπιστημίων κλπ) γιατί δεν πράττουν το καθήκον τους, για το οποίο έχουν ορκιστεί;
Ακολούθως η ΑΕΕ προσφεύγει 25-11-2005 / 1257 στο Σ.Ε.Ε.Δ.Δ., «προφητεύοντας» ότι παρά το έγγραφο της κ. Παντερμαλή το ζήτημα πρακτικά παραπέμπεται στις καλένδες του ΥΠΠΟ, επισημαίνοντας επίσης απερίφραστα: «Επειδή η περίπτωση αυτή χρονίζει ήδη από αρκετές 10ετίες και ουδείς γνωρίζει πότε θα ευοδωθούν οι κρατικές Υπηρεσίες να αποκτήσουν την αναγκαία εκείνη υπόσταση που θα δικαιολογεί τα τεράστια ποσά που στοιχίζουν στους Έλληνες πολίτες, σας παρακαλούμε για τις δικές σας ενέργειες».
Πιθανολογούμε ότι η
κ. Παντερμαλή, έστω και για τις ατελέσφορες προτάσεις της, αναγκάστηκε ύστερα
από λίγο (επί των κ.κ. Χ. Ζαχόπουλου και Β. Βασιλοπούλου) να εγκαταλείψει την
ΕΠΣΒΕ και απεστάλη εκεί άλλος αρχαιολόγος, ο κ. Α. Ντάρλας. Αναμείναμε ένα
διάστημα να «εγκατασταθεί» και να ενημερωθεί ο νέος προϊστάμενος, ώσπου στις 31-12-2007/1298
υποβάλλαμε έγγραφο για 10 εκκρεμή ζητήματα σχετικά με το σπήλαιο
Πετραλώνων. Ανάμεσα σε αυτά, το τελευταίο αφορά επίσης το κρανίο του
Αρχανθρώπου: «Θεωρούμε μια από τις σημαντικότερες υπηρεσιακές υποχρεώσεις
σας να διερευνήσετε τις καταγγελίες μας σχετικά με τις καταστροφές που έχει
υποστεί το κρανίο του Αρχανθρώπου, την αποστολή ευρημάτων στο Ανόβερο Γερμανίας
από το Γ.Τ.Α.Π.Θ., καθώς και τις απώλειες ευρημάτων, ανασκαφικών ημερολογίων
κλπ, κατά τη διάρκεια της παράνομης αποβολής μας από το σπήλαιο Πετραλώνων τα
έτη 1983-1997. Σας παρακαλούμε να μας ενημερώσετε εάν έχετε προωθήσει και με
ποίο τρόπο επίσης αυτά τα θέματα».
Για τα τεθέντα στην ανωτέρω παράγραφο σοβαρότατα θέματα, λάβαμε την καθ’ όλα απαράδεκτη απάντηση 15-1-2008 / 3059: «Όσον αφορά την κατάσταση του κρανίου των Πετραλώνων και τις συνθήκες φύλαξής του στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης αυτές κρίνονται ικανοποιητικές». Για τη φυγάδευση στο εξωτερικό ή την απώλεια ευρημάτων, ουδεμία απάντηση και πλήρης αδιαφορία των αρμοδίων…
