ΞΕΝΑΓΗΣΗ ΣΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ

Το σπήλαιο Πετραλώνων ανακαλύφθηκε το 1959 από τον κάτοικο της ομώνυμης κοινότητας Φίλιππο Χαντζαρίδη. Εκατό περίπου μέτρα νοτιότερα από τη σημερινή τεχνητή είσοδο (πίσω από το Μουσείο), βρίσκεται μία σχισμή τού βράχου τής οροφής, απ' όπου συγχωριανοί τού μπάρμπα-Φίλιππα κατέβηκαν με σχοινιά και αντίκρισαν το καταστόλιστο με σταλακτίτες και σταλαγμίτες εσωτερικό του έγκοιλου, αντί για κάποια πηγή νερού που περίμεναν να βρουν. Παγκόσμια γίνεται γνωστό το 1960, όταν ένας άλλος κάτοικος της κοινότητας Πετραλώνων, ο Χρήστος Σαρηγιαννίδης, βρήκε το περίφημο κρανίο του Αρχανθρώπου.
Οι συστηματικές ανασκαφές άρχισαν το 1965 από τον ιδρυτή της Α.Ε.Ε., καθηγητή Άρη Ν. Πουλιανό, ο οποίος απέδειξε ότι ο Αρχάνθρωπος των Πετραλώνων είναι 700.000 ετών και ότι αποτελεί αρχαϊκή μορφή τού σύγχρονου ανθρώπου (πρώιμο μεταβατικό εξελικτικό στάδιο από τις προγονικές ανθρωπιδικές μορφές στον σώφρονα Άνθρωπο - Homo sapiens). Οι έρευνες συνεχίζονται, παρά τις κατά καιρούς διακοπές, στα πλαίσια των δραστηριοτήτων τής Α.Ε.Ε., από τον ίδιο και το γιο του, Δρα Νίκο Α. Πουλιανό.
'Αποψη από τον εντυπωσιακό διάκοσμο του σπηλαίου.

Η είσοδος του σπηλαίου είναι ένα τεχνητό τούνελ 100 περίπου μέτρων, που διανοίχτηκε μέσα σε επιχώσεις, οι οποίες λόγω διάβρωσης της πλαγιάς τού βουνού έχουν επικαλύψει την παλαιά φυσική είσοδο, σφραγίζοντας το έγκοιλο για πάνω από μισό εκ. χρόνια, μέχρι την ημέρα δηλαδή που ανακαλύφθηκε το 1959. Η εσωτερική θερμοκρασία παραμένει σταθερή γύρω στους 17 (+ 1) βαθμούς Κελσίου χειμώνα - καλοκαίρι. Δεξιά και αριστερά στα τοιχώματα του τούνελ υπάρχουν προθήκες, οι οποίες περιέχουν πέτρινα και οστέινα εργαλεία, καθώς και οστά, σιαγόνες και δόντια διαφόρων ζώων. Ο κύριος όγκος των ευρημάτων πάντως εκτίθεται στην αίθουσα εκθεμάτων τού Ανθρωπολογικού Μουσείου που έχει ανεγερθεί δίπλα στο σπήλαιο. Εκεί που σταματούν οι ράγες τού βαγονιού και τελειώνει το τεχνητό τούνελ αρχίζει το ίδιο το σπήλαιο, με πρώτη τη μικρή "αίθουσα της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος". Στο σημείο αυτό υπάρχει αριστερά μία υποθετική αναπαράσταση από τη ζωή των Αρχανθρώπων. Όπως και οι υπόλοιπες αναπαραστάσεις, κυρίως ζώων, αυτές έγιναν, υπό την συνεχή επίβλεψη του Δρα Άρη Πουλιανού, από την γλύπτρια Αγγέλικα Καλαϊντίδη - Κοροβέση. Δεξιά, στην ίδια αίθουσα, κάτω από ένα διαφανές πλαστικό, έχουν αποκαλυφθεί και παραμείνει στη θέση τους οστά αλόγου, μία σιαγόνα ελαφιού, μία σιαγόνα άγριου όνου και ένα παλαιολιθικό εργαλείο από χαλαζία. Σημειώνεται ότι οι ονομασίες των αιθουσών και των στοών διευκολύνουν τις ανασκαφικές κλπ επιστημονικές και τεχνικές εργασίες.

  
Στην παράπλευρη φωτογραφία διακρίνεται η ανασκαφή τής Τομής Β, ένα επίτευγμα των ερευνών, που έδωσε πολύ σημαντικές πληροφορίες για τη χρονολόγηση και τις συνθήκες ζωής των Αρχανθρώπων. Στο σημείο αυτό η στρωματογραφία του σπηλαίου έχει βάθος 17 μέτρα. Συνολικά έχουν ανακαλυφθεί 34 γεωλογικά στρώματα και η δημιουργία τους οφείλεται σε αργή εναπόθεση ιζημάτων. Στις εναλλαγές του χρωματισμού τους αντανακλώνται κλιματικές διακυμάνσεις. Τα πιο σκούρα περιέχουν τα περισσότερα ευρήματα επειδή αντιπροσωπεύουν παγετώδεις περιόδους, όταν κυρίως οι άνθρωποι και πιο σπάνια τα σαρκοβόρα ζώα έμπαιναν μέσα για να προστατευθούν από τις εξωτερικές δυσμενείς κλιματολογικές συνθήκες. Τα πιο ανοικτόχρωμα στρώματα περιέχουν λίγα ευρήματα και ανήκουν σε θερμότερες περιόδους. Σε εποχές, τέλος, έντονης υγρασίας και σταγονορροής, που σχηματίστηκαν τα σταλαγμιτικά στρώματα 1, 10 και 28, δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου ευρήματα. Επίσης, σε αυτό το σημείο της Τομής Β, το 11ο στρώμα έφραξε το επονομαζόμενο "πέρασμα των Ηράκλειων Στηλών" (Γιβραλτάρ), αποκλείοντας το νοτιότερο και παλαιότερο τμήμα τού σπηλαίου. Όπως έδειξαν οι απόλυτες και οι έμμεσες χρονολογήσεις το 11ο στρώμα είναι περίπου 700.000 ετών. Επειδή στην επιφάνεια του νοτιότερου τμήματος βρέθηκε ο Αρχάνθρωπος των Πετραλώνων, είναι και αυτός της ίδιας ηλικίας.
O 'Aρης Πουλιανός μπροστά από την Τομή Β' (στρωματογραφία του σπηλαίου)

Προχωρώντας δυτικά από την Τομή Β΄ μπαίνουμε στην "αίθουσα του Αριστοτέλη", αφιερωμένη στον Σταγειρίτη φιλόσοφο, ο οποίος θεωρείται πατέρας, εκτός από άλλους επιστημονικούς κλάδους, και της Ανθρωπολογίας, καθώς υπήρξε ανάμεσα στους πρώτους που συνέλαβε τη θεωρία για την εξέλιξη της ζωής. Στην αίθουσα αυτή βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές πολλά απολιθωμένα οστά αρκούδας. Είναι πιθανό οι Αρχάνθρωποι να τις έβρισκαν ενίοτε σε χειμερία νάρκη μέσα στο σπήλαιο, να τις σκότωναν και στη συνέχεια να τρέφονταν με το κρέας τους, χρησιμοποιώντας επίσης το δέρμα για ένδυση, τα κόκαλα για την παραγωγή οστέινων εργαλείων κλπ. Για την "αίθουσα του Αριστοτέλη" φιλοτεχνήθηκε ένα ομοίωμα αρκούδας όπου και τοποθετήθηκε. Στα αριστερά και ψηλά, στο σημείο που ενώνεται το σταλαγμιτικό δάπεδο με τη μεγάλη σαν αψίδα οροφή, υπήρχε μία παλαιά φυσική είσοδος, η οποία έφραξε με ιζήματα και μπάζα πριν από 550.000 χρόνια.