Σε αυτό το κλίμα, αφενός μεν υπενθυμίζουμε στο Σ.Ε.Ε.Δ.Δ. (21-1-2008/1302) να μας ενημερώσει για την πρόοδο των δικών του ερευνών, αφετέρου δε (28-1-2008/1308) αποτεινόμαστε στο ΥΠΠΟ: «Όμως ο υπάλληλος του ΥΠ.ΠΟ., υπογράφων αρχαιολόγος το από 15-1-2008/3059 έγγραφο της ΕΠΣΒΕ, δεν είναι ειδικός παλαιοανθρωπολόγος για να μπορεί να κρίνει αντίστοιχα ζητήματα. Επίσης, έρχεται αντιδεοντολογικά και κατά παράβαση της μη επικάλυψης επιστημονικών αρμοδιοτήτων, σε αντίθεση με όσα ο μόνος παλαιοανθρωπολόγος του ΥΠ.ΠΟ. Δρ Νίκος Α. Πουλιανός καταγγέλλει. Εξάλλου, το ίδιο έγγραφο δεν συνοδεύεται από αντίστοιχες αυτοψίες, πραγματογνωμοσύνες κλπ, με την αναγκαία συμμετοχή του Δρα Νίκου Α. Πουλιανού, προφανώς επειδή τίποτα από όλα αυτά τα απαραίτητα δεν έχουν πραγματοποιηθεί. Επανερχόμαστε στο εν θέματι σχετικό, με την παράκληση να διερευνηθεί επίσης κατά πόσο ο τ. Γ.Γ. του ΥΠ.ΠΟ. κ. Χρήστος Ζαχόπουλος, αρμόδιος για την τοποθέτηση σε υψηλόβαθμες θέσεις των αρχαιολόγων του ΥΠ.ΠΟ., ενέχεται στη συγκάλυψη των καταστροφών που έχει υποστεί το κρανίο των Πετραλώνων στο ΑΠΘ και των αντίστοιχων ευθυνών των αρχαιολογικών υπηρεσιακών παραγόντων, μια και ουδέποτε απάντησε στο από 16-9-2005 έγγραφό μας».
Ανεξάρτητα πάντως από το ότι δεν είναι ειδικός ο κ. Ντάρλας, πώς αντιπαρέρχεται τα πέντε προαναφερόμενα σημεία (α-ε) του από 10-11-2005 / 1504 εγγράφου της κ. Παντερμαλή (για το ότι η ΕΠΣΒΕ δεν είναι δυνατόν να έχει άποψη για τη σημερινή κατάσταση του κρανίου, δεν διαθέτει εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό που να μπορεί να φέρει εις πέρας μια τόσο σημαντική έρευνα κλπ); Στο σύνολό της και σε σχέση με τα υπόλοιπα, δεν αποτελεί η δήθεν απάντηση του κ. Ντάρλα ουσιαστικά περιφρόνηση των πάντων; Από την άλλη, αν χρειάζεται να μετακληθούν ξένοι ειδικοί, κοινής αποδοχής, όπως είχε προτείνει η κ. Παντερμαλή, πάλι γιατί ουδέποτε προχώρησε μια ανάλογη ενέργεια; Μήπως τελικά η όλη υπόθεση είναι μια τεράστια επιχείρηση συγκάλυψης των ζημιών που έχει υποστεί το κρανίο του Αρχανθρώπου, αλλά και των σχετικών καταγγελιών;
Με εξαίρεση λοιπόν ορισμένες αυτονόητες διαπιστώσεις του βουλευτή κ. Αθ. Αλευρά, του τ. Υφυπουργού κ. Π. Τατούλη και της κ. Παντερμαλή, η συνέχεια, όπως αποδεικνύεται κατωτέρω, είναι ακόμα πιο ζοφερή όσον αφορά τα «αρμόδια» όργανα και τις ενέργειές τους.
Το από 10-9-2008/
1880 της ΕΠΣΒΕ
Στις 28-5-2008 η ΑΕΕ προέβη στην γνωστή αναφορά στο Συνήγορο του Πολίτη, η οποία διαβιβάστηκε σε ΥΠΠΟ και ΑΠΘ. Η ΕΠΣΒΕ απέστειλε το από 10-9-2008/ 1880 έγγραφο, του οποίου δυστυχώς λάβαμε γνώση μόλις το Μάιο του 2010.
Στο τέλος της Α ενότητας του ως άνω εγγράφου, η ΕΠΣΒΕ αναφέρει ότι η ΑΕΕ αμφισβητεί την ικανότητα του προϊσταμένου της Υπηρεσίας να έχει άποψη επί του θέματος. Αυτό είναι παραπλανητικό και ψευδές, καθότι εκ μέρους της ΑΕΕ αναγράφεται ότι ο αρχαιολόγος κ. Ντάρλας δεν είναι παλαιανθρωπολόγος για να μπορεί να κρίνει, θέτοντας δηλαδή ζήτημα σχετικά με την επιστημονική εξειδίκευση. Οπότε, απόψεις επί του θέματος μπορεί να έχει όσες θέλει, δεν μπορεί όμως να κρίνει ως μη ειδικός. Αυτό δεν επικαλείται ακόμα και για τον εαυτό της η προηγούμενη προϊσταμένη της ΕΠΣΒΕ κ. Παντερμαλή; Στην αμέσως επόμενη φράση η ΑΕΕ γράφει: Εξάλλου, το ίδιο έγγραφο δεν συνοδεύεται από αντίστοιχες αυτοψίες, πραγματογνωμοσύνες κλπ, κάτι πολύ σημαντικό όσον αφορά την ακρίβεια και την αλήθεια των λεγομένων του κ. Ντάρλα. Σε αυτά τα στοιχεία (για αυτοψίες κλπ) η ΕΠΣΒΕ δεν αναφέρεται καθόλου, αποκρύβοντας ή συσκοτίζοντας ουσιαστικά το γεγονός (και ο Συνήγορος του Πολίτη περιέργως δεν το αγγίζει).
Το μόνο που παραδέχεται ο κ. Ντάρλας (2η προς 3η σελίδα, συμφωνώντας έστω ελάχιστα με το από 16-9-2005 έγγραφό μας) ότι η κ. Παντερμαλή με την πρόταση για φωτογράφηση/βιντεοσκόπηση κλπ αποσκοπούσε στην αποτύπωση της σημερινής κατάστασης του κρανίου, ώστε να είναι δυνατή η διαπίστωση ενδεχομένων μελλοντικών φθορών, αλλά δεν είχε συνέχεια, αφού δεν εκδόθηκε η προταθείσα Υπουργική Απόφαση. Τα περί ηλικίας του Αρχανθρώπου που αναφέρει κατόπιν είναι παραπλανητικά και αναληθή, αλλά εν πάσει περιπτώσει καλλίτερα να μην ξεφεύγουμε από το θέμα μας.
Όταν όμως παρακάτω αναφέρει ότι η ΑΕΕ με το από 16-9-2005 έγγραφό της δεν απηύθυνε κάποιο συγκεκριμένο αίτημα, είτε σκόπιμα ψεύδεται, είτε πράγματι αδυνατεί να αντιληφθεί αυτό που αναγράφεται στη 2η σελίδα του παρόντος, πως τελώ εν αναμονή απάντησης, για 7 προτεινόμενες ενέργειες οι οποίες πρέπει να γίνουν από διοικητικής πλευράς, καθώς πρώτα απ’ όλους η ΕΠΣΒΕ θα έπρεπε να επιληφθεί των διοικητικών θεμάτων, με ενέργειες, εισηγήσεις κλπ.