'Αποψη του εντυπωσιακού διακόσμου της μεγάλης αίθουσας
Στη συνέχεια και αφού περιηγηθούμε τις αίθουσες που είναι αφιερωμένες στην Νταϊάνα Φόσσεϋ και τον Αναξαγόρα, φτάνουμε σε εκείνη του ανασκαφέα του σπηλαίου Πετραλώνων "Άρη Ν. Πουλιανού". Εδώ, σε βάθος 30 μέτρων έχει βρεθεί τμήμα κρανίου νεαρού Αρχανθρώπου. Αυτή η αίθουσα είναι η μεγαλύτερη του σπηλαίου, το οποίο είναι πολύ μεγαλύτερο από το τμήμα που είναι επισκέψιμο σήμερα, γεγονός που μπορεί να διαπιστωθεί εύκολα από το χάρτη του που υπάρχει στον εξωτερικό τοίχο του Μουσείου. Η διαδρομή που ακολουθούμε σήμερα είναι 700 μέτρα, ενώ το μήκος όλων των διακλαδώσεων ξεπερνά τα 2 χιλιόμετρα.

Επιστρέφοντας, μπαίνουμε στην "αίθουσα της Μεσογείου", όπου κατεβαίνοντας στα αριστερά βρίσκεται η αναπαράσταση μίας εστίας. Εκεί έχουν βρεθεί ίχνη φωτιάς από καμένα κοκάλα και στάχτες που χρονολογούνται και αυτές στις 700.000 πριν από σήμερα και αντιπροσωπεύουν την αρχαιότερη φωτιά που έχει ανάψει ανθρώπινο χέρι πάνω στη Γη. (Οι αυθεντικές στάχτες εκτίθενται στο Ανθρωπολογικό Μουσείο).

Στο σημείο αυτό, ο επισκέπτης τού σπηλαίου μπορεί να παρατηρήσει, γύρω-γύρω στα τοιχώματα του σπηλαίου και ψηλότερα από το σταλαγμιτικό δάπεδο, πολλές πέτρες συγκολλημένες με σταλαγμιτικό υλικό. Αυτό συμβαίνει γιατί τα ιζήματα του δαπέδου υπέστησαν καθίζηση κατά τις διάφορες εποχές ξηρασίας που ακολούθησαν τη δημιουργία τους και υποχώρησαν, αλλού 2,5 μέτρα, αλλού μισό μέτρο κι' αλλού λιγότερο. Με παρόμοιο τρόπο ήταν συγκολλημένο τη μέρα που βρέθηκε, το 1960, το κρανίο τού Αρχανθρώπου (βλ. εικόνα εισαγωγικής σελίδας της Α.Ε.Ε. για το σπήλαιο Πετραλώνων).
 Το σημείο που το χώμα υπέστη καθίζηση και η παλαιότερη στάθμη του φαίνεται από τις πέτρες που είναι κολλημένες στα τοιχώματα του σπηλαίου.

Το τελευταίο επισκέψιμο τμήμα είναι το "Μαυσωλείο", που είναι η πιο στεγνή και πιο ζεστή αίθουσα του σπηλαίου. Εδώ βρέθηκε το κρανίο και ο σκελετός τού Αρχανθρώπου, ο οποίος ή ταν άντρας και είχε ύψος 155-157 εκατοστά. Πέθανε σε ηλικία περίπου 30-35 ετών, ήταν δηλαδή πολύ ηλικιωμένος για την εποχή του, αφού η μέση ηλικία κυμαινότανε τότε ανάμεσα στα 18 και τα 20 χρόνια. Γύρω του βρέθηκαν διάσπαρτα οστά ζώων, τα περισσότερα υπολείμματα τροφής, πολλές οστέινες βελόνες και ίχνη φωτιάς. Τα χαρακτηριστικά τού προσώπου τού Αρχανθρώπου των Πετραλώνων μαρτυρούν τον αρχαιότερο πρόγονο των Ευρωπαίων που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα.

 ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