Στη Γ ενότητα ο κ. Ντάρλας παραπονείται ότι η βιβλιοθήκη της ΕΠΣΒΕ δεν διαθέτει όλες τις διεθνείς βιβλιογραφικές πηγές για να εξεταστούν τα εκ μέρους μας καταγγελλόμενα. Δεν μπορούσε άραγε να μας αποστείλει επιστολή με το ακόλουθο περιεχόμενο: Προκειμένου να εξετάσουμε το έγγραφό σας, παρακαλούμε να μας αποστείλετε αντίγραφα των τάδε άρθρων που αναφέρεστε. Αυτό το τόσο απλό, την ώρα που σε άλλο έγγραφο (22-1-2009/124) λέει ότι θέλει και καλή συνεργασία, γιατί δεν το έκανε; Στο κάτω – κάτω ας προσέφευγε και σε μια βιβλιοθήκη. Είναι δυνατόν η ΑΕΕ να έχει περισσότερα στοιχεία από την ΕΠΣΒΕ για τον Αρχάνθρωπο και η αρμόδια Υπηρεσία να το παραδέχεται χωρίς να κάνει τίποτα επί τούτου; Το μόνο που φαίνεται να μην την ενδιαφέρει είναι η ουσία. Π.χ. γράφει ότι το 1980 ο ανθρωπολόγος R. Murrill δεν αναφέρεται στον σπασμένο γομφίο του Αρχανθρώπου. Το αναφέρει σε επιστολή του της ίδιας περιόδου και το 1981 στο βιβλίο του (κάτι που υπάρχει ως βιβλιογραφική αναφορά και στη διδακτορική διατριβή του Ν. Α. Πουλιανού – 1995, η οποία έχει κατατεθεί στη βιβλιοθήκη της ΕΠΣ). Έπειτα προσπαθεί να πείσει ότι δήθεν ο Murrill στο περιοδικό Άνθρωπος του 1980, αντίθετα δηλαδή από όσα υποστηρίζει η ΑΕΕ, «κάνει λόγο για πολύ επιδέξιο καθαρισμό του κρανίου». Μα η επόμενη δευτερεύουσα φράση (μετά από κόμμα) ρητά αναφέρει «…ο καθαρισμός έγινε επιδέξια, εκτός από την περιοχή του αριστερού μαστοειδούς και του εσωτερικού του κρανίου - except for the area around the left mastoid process, and the interior of the skull». Η περιοχή λοιπόν του αριστερού μαστοειδούς και του εσωτερικού του κρανίου (από όπου ουσιαστικά λείπουν και τα περισσότερα οστέινα τμήματα – απαραίτητα για χρονολογήσεις) είναι ξεκάθαρο από τον καθηγητή Murrill ότι δεν καθαρίστηκε επιδέξια. Προς τι λοιπόν η προφανέστατη παραποίηση και διαστρέβλωση των σχετικών δεδομένων; Ο Συνήγορος του Πολίτη (πέρα από τους καθηγητές του ΑΠΘ) πώς και δεν πρόσεξε την παραποίηση;
Στη Δ ενότητα αναγράφεται ανακριβέστατα ότι δεν υπάρχουν αναφορές ξένων επιστημόνων για φθορές στο κρανίο, αλλά κυρίως από μέλη της ΑΕΕ. Αντίθετα υπάρχουν οι προαναφερόμενες όχι μόνο του εξ ΗΠΑ Μιούριλ, αλλά και του Βρετανού Στρίγκερ, του Γερμανού Προτς, του ιατροδικαστή Γιαμαρέλλου κλπ. Στη συνέχεια λέει ότι δήθεν δεν πρέπει να κρίνει κανείς παλαιότερες παρεμβάσεις με σημερινά κριτήρια, εμφανίζοντας έτσι έμμεσα ένα απαράδεκτο «συγχωροχάρτι» (ό,τι έγινε - έγινε). Προς το τέλος της ίδιας ενότητας συμπεραίνεται ότι σύμφωνα με τις ενδείξεις όλα έχουν καλώς, αλλά θα ήταν ωφέλιμη η «συγκρότηση επιστημονικής επιτροπής, η οποία θα πραγματοποιήσει λεπτομερή και εμπεριστατωμένη καταγραφή της κατάστασης του κρανίου, παρόλο που ήδη ο κ. Ντάρλας (10-9-2008/ 1880) είχε εκφράσει την άποψη ότι είναι ικανοποιητική η κατάσταση διατήρησης…
Στην ενότητα Ε γίνεται πάντως παραδεκτό αυτό που από το 2005 αναφέρουμε, δηλαδή ότι το ΑΠΘ δεν έχει νομικά το δικαίωμα να φυλάσσει χωρίς άδεια ευρήματα που ανήκουν στις αρμοδιότητες του Υπουργείου Πολιτισμού.
Στο τέλος πάλι του από 10-9-2008/ 1880, μνημονεύεται ότι η ΕΠΣΒΕ είναι ανεπαρκώς στελεχωμένη και ως εκ τούτου θα ανέμενε την αρωγή μας. Αυτό έτσι κι αλλιώς γίνεται (είναι ψευδή τα περί του αντιθέτου αναφερόμενα) και θα μπορούσε να γίνεται και πιο απρόσκοπτα αν η αρμόδια Υπηρεσία δεν στρεφόταν εναντίον μας συχνότατα με ανακριβείς και συκοφαντικούς ισχυρισμούς.
Η προαναφερόμενη επιτροπή, ερήμην της ΑΕΕ και προφανώς δίχως από κοινού αποδεκτά μέλη, συγκροτήθηκε με το από 11-11-2008/ 2693 έγγραφο της ΕΠΣΒΕ, που περιέργως μας έγινε γνωστό στις 4-2-2009 από το ΑΠΘ. Οι αντίστοιχες ενστάσεις μας διατυπώθηκαν προς το ΥΠΠΟ (12-3-2009 / 1331), αλλά ως συνήθως σε καμμία από αυτές δεν λάβαμε απάντηση. Στις 3 Απριλίου και 23 Σεπτεμβρίου 2009 ο Συνήγορος του Πολίτη κάνει ερώτημα σχετικά με την πρόοδο των εργασιών της επιτροπής, ενώ εντωμεταξύ και η ΑΕΕ προς το ΥΠΠΟ στις 4-6-2009/1334.
Έτσι, ύστερα από 25ετή «πίεση» της ΑΕΕ, «ολοκληρώνεται» (29-9-2009) το 3σέλιδο πόρισμα της επιστημονικής επιτροπής, που θα μείνει στην παγκόσμια πλέον ιστορία της επιστήμης, δυστυχώς ως το «πόρισμα άνευ πορίσματος», αφού δεν δίδει ουσιαστικά απαντήσεις σε τίποτα από τα προτεινόμενα ή καταγγελλόμενα.
Ενδιαφέρον κατ’ αρχάς έχει το γεγονός ότι στην 8μελή επιτροπή συμμετείχαν, εκτός του προαναφερόμενου κ. Ντάρλα, πέντε καθηγητές του ΑΠΘ, οι κ.κ.: Ι. Παπαδογιάννης (Χημείας), Κ. Κωτσάκης (Ιστορίας-Αρχαιολογίας), Κ. Τριανταφυλλίδης (Βιολογίας), Γ. Καρύμπαλη-Τσίπτσιου (Νομικής), Α. Κουφός (Γεωλογίας) και Κ. Νάτσης (Ιατρικής). Απόντες ήταν οι καθηγητές κ. Δ. Ψαρουδάκης (Ιατρικής) και κ. Δ. Γιουλάτος (Βιολογίας). Η επιτροπή λοιπόν συνεδρίασε δίχως ειδικό στην Παλαιανθρωπολογία, με κάπως πιο «κοντινές» ειδικότητες μόνον εκείνες των δύο καθηγητών της Ιατρικής και της Γεωλογίας. Έτσι, ουσιαστικά οι καταγγελλόμενοι φορείς (ΑΠΘ και ΕΠΣΒΕ) αποφάνθηκαν ότι «το κρανίο φυλάσσεται και συντηρείται άριστα». Κανείς τους δεν πρόσεξε ή δεν ανέφερε (τουλάχιστον από εκείνους που γνώριζαν τα τεκταινόμενα, όπως π.χ. ο κ. Ντάρλας) ότι λείπει ένα δόντι, πέρα από όλα τα άλλα (χαρακιές κλπ) τα οποία επισημαίνονται στο από 16-9-2005 έγγραφο της ΑΕΕ και από τους προαναφερόμενους ξένους και Έλληνες ειδικούς;
Στις 30-10-2009 η Δ/νση Μουσείων, με κοινοποίηση σε ΓΑΔΑ, ΕΠΣΒΕ και ΑΠΘ μας ενημέρωσε ότι και εκ μέρους του ΥΠΠΟ κινείται διαδικασία συγκρότησης επιτροπής πραγματογνωμοσύνης για το κρανίο Πετραλώνων. Ανάλογο έγγραφο, το οποίο είχε γίνει γνωστό και στο Συνήγορο του Πολίτη (28-5-2008), μας είχε αποστείλει επίσης πριν 2,5 χρόνια το Σ.Ε.Ε.Δ.Δ. (4-2-2008 / 217): «…οι καταγγελίες σας προς τον Σ.Ε.Ε.Δ.Δ., διερευνήθηκαν… και θα αποτελέσουν αντικείμενα σχετικών επιθεωρήσεων… Μέχρι σήμερα σε αμφότερες τις ανωτέρω περιπτώσεις καμμία παραπέρα εξέλιξη… Αυτό για το οποίο αναρωτιόμαστε είναι: μήπως τελικά χρειαστεί να επιμένουμε και να περιμένουμε κι άλλα 25 χρόνια;
Τελευταίο έγγραφο υπήρξε εκείνο του
Συνηγόρου του Πολίτη της 28-5-2010 (αρ. υπόθεσης 8230/ 08/ 2.6 της ), όπου σε 2
σελίδες υιοθετούνται αποσπάσματα, από εκείνα που αναφέρονται στο από 10-9-2008/
1880 της ΕΠΣΒΕ και το «πόρισμα» της επιτροπής (της 29-9-2009). Ο Συνήγορος
του Πολίτη καταλήγει: «Ύστερα, επομένως, από τη διαμεσολάβηση της Αρχής,
χορηγήθηκαν αναλυτικές διευκρινήσεις ως προς τη συντήρηση και φύλαξη του
κρανίου των Πετραλώνων. Ως εκ τούτου ο Συνήγορος του Πολίτη δεν διαπιστώνει
παράνομη ατομική διοικητική πράξη ή παράλειψη και η αναφορά τίθεται στο
αρχείο».
Κατόπιν των ανωτέρω: Αφενός διατυπώνεται η απορία, η οποία οπωσδήποτε χρήζει απάντησης, σχετικά με την οικονομική επιβάρυνση του ελληνικού Δημοσίου και το κόστος των δραστηριοτήτων όλων των εμπλεκόμενων φορέων που είχε σαν αποτέλεσμα το προαναφερόμενο «πόρισμα άνευ πορίσματος». Αφετέρου, σας γνωρίζουμε ότι εάν δεν υπάρξει σύντομα μια ικανοποιητική τοποθέτησή σας, μετά από επανεξέταση του ζητήματος, και πέρα από κάθε άλλο νόμιμο δικαίωμά μας, η παρούσα αναφορά θα διαβιβαστεί προς το τέλος Αυγούστου 2010 στην Ευρωπαϊκή Ανθρωπολογική Ένωση, η οποία τότε πραγματοποιεί στο Πόζναν της Πολωνίας τις προγραμματισμένες εργασίες της τόσο του 17ου Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου, όσο και της Γ.Σ. των μελών της.
Για το Δ.Σ. της ΑΕΕ,
Ο Πρόεδρος, Δρ Άρης Ν. Πουλιανός
Τρία αποσπάσματα από επιστημονικές δημοσιεύσεις σε χρονολογική σειρά:
1980 - Ανθρωπολόγου R. Murrill από περιοδικό Άνθρωπος τ. 7, σελ. 40-41.
1981 - Ιατροδικαστή Π. Γιαμαρέλλου από περιοδικό Άνθρωπος τ. 8, σελ. 82.
1983
- Ανθρωπολόγου C. Stringer από περιοδικό Journal of Human Evolution, τ. 12, σελ. 731-732.